مقدمه
اعتقاد و امید به حکومت صالحان برروی زمین، تاریخی بـه درازایـ عمربشریت دارد و سالیان درازیست که مومنان، زندگی در دولت حجت الهی (علیهم السلام) را از خدای خویش درخواست می کنند، آرزویی که فقط با امر رجعت تحقق می یابد. دولت کریمه الهی ا بتدا با ظهور وقیام حـضرت مـهدی (عـج) آغاز و با رجعت امامان مـعصوم (عـلیهم السـلام) ادامه خواهد یافت تا عمر زمین به پایان رسد و قیامت بر پا شود.
از اعتقادات شیعه این است که زمین تا قیامت هـیچگاه خـالی از حـجت الهی نمی ماند واز سوئی بنا بر اسناد روایی، امـام زمـان (عج ) بعد از ظهور و قیام زندگی جاودانه نداشته و از دنیا رحلت می نمایند. درنتیجه بازگشت ائمه اطهار(علیهم السلام) به دنیا و حـکومت ایـشان تـا زمان فرارسیدن قیامت امری لازم و مسلم است، تا سلسله حجج الهـی قطع نشود (شیخ کلینی، 1365ش: ج1، ص 178) چرا که تداوم سلطنت و حکومت ائمه اطهار (علیهم السلام) بعد از رجعت امام زمان (عـج) بـیان کـننده هدفمند بودن امر رجعت و تحقق وعده های الهی طبق این آیـه شـریفه است:
«وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ» (سوره قصص/ 5)
اعـتقاد بـه امـر رجعت ائمه (علیهم السلام ) از امور قطعی تشیع بوده وبه قدری حائض اهـمیت اسـت کـه امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
«لَیسَ مِنَّا مَن لَم یؤُمِنُ بِکرَّ تنَا»؛ هر کس به رجـعت مـا ایمـان نداشته باشد، از ما نیست.(علامه مجلسی،1362ش: ج 53، ص 92)
البته این بازگشت انسانها عام نیست و مـومنان مـحض و کافران محض باز خواهند گشت؛ چنانچه در روایتی امام صادق (ع) اینگونه می فرماید:
«انَّ الرجـعَةَ لیسـَت بِعامَةٍ و هی خاصَة لایرجعُ الا مَن مَحض الایمان محضاً أَو مَحض الشِّرک محضا»رجعت همگانی نـیست، بـلکه خاص است و فقط کسانی به دنیا باز می گردند که مؤمن خالص یا مشرک محض بـاشند. (عـلامه مـجلسی،1362ش: ج 53 ص 39)
در برخی روایات بطور مشخص نام افرادی که رجعت می کنند ذکر شده است، از پیامبران، حضرت اسماعیل، حـزقیل ، دانـیال ، یوشع، عیسی، خضر و حضرت رسول اکرم (ص) و نیز ائمه اطهار (علیهم السلام ) و جمعی از اصحاب چـون سـلمان، مـقداد، جابربن عبدالله انصاری، مالک اشتر، مفضل بن عمر و حمران بن اعین و نیز اصحاب کهف و. ... ذکر شـده اند (عـلامه مـجلسی، 1362، ج53، ص 61 و 105 و108 ).
از امامانی که بیشترین حجم روایات رجعت به ایشان اختصاص یافته و او را اولین رجـعت کـننده بعد از ظهور و قیام حضرت مهدی (ع) دانسته اند ، امام حسین (ع) می باشد؛ چنانچه در روایتی از امام صادق (ع) چـنین آمـده است:
«جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیسٍ وَ زَیدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالا سَمِعْنَاهُ یقُولُ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یکرُّ فِی الرَّجـْعَةِ الْحـُسَینُ بـْنُ عَلِی ع وَ یمْکثُ فِی الْأَرْضِ أَرْبَعِینَ سَنَةً حـَتَّی یسـْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَینَیه»؛ نخستین کسی که زمین برای او شکافته می شود و روی زمین باز مـی گردد، حـسین بن علی(ع) است و به قـدری حـکومت می کند کـه از کـثرت سـن ابروهایش روی دیدگانش می ریزد (علامه مجلسی، 1362ش: ج 53، ص 64 )
روایـات موجود در منابع روایی پیرامون رجعت امام حسین (ع) به زمان و فلسفه رجعت امـام حـسین (ع) و همراهان ایشان اشاره نموده اند. مـا در این نوشتار در صدد بـررسی زمـان، چگونگی و فلسفه رجعت امام حـسین (ع) از مـنظر این روایات می باشیم.
مفهوم شناسی رجعت
رجعت از ماده رجع در لغت به مـعنای بـازگشت خاص است (ابن منظور، 1404ق:ج 8،ص114) عـلاوه بـر مـاده رجع واژه های «اوب»، «کـرّ»، «عـود» و «ردّ» نیز مترادف رجعت بـکار مـی رود. (راغب، 1374ش: ج2،ص56 ). رجعت در اصطلاح به معنای بازگشت گروهی از انسان ها به دنیا پس از مرگ و پیش از روز رسـتاخیز اطـلاق می شود. شیخ مفید در این باره مـی گـوید:
«ان الله تـعالی یـردُّ قـَوماً مِنَ الاموات اِلَی الدُّنیا فـِی صُورِهم الَّتی کانوُا عَلَیهَا فیُعِزّ مِنهُم فَریقاً و یذّلُ فَریقاً... و ذلک عند قیام مهدی من آل محمد(ص)» خـداوند مـتعال گروهی از اموات را به همان وضعیتی کـه بـوده اند بـر مـی گرداند پس بـه عده ای از آنها عـزت مـی بخشد و عده ای دیگر را ذلیل می کند...و این در هنگام قیام حضرت مهدی (عج) می باشد ( شیخ المفید، 1413ق: ص 78).
بر اسـاس روایـات اسـلامی، رجعت از روزهای بزرگ و مهم عالم است کـه از آن در قـرآن بـه «ایام الله» (روزهـای خـدا) یاد شـده است(شیخ مُفید 1413 ق: ص 42 ). اعتقاد به رجعت از نشانه های شیعیان اهل بیت است، رجعت برای همه مردم نیست بلکه مخصوص مؤمنان خالص و کفار و منافقان خالص است(علامه مـجلسی، 1378ش: ص 92)، برای همه مومنان و منتظران واقعی ظهور حضرت مهدی (عج) که پیش از ظهور آن عزیز از دنیا رفتند امکان رجعت به دنیا و یاری آن امام وجود دارد (شیخ کلینی،1382ش: ج2، ص7)، و بر خلاف مؤمنین که رجعتی اختیاری دارند کـفار و مـنافقان هرگز به میل و ارادۀ خود به دنیا باز نمی گردند؛ بلکه از روی اجبار به رجعت تن می دهند. (علامه مجلسی، 1378ش:، ص 92)، و از جمله مؤمنان رجعت کننده، پیامبران و امامان معصوم )ع) هستند و اولین امامی که در زمـان رجـعت و پس از امام مهدی )عج) حکومت عدل جهانی را برعهده می گیرد، حضرت امام حسین )ع) است که سالهای بسیار حکومت خواهد کرد. (علامه مجلسی، 1378ش: ص 46).
در باب امکان عـقلی رجـعت باید گفت که از فرض وقـوع رجـعت محالی پیش نخواهد آمد و مهمترین دلیل بر امکان یک شی وقوع آن است. داستان وقوع رجعت مردگان پس از مرگ در همین دنیا در قرآن کریم در آیاتی چـند گـزارش شده است، همانند زنـده شـدن عزیر پیامبر بعد از صد سال(بقره/259) و زنده شدن هزاران نفر پس از مرگ (بقره / 243)
پس بر اساس مفاد این آیات قرآن می توان دریافت که بازگشت مردگان به دنیا، امری است ممکن و قابل قـبول و بـا سنت های الهی هم مخالفت ندارد. علاوه بر این با توجه به آیه 8 سوره نمل: « إِنَّهُ عَلی رَجعِهِ لَقادِر » خداوند بر انجام این امر قادر می باشد. بازگرداندن گروهی از انسان ها به ایـن دنـیا پس از مرگ، بـه مراتب از آفرینش نخستین آنها آسان تر می باشد.
رجعت امام حسین(ع)
رجعت خاص که در دوران ظهور اتفاق می افتد، دو مرحله زمانی دارد مـرحله اول مقارن با ظهور و قیام امام زمان (عج ) اتفاق می افتد و افرادی که در گـذشته زنـدگی مـی کرده اند مانند برخی از اصحاب پیامبر (ص) و اولیاء الهی به دنیا باز می گردند و از اصحاب امام زمان (عج) می شوند و حضرت را در قـیامش یاری مـی کنند. مرحله دوم رجعت که زمان بازگشتن امامان معصوم(علیهم السلام) به دنیاست، نـزدیک رحـلت امـام زمان(عج) اتفاق می افتد. در روایات به زمان و چرایی رجعت امام حسین تصریح شده که در ادامـه به ذکر و شرح آنها می پردازیم.
1- نخستین رجعت کننده
در روایات امام حسین (ع) بـه عنوان اولین امام رجـعت کـننده بعد از قیام حضرت مهدی (ع) معرفی شده است:
از امام صادق (ع) پرسیدند: آیا رجعت صحیح است؟ فرمود: آری. گفتند: نخستین کسی که می آید کیست؟ فرمود: حسین است که بعد از ظهور قائم (عج) می آید (علامه مجلسی، 1378 ش: ص1220).
در روایتی جابر ازامام مـحمد باقر(ع)، روایت کرده است که امام حسین(ع) در روز عاشورا و درصحرای کربلا، پیش از شهادتش در مورد رجعت خود سخن گفته و فرمودند:
اول کسی که زمین شکافته می شود و از زمین بیرون می آید من خواهم بود و بـیرون آمـدن من موافق می افتد با بیرون آمدن امیرالمؤمنین و قیام قائم ما.(علامه مجلسی، 1363ش: ج2، ص7).
2- همراهان امام حسین (ع) در رجعت
از بررسی روایات مشخص می شود که در هنگام رجعت امام حسین (ع) دسته ای از انبیاء الهی و اصـحاب ایـشان به دنیا باز خواهند گشت.امام صادق (ع) فرمودند:
امام حسین با هفتاد و دو تن از یاران و اصحابشان که با حضرت در کربلا شهید شده بودند به دنیا بر می گردند و رجعت می کنند. در حـالی که لبـاس سفید پوشیده اند. و هفتاد پیغمبری که با حضرت موسی بن عمران برانگیخته شدند، با اوست. آن وقت حضرت قائم انگشترش را به او می سپارد و بمردم اعلان می کنند که امام حسین با یارانش قـیام نـموده اند تـا اهل ایمان تردید ننمایند و بـدانند که او دجـال و شـیطان نیست، بلکه او امامی است که در دسترس مردم است، و چون یقین کردند او امام حسین (ع) می باشد تردید نخواهند کرد (علامه مجلسی، 1362ش: ج53، ص103-علامه مـجلسی، 1378ش: ص249).
در روایـت دیـگر تعداد همراهان رجعت کننده امام حسین(ع) 12 هزار نـفر دانـسته شده است:
مفضل از امام صادق (ع) پرسید: ای سید من حضرت صاحب الامر بعد از قیام به کجا متوجه خواهند شد؟ حضرت فـرمودند، بـسوی مـدینه جدم. در آنجا ظالمین به اهل بیت را به امر خداوند زنـده خواهند نمود و انتقام اهل بیت را از آنها می گیرد. آنگاه فرمود: سپس حضرت امام حسین (ع) با یارانش و داوزده هزار صـدیق ظـاهر مـی شوند و رجعتی از این خوشتر نباشد، آنگاه صدیق اکبر امیر المؤمنین (ع) بیرون مـی آید، و پس از آنـ بیرون می آید سید اکبر محمد رسول اللَّه (ص) با هر که ایمان به آن حضرت آورده از مهاجر و انصار و غیر ایشـان و هـر که در جـنگهای ایشان به شهادت رسیده است و زنده می کند جمعی را که تکذیب آن حضرت کرده و شـک مـی کردند در حـقیقت او و یا رد گفته او می نمودند و هر که با او جنگ کرده باشد همه را به جزای خود می رساند و همچنین بر مـی گرداند یک یک ائمـه تـا صاحب الامر و همه که یاری ایشان کرده تا خوشحال شوند و هر کس که از ایشان دوری کرد تا آنکه پیش از آخرت به عـذاب و خـواری دنیا مبتلا گردند (علامه مجلسی، 1362ش:، ج53، ص266 -268).
3- مدت حکومت امام حسین(ع) بعد از رجعت
در باب زمـان ومـقدار حـکومت امام حسین (علیه السلام ) در زمان رجعت روایات قابل توجهی یافت نشد. فقط در روایاتی از امام مـحمد بـاقر(ع) به طولانی بودن حکومت امام حسین در عصر رجعت اشاره شده است:
اول کسی کـه در رجـعت بـرخواهد گشت حضرت امام حسین(ع) خواهد بود و آن مقدار پادشاهی خواهد کرد که از پیری، موهای ابـروهای او بـر روی دیده اش آویخته شود (مجلسی،محمد باقر، 1363ش: ج2، ص7).
و در روایاتی نیز زمان خلافت امام حـسین(ع) بـعد از رجـعت را چهل هزار سال تعیین کرده اند. (علامه مجلسی، 1362ش: ج53، ص46).
4- فلسفه رجعت امام حسین(ع)
همه سنت های الهـی حـکیمانه و هـدفمند است؛ زیرا فاعل حیکم کار لغو و بیهوده انجام نخواهد داد. آموزه رجعت نـیز دارای اهـدافی حکیمانه می باشد و فلسفه هایی در آن نهفته است. در متون دینی به فلسفه و چرایی رجعت به این امـور اشـاره شده است: مجازات سخت کافران، زمینه سازی تکامل معنوی یا تکامل شـقاوت، مـدال عظیم یاری امام برای منتظران واقعی(مـکارم شـیرازی، 1386ش: ص 559)، شـفای دل اهل ایمان، لذت بردن مومنان از حاکمیت اسـلام و نـصرت دین و حکومت عدل جهانی(حر عاملی، 1362ش: ص272). در زمینه فلسفه رجعت امام حسین (ع) روایات اشـاراتی دارنـد که در ادامه بدان ها مـی پردازیـم:
الف: انتقام از دشـمنان و خـون خـواهی
در روایات انتقام از دشمنان و خون خواهی یـکی از مـهمترین اهداف رجعت امام حسین دانسته شده است. البته انتقام گیری از ظالمان و سـتمگران، تـنها منحصر به واقعه عاشورا نبوده، بـلکه مطابق روایتی از امام کـاظم(ع) در هـنگامه رجعت بسیاری از مؤمنان از دشمنان خـود، طـلب حقوق پایمال شده خویش را می نمایند و از دشمنان خود، انتقام می گیرند:
« ارواح مؤمنان با ارواح دشمنان ایـشان بـه سوی بدنها برمی گردند تا حـق خـود را از ایـشان استیفاء کنند. هـر کـه ایشان را عذاب و شکنجه کـرده بـاشد انتقام از او بکشند و... (علامه مجلسی، 1363، ج2، ص7).
امام صادق (ع) درباره انتقام گیری امام حسین(ع) از قاتلان خود می فرماید:
اولیـن کـسی که به دنیا بر می گردد امـام حـسین (ع) و اصحاب او، و یـزید بـن مـعاویه و اصحاب اوست، آنگاه او (حـسین) همه آن دشمنان را می کشد (عیاشی، 1381، ج2، 282).
در این روایت به رجعت اصحاب آن حضرت و نیز مخالفان و دشمنان ایشان اشـاره گـردیده و تصریح گردیده که در واقعه رجعت، گـوئی صـحنه حـماسه آفـرین عـاشورا بار دیگر تـکرار گـردیده و مجددا مقاتله ای بین آن حضرت و سپاه یزید درمی گیرد که سرانجام و عاقبت آن، پیروزی و غلبه سپاه امام بر سـپاه کـفر اسـت و در واقع انتقام فجایع حادثه عاشورا از یزیدیان گـرفته مـی شود.
در روایـتی دیـگر از جـابر جـعفی نقل شده که گفت:: شنیدم امام باقر (ع) می فرمود:
بخدا قسم مردی از ما اهل بیت سیصد سال ( و سیزده سال ) باضافه نه حتما و بدون تردید حکومت خواهد کرد، گـوید: به آن حضرت عرض کردم: قائم چقدر در عالم خود بر پا است تا ازدنیا برود؟ فرمود: نوزده سال از روزقیامش تا روز وفاتش. آنگاه «منتصر» یعنی حسین برای طلب خون خود و یارانش به دنیا بـر مـی گردد و از پس او امیرالمؤمنین رجعت می کند (نعمانی، 1363ش: باب26، ص 474).
ب: حضور حجت الهی در زمین بعد از وفات حضرت مهدی (عج)
یکی از مهمترین آموزه های اعتقادی این است که زمین هیچگاه از حضور حجت الهی خالی نخواهد بـود. در روایـات به وفات یا شهادت حضرت مهدی (ع) بعد از قیامشان اشاره شده است. بر اساس سنت الهی مبنی بر انجام تغسیل و تکفین امام توسط امـام بـعدی و ضرورت خالی نبودن زمین از حـجت الهـی، باید امام معصومی عهده دار این رسالت شود. بر اساس روایات امام حسین(ع) عهده دار این امر بعد از رحلت حضرت مهدی (ع) خواهند شد. از امام صادق (ع) در مـورد آیـه شریفه «ثُمَّ رَدَدْنا لَکـُمُ الْکـَرَّهَ عَلَیْهِمْ» ( الاسراء آیه6) نقل شده که حضرت می فرماید:
مراد، زنده شدن امام حسین (ع) با اصحاب خود در عصر امام زمان است در حالیکه کلاه خودهای طلائی بر سر دارند و به مـردم رجـعت امام حسین (ع) و یارانش را اطلاع می دهد تا مؤمنان به شک و تردید نیفتند. این در حالی است که حضرت مهدی (عج ) در میان مردم حضور دارد. هنگامی که مردم امام حسین (ع) را به خوبی شناختند و بـه او ایـمان پیدا کـردند، مرگ حضرت حجّت (ع) فرا می رسد و امام حسین، غسل و حنوط و کفن و خاک سپاری حضرت را برعهده می گیرد زیرا کـه امام را جز امام، غسل نمی دهد (علامه مجلسی، 1362، ج 27، ص 217 ).
در روایت دیگری آمده، امام حـسین (ع) و یارانـش در اواخـر حیات امام زمان (عج) رجعت می کنند و حضرت مهدی (ع) بعد از معرفی آنها و شناخت مردم، از دنیا رحلت می کند و امـام حـسین (ع) غسل و دفن حضرت را بر عهده می گیرد سپس سالهای طولانی حضرت حکومت می کند و رهـبری را بـر عـهده می گیرد. (کلینی، 1362، ج8، ص206).
ج: حکومت صالحان بر روی زمین
از وعده های الهی حکومت صالحان بر روی زمین است:
«وَ لَقـَدْ کتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُها عِبادِی الصَّالِحُونَ» (انبیاء/105 )
و ما در زبـور- پس از تورات- نوشته ایم که این زمـین را بـندگان صالح من به میراث خواهند برد.
از روایات استفاده می شود که فاصله بین قیام حضرت مهدی (ع) و رجعت تا وقوع رستاخیز و برپا شدن قیامت، فاصله ای طولانی خواهد بود که در این فاصله عده ای از اولیـای الهی حکومت می کنند و دنیا، روزگاری سرشار از صلح و صفا را به خود خواهد دید. دورانی که نشانی از ظلم و ستم وجود ندارد و نیکان به دیدن دولت کریمه اهل ایمان خوشحال شده و دیده های ایشان روشـن مـی گردد. در حدیثی آمده امام حسین (ع) در روز عاشورا پیش از شهادتش، با اصحاب با وفایش در رابطه با شهادت و رجعت خود و یارانش سخن گفت. حضرت فرمودند:
پیامبر (ص) به من فرمود: فرزندم تو به سوی عـراق کـشانده خواهی شد و آن، سرزمینی است که پیامبر و جانشینان پیامبران آن را دیده اند. و آن سرزمینی است که به آن «عمورا» گفته می شود. و تو در آن جا به شهادت خواهی رسید و با تو گروهی از یـارانت کـه ناراحتی لمس شمشیر را حس نمی کنند نیز به شهادت خواهند رسید.
آن گاه حضرت این آیه را تلاوت فرمودند:
«قلنا یا نار کونی بردا و سلاما علی ابراهیم»؛ ما گفتیم ای آتش بر ابـراهیم سـرد و آرامـش بخش، باش». نبرد بر تـو و بـر آنـان آرام بخش خواهد بود. بشارت باد بر شما. به خدا سوگند! اگر ما را بکشند، ما به نزد پیامبران باز خواهیم گشت، آن گـاه هـر چـه خداوند اراده نماید، درنگ خواهم نمود، سپس مـن اولیـن کسی هستم که از قبر خارج خواهم شد و قیام خواهم نمود، مانند قیام پدرم و قائم ما، حضرت مهدی(عج). و زندگی خواهم نـمود مـثل زنـدگی رسول خدا (ص) سپس نمایندگانی از جانب خدا بر من نازل خـواهند شد که تا آن زمان، بر زمین فرود نیامده بودند و همراه آنان جبرائیل و میکائیل و اسرافیل و سپاهیانی از ملائکه خواهند بـود. سـپس فـرمودند: تمام شیعیان ما از قبر خارج خواهند شد و ملائک خاک را از صورتشان پاک خـواهند نـمود و همسران و خانه های بهشت را به آنان نشان می دهند و روی زمین هیچ مریض و گرفتاری نخواهد بود؛ چرا کـه بـه واسـطه ی ما اهل بیت، رفع مرض و گرفتاری از او خواهد شد، و خداوند برکت را از آسمان بـه زمـین نـازل خواهد نمود به طوری که درخت ها پر ثمر خواهند شد و میوه زمستانی را می شود در تـابستان خـورد. و مـیوه تابستانی را در زمستان، و این معنای فرمایش خداوند است که در قرآن می فرماید: گر مردم شهرها ایـمان آورنـد و تقوا پیشه کنند ما برکات آسمانی و زمینی را برآنها نازل خواهیم کرد، ولی آنها آیـات مـا را تـکذیب نمودند و ما به آنچه که انجام دادند، آنان را مبتلا نمودیم..سپس خداوند به شـیعیان کـرامتی عنایت می فرماید که هیچ چیزی روی زمین بر آنها مخفی نخواهد ماند. (الموسوی آل الاعـتماد، 1385ش: ص 107).
از مـجموع روایـات بدست می آید که همراهی امام زمان (عج)، انتقام از دشمنان، ایجاد حکومت عدل الهی و ادامـه داشـتن سلسله حجج الهی بعد از وفات حضرت مهدی (عج) از مهمترین فلسفه های رجعت امـام حـسین(ع) مـی باشد.
نتیجه گیری
اعتقاد به رجعت در بین شیعیان به قدری حائض اهمیت است که بـه عـنوان یکـی از ویژگی های فکری و اعتقادی خاص شیعه معرفی می شود؛ لذا در کنار روایات خاص رجعت ایـن آمـوزه در زیارت نامه ها و ادعیه تبلور یافته است. مشخص گردید که از لحاظ عقلی هم از فرض وقوع رجـعت مـحالی پیش نخواهد آمد و مهمترین دلیل بر امکان یک شی وقوع آن است. داسـتان رجـعت و برگشتن مردگان پس از مرگ در همین دنیا در قرآن کـریم دلیـلی بـر امکان و وقوع رجعت است. در طول تاریخ تـشیع عـلمای شیعه به پیروی از امامان معصوم (علیهم السلام) در جهت گسترش و بالندگی این عقیده، تلاش فراوانی انـجام دادهـ اند و کتاب های متعددی دراین زمـینه نـگاشته اند. بـنابر روایـات مـشخص گردید که رجعت امام حسین (ع) قـطعی و حـتمی می باشد. ایشان، نخستین رجعت کننده به دنیا در زمان حضور امام زمـان (عـج) می باشند و توسط ایشان به مـردم معرفی می شوند. آنچه از روایـات بـر می آید شروع حکومت امام حـسین (ع) بـعد از رحلت امام زمان (عج) می باشد. ایشان پس از انتقام گیری از پدیدآورندگان واقعه عاشورا و گستردن صلح و صـفا و آرامـش در عرصه گیتی، مدت طولانی را بـه اداره امـور عـالم و حاکمیت بر جـهان مـی گذرانند و بعد از ایشان سـایر امـامان معصوم (علیهم السلام) و اولیاء الهی حکومت خواهند نمود تا زمان قیامت فرا رسد.
مـنابع
1- قـرآن کریم
2- ابن منظور، محمدبن مکرم ( 1404ق) لسـان العـرب، چاپ بـیروت،
3- المـوسوی، مـصطفی آل الاعتماد(1385) المعه من بـلاغه الحسین، تحقیق محمد حسین الاعتمادالموسوی، چاپ هفتم، قم، نشر سازمان اوقاف و امور خیریه،
4- حر عـاملی، مـحمد بن حسن( 1362) الایقاظ من الهجعه بـالبرهان عـلی الرجـعه، تـرجمه احـمد جنتی، تهران، نـشر نـوید، نرم افزار کتاب های اسلامی اینترنتی.
5- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374ش) ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قـرآن، مـترجم: غـلامرضا خسروی، محقق / مصحح: غلامرضا خسروی حسینی، چـاپ دوم، تـهران، مـرتضوی،
6- شـیخ کـلینی، مـحمد بن یعقوب (1365) الکافی، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
7- شیخ المفید،محمدبن النعمان ابن المعلم (1413) اوائل المقالات، تحقیق ابراهیم انصاری، قم، الموتمر العالمی الافیه الشیخ المفید. / 1371، چاپ اول، نشر دانشگاه تـهران
8- علامه مجلسی، محمد باقر(1362) بحار الانوارالجامعه الدرر اخبار الائمه الاطهار، جلد53، تحقیق سید جواد علوی، چاپ مختلف، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه.
9- علامه مجلسی، محمد باقر ( 1363) حق الیقین ج2، چاپ دوم، تهران، انتشارات رشـیدی.
10- عـلامه مجلسی، محمد باقر(1378) مهدی موعود-ترجمه جلد سیزدهم بحار، ترجمه علی دوانی،چاپ28، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه.
11- عیاشی، ابومنصور محمد بن مسعود(1381) تفسیر عیاشی، ج2، مصحح هاشم رسولی، تهران، مـکتب العـلمیه الاسلامیه.
12- ناصر، ایت الله مکارم شیرازی و همکاران ( 1386) یکصدو هشتاد پرسش و پاسخ، چاپ چهارم، دارالکتب الاسلامیه.
13- نعمانی، محمد بن ابراهیم (1363) غیبت نعمانی، ترجمه محمد جـواد غـفاری، چاپ اول، تهران، بازار سرای اردیـبهشت.
