«ماهی سیاه کوچولو»، «شهر قصه» و خیلی داستان‌های دیگر را وقتی که سن‌مان به خواندن و نوشتن قد نمی‌داد از نوار کاست و یا رادیو شب شنیدیم. حتی وقتی هم که بزرگتر شدیم، بازهم لذت شنیدن را از خودمان دریغ نکردیم؛ موسیقی، مصاحبه‌های رادیویی، انواع کتاب و در سال‌های اخیر انواع پادکستهای رادیویی و اینترنتی که با موضوعات مختلف منتشر می‌شوند را شنیدیم و لذتش را بردیم.
شنیدن، و البته چه محتوایی را شنیدن دغدغه‌ای است که استارتاپ 4 ساله «شنوتو» به آن پرداخته و خود را در زمینه تولید پادکست در ایران بی‌رقیب می‌داند. «امیرحسین مددی» بنیان‌گذار شنوتو در همان تماس اول زمان مصاحبه را مشخص می‌کند. ظهر یکشنبه یکی از خلوت‌ترین روزهای شنوتو برای مصاحبه انتخاب می‌شود چراکه بیشتر پادکسترهای این استارتاپ کارمندانی هستند که روزهای آخر هفته را برای ضبط برنامه‌شان انتخاب می‌کنند. اینطور که به نظر می‌رسد دفتر شنوتو برخلاف بقیه شرکت‌ها، در روزهای پایانی هفته بسیار شلوغ است.
اینجا استودیو صدا ست و تیم شنوتو مشغول ضبط پادکست هستند.
از همان اول هم حدس می‌زدم که شنوتو سرعت و سادگی را بیشتر به رنگ و لعاب ترجیح می‌دهد و دیدن دفتر کار این استارتاپ نیز این موضوع را برایم تایید کردند. سالنی بزرگ با چند تابلو عکس قالب گرفته که مدیر عامل از میان آرشیو عکس‌هایش آنها را بیشتر دوست داشت، چند میز و صندلی بسیار ساده و در نهایت چندین اتاق برای بخش‌های مختلف که دورتادور سالن قرار گرفته بودند.
مددی برای مصاحبه ما را به استودیوی تصویری‌شان می‌برد؛ جایی که پرده سبز پشت سر و یک میکروفون بزرگ از سقف آویزان است و شبیه به مکانی برای پخش زنده یک برنامه رادیویی است. دو بازوی مدیرعامل هم درکنارش هستند: «محمد ناظمی»، مدیر محتوا و «علی برق‌افشان» که نسبت به آن دو جوان‌تر است و مدیر بازاریابی مجموعه را برعهده دارد. همه‌شان دستی بر هنر دارند؛ اگرچه رابطه‌شان با کتاب صوتی خیلی خوب نیست و کتاب کاغذی را ترجیح می‌دهند اما تولید پادکست به اندازه کافی برایشان انگیزه ایجاد کرده که در این استارتاپ فعالیت کنند.
شنوتو را از اول بشنویم
مددی کار مولتی مدیا را سال‌ها قبل از راه اندازی شنوتو در همکاری با نیروهای مسلح و سپس راه اندازی شرکتی به نام «داده پرداز آلامیس» آغاز کرده که یکی از مهمترین خروجی‌های آن شرکت، یک پکیج آموزش زبان برای فرزندان کارمندان نیروهای مسلح بود: «در تجربه کاری من بیش از 200 عنوان برنامه مالتی مدیا در حوزه های مختلف وجود دارد.» او یکی از بهترین رکوردهای کاری خود را تهیه و ترجمه سی‌دی ICDL از اتحادیه اروپا می‌داند که سال 81 تولید شد و تا سال 83 یک میلیون نسخه فروش رفت. با مددی زمان را به جلو می‌بریم و به شروع کار شنوتو می‌رسیم، جایی که او دیگر از فضای همکاری با سازمان‌های دولتی دور شده است. با خنده می‌گوید: «از این بابت که نهادهای دولتی را دوست نداشتیم به این سمت کشیده شدیم. البته آلامیس هنوز با نهادهای دولتی و نظامی همکاری‌هایی دارد؛ ولی در مرحله‌ای به این نتیجه رسیدم که بهتر است کار کوچکتر و جذابتری انجام دهم و در نتیجه شنوتو در سال 93 با سرمایه‌گذاری شرکت رهنما متولد شد.»
اما فرایند شکل گیری شنوتو چطور بود و این ایده چگونه امروز به بزرگترین بستر برای تهیه و انتشار پادکست تبدیل شده است؟ در پاسخ می‌گوید
«در یکی از پروژه‌ها باید چندین کتاب صوتی برای کارکنان نیروهای مسلح تولید می‌کردیم و در آنجا متوجه شدم که جای کار در این حوزه زیاد است و می‌توان کتاب‌های صوتی بسیاری تولید کرد. به همین دلیل در ابتدای کار شنوتو فایل‌های صوتی پراکنده موجود در حوزه مدیریت را جمع آوری کردیم که با استقبال کاربران سایت مواجه شد. در واقع جای خالی محتوای فارسی صوتی و ضرورت وجود آن هم دلیل خوبی بود تا در راه اندازی شنوتو جدی‌تر عمل کنیم.»
مددی در سال 93 متوجه شد در کل فضای وب حدود 2 هزار کتاب صوتی وجود دارد که ازاین تعداد تنها 190 مورد مجوز داشتند، یعنی کمتر 10 درصد. برای همین تولید کتاب صوتی را در شنوتو آغاز کرد، اما پس از مدتی روند تولید کتاب صوتی متوقف شد و تمرکز بر پادکست جای آن را گرفت.
مددی بنیان‌گذار شنوتو، به عکس و تصویر هم علاقه زیادی دارد. او فیلمی از 14 سالگی خود به یادگار دارد که در آن فیلم‌های عکاسی نیکون را نقد می‌کند و آن را با دوربین قدیمی بتاماکس پدرش ساخته است؛ علاقه او به عکاسی ریشه در همان روزهای کودکی‌اش دارد.
«نوار» و «فیدیبو» از شناخته شده‌ترین فعالان تولید کتاب صوتی هستند و سهم عمده‌ای در این بازار دارند. به نظر می‌رسد وجود نوار، فیدیبو و امثال آنها باعث شده باشد تا شنوتو این حوزه را به دیگران واگذار کند. اما مددی نظر دیگری دارد و با بالا انداختن شانه‌هایش این احتمال را بیمعنی نشان می‌دهد:
«ما 60 عنوان کتاب تولید کردیم تا ببینیم می‌توانیم این فرایند را طی کنیم یا خیر؟ از لحاظ تولید موفق بودیم و پارامتر دوم این بود که ببینیم روش فروش کتاب صوتی چگونه است و آیا با وجود قیمت هایی که باید بر آن گذاشت مشتری وجود دارد یا خیر. منتها به عدد خوبی نرسیدیم. در واقع ما تست را انجام دادیم و نتایج را رصد کردیم و در نهایت فعلا این حوزه را متوقف کردیم؛ نه دائمی.»
مددی از همان افرادی است که معتقد است هرکس برتری، جایگاه و سهم مختص خود را در بازار دارد. او وجود رقیبان قوی‌تر را در حوزه کتاب صوتی رد نمی‌کند و می‌گوید وجود رقیب در مارکت خوب است.
علی برق افشان مدیر بازاریابی «شنوتو» نسبت به دو مدیر دیگر کم سن‌تر است. او نوارهای زیادی از کودکی‌اش دارد که در آنها آواز می‌خواند و البته ضبط و جمع آوری آنها کار مادرش بوده که به موسیقی علاقه فراوانی دارد. برق افشان در رشته تئاتر تحصیل کرده و بعد از فعالیت در بامیلو به گروه شنوتو پیوسته است.
علی برق‌افشان، مدیر بازاریابی شنوتو که چندان رابطه خوبی با کتاب‌های صوتی ندارد، صحبت‌های مددی را تکمیل می‌کند:
«در ایران و جهان رقابتی هست بین کسانی که کتاب کاغذی می‌خوانند، کسانیکه کتاب صوتی گوش می‌کنند یا کتاب‌شان را روی تبلت می‌خوانند. در این میان هنوز آمار کاغذی خوان‌ها بیشتر است چون تا زمانیکه بوی کاغذ به آنها نخورد کتاب نمی‌خوانند. این اختلاف هنوز خیلی زیاد است و به همین دلیل بازار کتاب صوتی هنوز آنچنان شکل نگرفته است.»
شنوتو می‌خواهد پلتفرم باشد
بیشترین حجم شنیدین در جهان به موسیقی اختصاص دارد، بعد خبر و هواشناسی. پادکست در رتبه هشتم یا نهم قرار گرفته و کتاب صوتی رتبه 17 را دارد. اما در سیستم بومی ایران این آمار کمی تفاوت دارد. مددی اشاره می‌کند که شنوتو دائما در حال رصد کردن آن چیزی است که گوش‌ها در جهان می‌شنوند و در باره آنچه استارتاپ او به دنبالش است، توضیح می‌دهد:«شنوتو می‌خواهد پلتفرم باشد. در حال حاضر پادکسترهای زیادی به این نتیجه رسیده‌اند که برای تولید پادکست نیاز به پلتفرم دارند و ما این پلتفرم را در اختیار آنها قرار داده‌ایم.»
رکوردهایی که شنوتو ثبت کرد
شنوتو حدود 30 برنامه انحصاری دارد و در ابتدای فعالیت 100 درصد محتوای پلتفرم را خودش تامین و تولید می‌کرد، اما حالا بعد از گذشت 4 سال، این آمار به کمتر از 15 درصد رسیده است. در واقع رسیدن به مرحله‌ای که بیشتر محتوا توسط پادکسترها تولید شود برای شنوتو نقطه ایده‌آلی است. در حال حاضر در شنوتو یک میلیون دقیقه فایل صوتی معادل 320 هزار فایل وجود دارد.
در این استارت‌آپ حدود 700 برنامه‌ساز فعالیت دارند و روزانه 100 هزار نفر از طریق درگاه وب و درگاه‌های اشتراکی یا اپ‌های اندرویدی و اپ‌های دیگر به شنوتو گوش می‌دهند. مددی آمار دقیق‌تری از شنوندگان شنوتو ارائه می‌کند:
«ماهیانه حدود 600 تا 700 هزار نفر شنونده داریم که می‌توانند از یک فایل تا بیشتر را بشنوند. تناسب جنسیتی شنونده ها آخرین بار 74 به 26 بود که سهم بیشتر را آقایان تشکیل می‌دادند. در آخرین بررسی متوجه شدیم که نسبت جنسیتی 69 به 31 تغییر پیدا کرده و از این بابت که تعداد شنونده‌های زن افزایش داشته بسیار خوشحال هستیم. بیشترین رده سنی شنوندگان ما 25 تا 35 ساله هستند.»
در کنار سالن اصلی میز کوچک و تابلوی شیشه‌ای در کنار هم قرار گرفته تا جلسات تیم شنوتو در آنجا برگزار شود.
بدیهیست که قشر سنتی و میان سال تمایل کمتری به پادکست‌ها نشان می‌دهند اما آنطور که مددی می‌گوید افراد 45 سال به بالا هم سهمی در میان مخاطبان شنوتو دارند. دلیل این موضوع به گفته او، وجود محتوای مذهبی در پلتفرم شنوتو است.
طبق آمار شنوتو، تا پایان سال 96 بیشترین شنوندهها در حوزه مدیریت و کارآفرینی پادکست گوش دادند. ضمنا میزان کاربران وفادار روی وب سایت تقریبا 65 درصد و در اپ قدیمی و جدید حدود 82 درصد است.
سهم شنوتو از بازار صدا
امیرحسین مددی مدعی است که سهم شنوتو در بازار شنیدنی‌ها 5 تا 10 درصد و در بازار پادکست 100 درصد است؛ ادعایی که البته تا حدی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد. وقتی از او درباره تاثیر رفع فیلتر برنامه‌هایی مانند ساندکلاود می‌پرسم، پاسخ می‌دهد که الان فیلتر بودن یا نبودن ساند کلاد دیگر برای ما اهمیتی ندارد:
«اگر زمانی ساندکلاود، میکس باکس، میکس کلاود و... رفع فیلتر شوند اتفاقی برای ما نمی‌افتد چون ما در مورد یک میلیون دقیقه فایل صوتی صحبت می‌کنیم. فیلتر شدن تلگرام ما را به عنوان یک فضای امن غیر تصنعی نشان داد که به عنوان جایی مستقل عمل می‌کند.»
فیلترینگ تلگرام تقریبا بر تمامی کسب و کارهای آنلاین تاثیر گذاشت. روی خیلی‌ها تاثیر بدی داشت و برای برخی مثل شنوتو برعکس چراکه بسیاری از سلبریتی‌های تلگرام که هزاران فالوئر دارند از شنوتو خواسته‌اند تا فایل‌های آنها را از تلگرام خارج کنند و در شنوتو بگذارند.
کدام پادکست‌ها شنیدنی‌ترند؟
پادکست‌ها باید خصوصیاتی داشته باشند که شنوندگان را به خود جلب کنند، برای مثال اگر موضوع و محتوا، ترند روز باشند باعث می‌شود پادکست بیشتر دیده شود. محمد ناظمی، مدیر محتوای شنوتو برایمان در مورد مولفه‌های بصری در پادکست می گوید؛ مولفه‌هایی که می‌تواند یک پادکست را شنیدنی‌تر کند:
«زمانی که صفحه پادکست را باز می‌کنیم اگر کاور جذاب باشد انگیزه برای شنیدن پادکست ایجاد می‌شود. توضیح متنی هم که برای پادکست نوشته می‌شود مهم است اگر در توضیح به دغدغه‌های شنونده اشاره شود، انگیزه شنیدن دو برابر می‌شود. و همچنین درصورتیکه در 15 تا 30 ثانیه اول شنونده جذب شود تمام پادکست را گوش می‌کند.»
برای برنامه ساز سه مولفه وجود دارد، اول بازدید از صفحه پادکست، دوم تعداد پلی‌های صفر درصد و تعداد پلی‌های 75 درصد. یعنی اگر کاور زیبا بود و تمام کارهای سوشیال مارکتینگ قبل از زدن دکمه Play درست انجام شده باشد، حجم زیادی از یوزر وارد صفحه می‌شود.
بهشتی برای پادکسترها و شنوندهها
شنوتو به اشکال دیگری از پادکسترها حمایت می‌کند. به گفته مددی پادکسترها می‌توانند به صورت رایگان از استدیو استفاده کنند: «تیم مشاوره هم به آنها کمک می‌کند اما امتیاز کار برای ماست. محتوا برای دو مجموعه است یعنی در جایی به جز شنوتو نمی‌تواند باشد.»
94 تا 95 درصد فایل‌های شنوتو رایگان است. پادکست‌ها رایگان هستند اما بخشی از کتاب‌ها پولی هستند چراکه تجربه به مدیران این استارتاپ نشان داده که مردم حاضر نیستند برای فایل‌های صوتی پولی بپردازند. ناظمی توضیح می‌دهد که تمام محتوای فرهنگی تولید شده توسط رادیو و تلوزیون و ارگان‌های دولتی رایگان در اختیار مردم قرار دارد: «به همین دلیل نمی‌توان ناگهان این فرهنگ را تغییر داد و از مردم خواست بابت فایل‌های صوتی پول بپردازند.»
جالب است بدانید که بخش زیادی از محتواهایی که در شنوتو قرار می‌گیرد برای عموم قابل دسترسی نیست چون بیشتر برای سازمان‌ها تولید شده‌اند و تنها یوزر API همان سایت سفارش دهنده می‌تواند از آن استفاده کند.
تیم شنوتو مدعی‌ست که در پرموت کردن فایل‌ها عادلانه رفتار می‌کند. به گفته برق افشان پاکست‌هایی که محتوا، موضوع، صدا و کیفیت جذاب و بازدید خوبی داشته باشند در شبکه‌های اجتماعی پروموت می‌شوند.
پادکسترهای خلاق
شنوتو استودیو خود را به رایگان در اختیار پادکسترها می‌گذارد. استاندارد تولید پادکست موضوع دیگری‌ست که مورد سوال قرار می‌گیرد و مددی پاسخ به آن را بر عهده ناظمی که محتوای فایل‌های سایت را مدیریت می‌کند، می‌گذارد:
«اولین خاصیت پادکست این است که شما بتوانید به راحتی آن را در خانه تولید کنید و در اختیار مردم بگذارید. برخی از افراد می‌توانند در خانه با حداقل صدا پادکست تولید کنند و برخی هم با موبایل خود در وسط مهمانی صدا ضبط می‌کنند. تمرکز شنوتو بیشتر روی محتواست تا کیفیت صدا و کسانیکه پادکست تولید می‌کنند؛ اگر محتوایی که ارائه می‌کنند کیفیت بالایی داشته باشد، شنونده به سایر صداهای پیرامون توجه نمی‌کند.»
از ناظمی، مدیر محتوای شنوتو، میخواهم در مورد شناختش از پادکسترها بیشتر بگوید. از نظر او معمولا کسانیکه پادکست تولید می‌کنند دغدغه‌هایی در مورد موضوع مورد صحبت خود دارند:
«آنها اطلاعاتی در مورد موضوع دارند که نمی‌توانند آن را در جایی منتشر کنند و به همین دلیل از طریق اطلاعات‌شان را به شکل پادکست به مخاطبان خود ارائه می‌کنند. ما در شنوتو سعی می‌کنیم مشاوره‌هایی به افراد بدهیم که بتوانند کمیت، کیفیت و محتوا را به بالانس برسانند.»
تمام ناظران یک پادکست
نظارت بالادستی بر پادکستهای منتشر شده از سوی وزارت ارشاد اسلامی انجام می‌شود. در ابتدای کار شنوتو، زمانیکه فایل‌های پادکست کم بود، اعضای تیم خود مجموعه آنها را گوش می‌کردند اما پس از زیاد شدن تعداد فایل‌ها، دست‌اندرکاران شنوتو اپلیکیشنی طراحی کردند که فرکانس صداها را می‌سنجد و در صورتیکه کلمات ممیزی در آن نباشد، فایل منتشر می‌شود.
به نظر مددی با این شیوه که مختص به خود شنوتوست و نوعی اختراع برای آنها حساب می‌شود، کاربر حس نمی‌کند که بر آنها نظارت می‌شود. او برای تائید کارکرد قابل اطمینان اپلیکیشن نظارتی شنوتو ، شیوه نظارتی آپارات را یادآوری می‌کند که از اپلیکیشنهای دیتکتور خاص استفاده می‌کنند که ضریب خطا آنها 25 درصد است، در صورتی که ضریب خطای نرم افزار خودشان را به مراتب کمتر می‌داند. البته چند باری هم از سوی شبکه‌های مختلف تهدید به تعطیلی شدند؛ مواردی که مددی با لبخندی ملیح آنها را تعریف می‌کند.
صدا و سیما نمی‌تواند دکمه نظارت را پلی کند
اینکه فقط وزارت ارشاد نقش نظاتی روی شنوتو داشته باشد کمی متعجبم می‌کند و از او بیشتر درباره سازمان‌های نظارتی بر شنوتو می‌پرسم چراکه حدس می‌زنم صدا و سیما هم در این بین نقشی داشته باشد. احتمالا می‌دانید که صدا و سیما مدعی‌ست که باید بر صوت و تصویر فراگیر نظارت داشته باشد، از مددی همین مساله را جویا می‌شوم و می‌پرسم که آیا تاکنون ممیزی‌های صدا و سیما دامن‌گیر شما شده‌اند و آیا به نظر او این سازمان می‌تواند به هدف نظارت بر صوت و تصویر اینترنتی دست پیدا کند؟
بنیان‌گذار شنوتو این سوال را با خنده جواب می‌دهد، گویا خاطره جالبی را برایش تداعی کرده‌ام:
«در یکی دو سال گذشته با رادیو تعامل داشتیم و زمانیکه آنها برنامه‌ساز می‌خواستند، برای آنها نیرو می‌فرستادیم؛ لذا آگاهی‌هایی در این زمینه داریم. در بخش صوت و تصویر فراگیر اتفاقی که در کمیسیون می‌افتد، اول از همه تعریف فراگیر بودن است. مذاکرات با نمایندگان در حال انجام است و وقتی موضوع دکمه Play وسط می‌آید فراگیر بودن بیمعنی می‌شود. در اینجا باید دید چه کسی می‌تواند در نهایت دیگری را قانع کند. در سال‌های 78 و 79 که اینترنت در حال فراگیر شدن بود همین اتفاق بین وزرات ارتباط آن زمان و صدا و سیما افتاد. چون صدا و سیما اینترنت را فراگیر می‌دانست و معتقد بود که باید بر محتوای اینترنت نظارت کند. من فکر می‌کنم این مورد هم رد می‌شود و نگران نظارت صدا و سیما بر صوت و تصویر فراگیر نیستم.»
در نهایت متوجه می‌شویم در شنوتو خطوط قرمز توسط وزارت ارشاد تنظیم شده است و خیلی با خطوط قرمز رادیو و صدا و سیما متفاوت است و به همین دلیل چند تن از گویندگان رادیو را به سمت خود کشانده است
نقشه راه شنوتو
صحبت را به آینده شنوتو نزدیک می کنیم و به مددی در مورد اپلیکیشن های ترکیبی از پادکست و شبکه اجتماعی همچون «RAUR» می‌گویم و می‌پرسم آیا شنوتو هم به فکر داشتن چنین پلتفرمی یعنی یک اپلیکیشن شبه شبکه اجتماعی بوده؟
ناظمی مدیر محتوا شنوتو در زندگی خود هنر صدا و تصویر را از هم جدا نکرده است. او فعالیت در رشته تاتر را از 8 سالگی با ورود به کانون فکری کودک و نوجوان آغاز و در همان رشته تحصیل کرد. او کلاس سوم ابتدایی با همکلاسی‌هایش نمایشنامه رادیویی اجرا و زنگ تفریح‌ها پخش می‌کرد.
مددی اشاره می‌کند که این مورد در نسخه اپ قبلی ما دیده می‌شد ولی فعلا حذف شده است:
«اینکه چقدر بخواهیم ویژگی‌های مربوط به سوشال مدیا را در محصولات خود پررنگ کنیم هنوز مشخص نیست. حس می‌کنیم کاربر ایرانی سوشیال مدیا برایش ارزشی ندارد. او الان به جایی نیاز دارد که بتوانید سریع به داده مورد نظر خود برسد. این مبتنی بر تحلیلی‌ست که از رفتار کاربران خود گرفته‌ایم. در محیط برنامه ما کلید فالو وجود داشته، اما آنها به دنبال سرچ کردن بودند. برعکس تصور بسیاری از فعالان ICT، مردم آنچنان اهل لایک و اشتراک گذاری نیستند.»
تیم شنوتو معتقد است که کار فرهنگ‌سازی خود را انجام داده و حالا نوبت درآمدزایی است؛ تیم شنوتو تاکنون درآمد آنچنانی نداشته اند و پی ریزی‌های اولیه را انجام داده‌اند تا بتوانند به درآمد‌های بالا برسند؛ بخشی از این درآمدزایی باید از طریق تبلیغات کسب شود و البته بخشی از درآمدها هم با اپراتورهای مختلف موبایل در حال انجام است. مثل اپ «شنوا» همراه اول که که از سال 96 لانچ شد و تا الان مشغول به کار است و قصد دارند تا محصولات مشابه را نیز برای سازمان‌های گوناگون راه اندازی کنند.
تنها صداست که می‌ماند
علاقه سه مدیر شنوتو به صدا و کارشان محرز است ضمن آنکه به کیفیت محتوای کار خود اطمینان کامل دارند به همین دلیل هم گاهی CD های کتاب صوتی و پادکست را به دوستان‌شان هدیه می‌دهند و یا در طول مدت سفر که در ماشین یا قطار و هواپیما هستند کتاب‌های صوتی و پادکستهای مورد علاقه‌شان را گوش می‌دهند. تیم شنوتو به این گفته معتقدند که «تنها صداست که می‌ماند».
هرچه زمان جلوتر می‌رود وابستگی ما به موبایل‌های کوچک هوشمند کوچک‌مان بیشتر می‌شود. گوشی‌هایی که تمام دنیا را در خود جای داده‌اند؛ از موزیک و فیلم گرفته تا کتاب‌هایی که برایمان خوانده می‌شوند و پادکست‌هایی که موضوعات جالبی را به گوش ما می‌رساند. امروزه برای کسانی که می‌خواهند بیشتر و آسان‌تر بدانند و از محدودیت‌های رادیو و تلویزیون عبور کنند، پادکست ایده‌آل‌ترین گزینه است؛ هدفی که تنها مسیر رسیدن به آن لمس دکمه پلی روی موبایل‌ها است.
