عباس قمر منیر آرزومندان

حرم مطهر حضرت عباس علیه السلام

این حرم در فاصله سیصد متری سمت شرقی حرم مطهر امام حسین (ع) قرار دارد و این مرقد حضرت ابوالفضل العباس (ع) چهارمین فرزند امیرالمومنین (ع) و بزرگترین پسر ام البنین که ملقب به ساقی، قمر بنی هاشم و پرچم دار امام حسین (ع) است. قبیله بنی اسد پس از دفن امام حسین (ع) اقدام به دفن سایر شهدا و پس از آن اقدام به دفن حضرت ابوالفضل (ع) درهمان مکانی کردند که آن حضرت به شهادت رسیده بود.

ب. توصیف حرم مطهر ابوالفضل (ع):

روضه شریف:

مساحت روضه مطهر بطورکلی بالغ بر 4370 متر مربع است و زمین آن سنگ کاری شده و دیوارهای آن آیینه کاری شده است و بر روی قبر مطهر پنجره ای نصب شده که از طلا و نقره ساخته شده است و بر روی گنبد طلایی آیات قرآن نقش بسته و درکنارآن دو گلدسته و یک ساعت بزرگ نصب شده است.

رواق ها:

اطراف روضه مطهر چهار رواق بزرگ کاشیکاری و آیینه کاری شده قرار دارند که عبارتند از:

رواق شمالی:

این رواق قبلًا با دیواری از دو رواق شرقی و غربی جدا می شد که درحال حاضر این دیوار برداشته شده است. درگوشه شمالی این رواق اتاقی قرار دارد که در آن نقره ای است و منتهی به راهروی زیر زمینی می گردد که به قبر مطهر ابوالفضل (ع) می رسد وگویند که این مکان بر رودخانه علقمی مشرف بوده است. اتاق دیگری کنار این اتاق قراردارد که مقبره خاندان (آل النواب) است و درکنارآن کتابخانه حرم مطهر ابوالفضل (ع) واقع شده است و همچنین در این رواق قبور بسیاری از بزرگان و علما قرار دارد که از آنجمله است مقبره علامه سید کاظم بهبهانی که در زاویه شمال شرقی روضه قرار دارد در گوشه غربی این رواق درگذشته چاهی قرار داشت که ازآن آب کشیده و مخازن موجود را پر می کرده اند و با همت شخصی به نام (حاج رئیس) که وزیر شیخ خزعل حکمران خوزستان بود، موتوری با قدرت پنج اسب بخار خریداری و بر روی رودخانه حسینیه نصب شد و با لوله کشی توانست آب را به دو حرم مطهر برساند و بدینگونه بود که چاه مذکور و حوض آن پر شد و اکنون اثری از آنها برجای نمانده است. در سال 1367 ه ق دیوار حد فاصل رواق شمالی و حرم برداشته شد.

رواق غربی:

دو در دارد که یکی از درها (باب الرواق) نام دارد و به صحن شریف باز می شود و درکنارآن کفشداری شیخ محمود کشوان قرار دارد و در دوم معروف به (باب المراد) است که درگوشه شمال غربی قرار دارد و در سال 1942 م افتتاح شد.

رواق شرقی:

در این رواق قبر تعدادی از خادمان حرم از خاندان آل طعمه وآل ضیاء الدین قرار دارد.

رواق جنوبی:

این رواق از طریق سه در به ایوان طلا متصل می گردد، در اول از جهت شرق به کشیک خانه مشرف است و در دوم که در ایوان طلا است و در سوم نیز مشرف برکشیک خانه است و در سال 1367 ه ق حاج حسین حجار باشی تقبل کرد که از سنگهای باقیمانده از تعمیرکاخ گلستان در ایران زمین روضه حرم مطهر ابوالفضل (ع) را سنگ فرش نماید و هزینه این کار درآن روزگار بیش از پانزده هزار تومان و در حدود 1100 دینار عراقی بود^{^[1]}.

ایوان طلا:

ایوانی است که در مقدمه حرم مطهر قرار دارد و بر صحن مشرف است و مساحت آن حدود 320 متر است و با آجرهای مسی آبکاری و با طلا مزین شده است. ایوان مذکور در دوران پادشاهی سلطان عبدالحمید عثمانی تا ارتفاع دو متر طلاکاری شد و سپس در سال 1309 ه ق (احترام الدوله) همسر ناصرالدین شاه قاجار دو طرف در موجود در ایوان طلا را طلاکاری کرد وسپس یکی از پادشاهان هندی به نام أکمل آصف محمد علی شاه لکنهوری بخشهای باقیمانده را طلاکاری کرد. در وسط این ایوان دری نقره ای به طول 3 متر وعرض 2 متر قرار گرفته است که آن را رجب علی طلافروش فرزند فتح الله شوشتری در سال 1355 ه ق ساخته است. ایوان طلا شش کفشداری دارد.

صحن شریف:

مساحت کلی صحن شریف 9300 متر مربع است و چهار ایوان وسیع دارد که از همه طرف حرم مطهر را در برگرفته است و درآنها مقرنس کاریها و طاقهای هندسی زیبایی وجود دارد و ایوانهای مذکور عبارتند از: ایوان بالاسر: در غرب صحن شریف قرار دارد و بر بالای آن کتبیه ای وجود دارد که این آیه برآن نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتحُ وَرَأَیتَ النَّاسَ یدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّک وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً و در وسط ایوان کتیبه ای است که مطالبی به فارسی بر روی آن نوشته شده است و قابل ذکر است که دراویش صوفیه در دهه اول محرم هر سال این ایوان را سیاه پوش کرده و شمشیرها وکشکول های خود را در داخل آن آویزان کرده به عزاداری می پرداختند به این دراویش، دراویش صحن عباس (ع) می گفتند تا بتوانند آنها را از دراویش صحن امام حسین (ع) متمایز کنند.

ایوان شرقی:

این ایوان در سمت شرقی صحن شریف قرار دارد و باب الرضا (العلقمی) درآن قرار دارد و دربالای آن کتیبه ای قرار دارد که در سال 1304 ه ق نصب شده و روی آن سوره الحمد نوشته شده است وکتیبه ای نیز در زیرآن قرار دارد که درآن سوره القدر نوشته شده است کاشیکاری این ایوان را حاج محمد جعفر نادر توکلی در همان سال بازسازی نموده است

ایوان شمالی:

که در بالای آن کتیبه ای است که تاریخ 1304 ه ق را برخود دارد^{^[2]}.

ایوان قبله:

این ایوان در مدخل باب القبله قرار دارد وکتیبه ای که بر روی آن نصب شده تاریخ 1304 ه ق را نشان می دهد و بر بالای ایوان ساعت بزرگی نصب شده است. در اطراف صحن حجره ها و ایوان های متعددی قرار دارد که بسیاری از شخصیت های اسلامی از علما و سلاطین و وزراء درآن به خاک سپرده شده اند. صحن مطهر نیز به طرز زیبایی کاشیکاری شده است.

درب های صحن شریف:^{^[3]}

صحن ده در دارد که عبارتند از: باب الامام الحسن (ع)، باب الامام الحسین (ع) باب صاحب الزمان (ع)، باب موسی بن جعفر (ع)، باب امیرالمؤمنین (ع)، باب علی الهادی (ع)، باب الامام الجواد (ع)، باب الرضا (ع) و باب الرسول (ص) که به باب القبله و باب الفرات نیز معروف است.

1. باب الحسن (ع):

در مذکور در سمت غربی صحن قرار دارد و زوار از طریق این در به حرم مطهر امام حسین (ع) مشرف می شوند طول این در 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است و بر بالاترین نقطه در از بیرون صحن این آیه کریمه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یا أیها الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیوتَ النَّبِی إِلَّا أَنْ یؤْذَنَ لَکمْ.^{^[4]}

2. باب الحسین (ع):

این درکنار باب الامام الحسن (ع) قرار دارد، طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است و روی آن این آیات نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیونٍ ادْخُلُوهَا بِسَلامٍ آمِنِین ^{^[5]} و بالای آن لوحه ای قراردارد که بر روی آن نوشته شده است: (السَلامُ عَلیک یا ساقی عُطاشی کربلا).

3. باب صاحب الزمان (ع):

علت تسمیه آن، تبرک به نام امام زمان (ع) است. طول در 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است، بالای آن این آیه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیلَهِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاک مَا لَیلَهُ الْقَدْرِ لَیلَهُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِکهُ وَالرُّوح.

4. باب موسی بن جعفر (ع):

این درگوشه غربی صحن قرار دارد و طول آن بالغ بر 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است و بر بالای آن این آیات نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سَلامٌ عَلَیکمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّار^{^[6]}.

5. باب امیر المومنین (ع):

در سمت شرقی صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است.

6. باب علی الهادی (ع):

در گوشه شمال شرقی صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است، این در به تازگی باز شده است.

7. باب الجواد (ع):

در سمت شمال صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است و سقفی هلالی شکل و مزین به کاشیکاری دارد که بالای آن این آیات نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کمِشْکاهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کأنها کوْکبٌ دُرِّی یوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبَارَکهٍ زَیتُونَهٍ لا شَرْقِیهٍ وَلا غَرْبِیهٍ یکادُ زَیتُهَا یضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَی نُورٍ یهدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یشَاءُ ویضرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکلِّ شَی ءٍ عَلِیمٌ ^{^[7]}.

8. باب الرسول (ص) یا باب القبله:

در سمت جنوبی صحن قرار دارد و بعلت اینکه رو به قبله است به باب القبله مشهور است، طول این در 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است و بالای آن ساعت بزرگی نصب شده که زیر این ساعت نوشته شده است: (السلام علیک یا أبا الفضل العباس). در سال 1382 کلیدار حرم مطهر ابوالفضل سید بدرالدین آل ضیاء کتابخانه ای به نام کتابخانه ابوالفضل العباس را در مدخل این در بنا کرد و بنا به کوشش تعدادی از علمای فاضل کربلا در این کتابخانه جلسات فرهنگی در خلال ماه رمضان بر پا می گردید.

9. باب العلقم یا باب الرضا (ع):

در سمت شرقی صحن قرار دارد و در مقابل خیابان معروف العلقمی واقع شده است. در مذکور در سال 1375 ه ق (1956 م) باز شد و بعدها به باب الرضا (ع) معروف شد.

10. باب الفرات:

در سمت شرقی صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است و بالای آن کتیبه ای به خط کوفی وجود دارد که درآن این آیات نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ألَمْ نَشْرَحْ لَک صَدْرَک وَ وَضَعْنَا عَنْک وِزْرَک الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَک وَ رَفَعنَا لَک ذِکرَک فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْراً فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ وَإِلَی رَبِّک فَارغَبْ ^{^[8]}.

سقا خانه ها:

درگذشته دو سقاخانه در حرم مطهر ابوالفضل (ع) وجود داشته است که اولی در زاویه شرقی صحن و در مقابل مقبره (راجه) قرار داشته و توسط جمعیت (بهره) (فرقه اسماعیلیه) بنا شده بود وکنارآن دو نخل خرما و یک درخت سدر قرار داشت، و دومی درگوشه غربی صحن نزدیک باب السوق بنا شده بود و درکنارآن دو نخل خرما قرار داشت، متأسفانه هر دوی این سقاخانه ها ویران شده و درحال حاضر هیچ اثری ازآنها و درختان نخل کنارآنها وجود ندارد.

گلدسته ها:

در انتهای ایوان طلا و چسبیده به دیوار روضه شریف دو گلدسته قرار دارند که قسمت بالایی آنها طلاکاری شده است و تعداد آجرهای طلایی بکار رفته در آنها 2016 آجر است و نصف باقیمانده گلدسته ها کاشی کاری شده است. در زیرکاشی کاری ها با خط کوفی زیبایی کلمه های: الله، محمد، رسول وعباس نقش بسته است ارتفاع گلدسته ها تا سطح زمین 44 متر است. این دوگلدسته را محمد حسین صدر اعظم ایران در سال 1221 ه ق بنا کرد وآن را کاشی کاری نمود.^{^[9]}

ج. موزه وگنجینه حرم مطهر:

گنجینه حرم مطهر قبلًا در اتاقی درگوشه ای از رواق جنوبی قرار داشت و درحال حاضر به مقبره آل خیرالدین در صحن شریف منتقل شده است در این گنجینه آثارگرانبهای بسیاری وجود دارد که برآورد ارزش مادی آنها مقدور نیست. از جمله اشیاء موجود درآن فرشی بسیار نفیس است که با نخهای طلا بافته شده و درآن سنگهای گرانبها بکار رفته است و درکنارآن فرشهای مختلف دیگر و لوسترهای بزرگ و شمشیرهای منبت کاری شده با سنگهای گرانبها و طلاکاری شده و ساعتهای دیواری طلاکاری شده و ساعتهایی ساخته شده از چوب آبنوس وجود دارد و ناوگانی از کشتی های کوچک زرین و لوح نقاشی سر مطهر امام حسین (ع) که از ایتالیا آورده شده است و برخی دیگر از آثار موجود در این گنجینه عبارتند از:

1.دو شمعدان طلایی که یکی از آنها بزرگ بوده و وزن آن 417 مثقال است و دیگری متوسط بوده و وزن آن 40 مثقال است.

2.دوشمعدان از جنس طلا و نقره که وزن هرکدام از آنها 15 مثقال است.

3.دو شمعدان نقره ای بزرگ که وزن هرکدام از آنها 1800 مثقال است.

4.نود و هفت شمعدان نقره با حجم های مختلف که وزن هرکدام بین 200 تا 300 مثقال است.

5.سه کف دست طلایی که یکی 29 مثقال و دوتای دیگر هر کدام 6 مثقال وزن دارد.

6.سه کف دست نقره ای که یکی 134 مثقال و دوتای دیگر هر کدام 110 مثقال است.

7.هفتاد و چهار پرده از حریر و مخمل وگلابتون.

8.دوازده پرچم قدیمی.

9.شش قبضه شمشیر و سپری قدیمی.

10کمر بندی نقره ای و طلاکاری شده

11.آینه ای از نقره.

12.گردنبندی از نقره به وزن 25 مثقال

13.بازوبندهای طلسم از جنس نقره که وزن هرکدام ازآنها 117 مثقال است.

14.کلاه خودهای نقره ای متعدد که وزن هر کدام 70 مثقال است.

د. کتابخانه حرم مطهر:

این کتابخانه شامل قرآن های خطی بسیار نفیسی است که تعداد آنها به 109 قرآن خطی بالغ می گردد و یکی از آنها قرآنی منسوب به امام علی (ع) می باشد. محتویات این کتابخانه در لیستی ثبت شده است که درکتابخانه موزه بغداد قرار دارد. استاد ناصر نقشبندی ذکر می کند که بین این آثار خطی سه قرآن بسیار نفیس به خط کوفی وجود دارد. کتابخانه حرم وگنجینه آن در یکجا نگهداری می شوند.