دکتر پیمان غلام نژاد؛ کارشناس آزمایشگاه کنترل مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی ایران
مقدمه
به مناسبت تأسیس سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در 16 اکتبر 1945، 24 ام مهر هر سال به عنوان روز جهانی غذا گرامی داشته می‌شود.
در ایران نیز به همین مناسبت مراسمی با حضور دست اندرکاران صنعت غذا، متخصصین و سازمان‌های ناظر برگزار می‌شود.
در سال‌های گذشته در سطح جهانی به مسائلی مانند امنیت غذا، غذا برای همه، نقش آب در تأمین غذا، تغذیه زنان، تغییرات آب و هوایی، مهاجرت و قیمت غذا اهمیت داده شد.
در ایران نیز معمولاً با برگزاری مراسمی از فعالان صنعت غذا تقدیر می‌شود.
در سطوح دیگر با برگزاری مراسمی در مدارس، آگاهی خانواده‌ها را از طریق اطلاع رسانی به دانش آموزان به عنوان گروه هدف و رابط خانوادها ارتقا می‌بخشند.
همچنین در برخی ادارات صبحانه سلامت توزیع می‌گردد.
سازمان‌های ناظر موازی، چالش جدی بخش صنعت
جدا از شعارهای مطرح شده در سطح جهانی، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان غذا در ایران با چالش‌هایی روبرو هستند که برخی از آنها طی سال‌های گذشته تأثیر زیادی بر روی این صنعت مهم گذاشته است.
تولید کنندگان مواد غذایی برای اخذ مجوز، جذب نیروی کار، واردات مواد اولیه وتولید محصولات غذایی با سازمان‌های مختلفی از جمله وزارت صنعت، گمرک، سازمان غذا و دارو، سازمان استاندارد، سازمان دامپزشکی، شیلات، وزارت کار، محیط زیست و دیگر سازمان‌ها و نهادها در ارتباط هستند.
از جمله مشکلات موجود در صنعت غذا وجود سازمان‌های ناظر موازی هم می‌باشند. برای مثال درحال حاضر عملاً سازمان غذا و دارو و سازمان استاندارد همزمان بر روی محصولات عرضه شده در بازار نظارت می‌کنند که در برخی موارد هزینه‌های غیرضرور یا نامتعارف به تولیدکننده تحمیل می‌شود.
در مواردی مشاهده می‌شود که در قوانین و بازرسی‌ها، اختلاف نظرهایی بین این دوسازمان وجود دارد و دربرخی موارد حتی اختلاف نظرهای این دوسازمان در خصوص سلامت مواد غذایی به رسانه‌ها هم کشیده شده است.
با توجه به وجود مراحل اداری دست و پاگیر که از چالش‌های مهم صنعت غذا می‌باشد، اخیراً سازمان غذا و دارو برخی از امور اداری زمان بر را از میان برداشته و مسئولیت ترخیص کالا از گمرک و بررسی سلامت محصول را به تولید کنندگان واگذار کرده است.
بدون شک واگذاری بیشتر امور به بخش خصوصی، رقابتی کردن سلامت محصولات غذایی در بازار و استفاده بهینه از نیروهای دولتی مشغول به کار در این سازمان در آینده، موجبات رضایت فعالان این صنعت و کاهش هزینه‌های دولت و تولیدکنندگان را درپی خواهد داشت.
لزوم کنترل مکانیسم توسط خود تولیدکننده و مصرف کننده
اخیراً در رسانه‌های جهان نیز مباحثی مانند حاکمیت مواد غذایی مطرح شد و برخی کشورها تمایل خود را برای تفویض حق کنترل مکانیزم و سیاست‌های تولید و توزیع مواد غذایی از طرف شرکت‌ها و نهادهای بازار به تولید کنندگان و مصرف کنندگان نشان دادند.
در این طرح به مسایلی مانند ممنوع بودن واردات محصولات تراریخته، کیفیت مواد غذایی، شرایط بهینه کار و حق مرخصی کارگران توجه شده است.
بدیهی است که ناراضی بودن کارگران شرکت‌های تولیدکننده از کارفرما سبب افزایش خطر بیوتروریسم و افزایش مشاهده موارد وجود جسم خارجی یا آلودگی‌های میکروبی در بسته بندی‌های مواد غذایی می‌شود.
لزوم تغییر نگرش و باور مصرف کننده
درکنار لزوم وجود قوانین مناسب جهت تسهیل شرایط تولید و نظارت مناسب بر تولید سالم مواد غذایی، تغییر نگرش و باورهای مصرف کنندگان به عنوان چالش‌های فرهنگی نیز بطور چشمگیری بر رونق صنعت غذا و بر سلامت جامعه تأثیر می‌گذارد. بدون شک مصرف کنندگان بیشترین قابلیت نظارت بر بازار مواد غذایی را دارا می‌باشند.
افزایش سطح آگاهی مردم از طریق رسانه‌ها و فرهنگ سازی از جمله مواردی است که بایستی درکنار تفویض امور غیرضرور از طرف دولت به بخش خصوصی، مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
حجم برنامه‌های صدا و سیما در جهت افزایش آگاهی مردم نامناسب و کم می‌باشد و عملاً در دروس مدارس، مطالب مفیدی در زمینه آگاهی دادن در زمینه غذا و تغذیه مناسب وجود ندارد.
اطلاع مردم از مندرجات روی برچسب بسته بندی می‌تواند مصرف کننده را در انتخاب بهتر محصول مورد نیاز یا مفید برای شرایط خاص رژیمی کمک کند.
اطلاع رسانی در این زمینه و یکسان سازی مندرجات از اهمیت زیادی برخوردار است.
درج تاریخ تولید و انقضا، شماره پروانه ساخت و هشدارها در محل مناسب روی برچسب بسته بندی و با فونت واضح و خوانا و عدم درج مطالبی که خریدار را گمراه می‌کند نه تنها الزام قانونی می‌باشد بلکه کمک مهمی به مصرف کننده در انتخاب کالا می‌باشد.
سازمان غذا دارو با الزام تولید کنندگان به درج چراغ راهنمای رنگی روی محصولات سعی نموده تا راهنمای مصرف کنندگان در انتخاب محصولات غذایی باشند.
چراغ راهنمای رنگی میزان وجود مواد قندی، چربی و نمک را با رنگ‌های سبز، زرد و قرمز در مواد غذایی نشان می‌دهد.
لزوم توجه به تغذیه مناسب
از جمله مشکلات فرهنگی موجود در کشور ما در زمینه غذا، عدم توجه به تغذیه مناسب و مصرف هرگونه مواد غذایی در مراکز عرضه و منازل می‌باشد.
هم اکنون توجه قشر متوسط و مرفه جامه به بخش لوکس تغذیه و مراجعه به مراکز کاهش وزن در جهت داشتن اندام مناسب و زیبا می‌باشد در حالیکه در کنار آن رستوران گردی و خرید مواد غذایی از عرضه کنندگان فست فود به عنوان یک تفریح در همین قشر به شدت رواج دارد که می‌تواند عوارض ناگواری از جمله سوء تغذیه و کمبود ریزمغذی‌های مورد نیاز را درپی داشته باشد.
لزوم توجه به نگهداری مناسب مواد غذایی
حمل و نگهداری مناسب مواد غذایی از محل تولید تا عرضه از جمله مسائل مهمی است که نظارت همزمان تولیدکنندگان و خریداران مواد غذایی را نیاز دارد.
در موارد بسیاری مشاهده شده که بطری‌های دوغ بیرون یخچال و در برابر نور آفتاب نگهداری می‌شوند.
نور آفتاب سبب اکسیداسیون چربی دوغ و آزاد شدن مواد سمی موجود در بطری مواد غذایی از جمله دوغ و آب آشامیدنی شود.
با توجه به تأثیر سوء نورآفتاب بر فرآورده‌های غذایی توصیه می‌شود از نگهداری مواد غذایی در برابر نور آفتاب خودداری شود.
همچنین نگهداری شیر کیسه‌ای و پنیر خارج از یخچال سبب تسریع در فساد اینگونه مواد غذایی می‌شود.
خودداری خریداران مواد غذایی از خرید این محصولات فروشنده‌ها را وادار به رعایت موازین بهداشتی می‌کند.
متاسفانه در سال‌های اخیر گرایش مردم به محصولات سنتی بیش از صنعتی شده است.
عدم وجود کنترل مناسب بر روی لبنیات سنتی علاوه بر افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی، می‌تواند سبب ایجاد عوارض ناگوار در اثر مصرف لبنیات فاسد از نظر شیمیایی، حاوی باقیمانده آنتی بیوتیک ومواد شیمیایی شود.
گرایش مردم به خریداری و مصرف محصولات فروخته شده توسط مراکز غیرمجاز به خصوص در مورد محصولاتی مثل لواشک، آلوچه، زغال اخته، آب انار و آب زرشک از جمله خطرات تهدید کننده سلامت مردم می‌باشد. عدم استفاده از میوه بهداشتی در تهیه این محصولات و استفاده از رنگ غیرمجاز رایج می‌باشد.
استخراج روغن از دانه‌های روغنی و خریداری آن به جای روغن‌های بسته بندی اخیراً رواج پیدا کرده است.
احتمال آلودگی قارچی دانه‌های روغنی و مسموم بودن آن همچنین احتمال افزایش سرعت فساد روغن در این نوع روغن‌ها سلامت مصرف کننده را تهدید می‌کند.
نتیجه گیری
موارد ذکر شده تنها بخشی از مشکلات رایج است که می‌تواند سبب بروز مشکلاتی در سلامت مردم شود.
توجه مردم به اهمیت غذا در ایجاد بیماری‌های غذایی، افزایش آگاهی در زمینه خطرات موجود در روش‌های تولید و عرضه برخی مواد غذایی و کنار گذاشتن باورهای غلط که گاها در اثر تبلیغات نادرست سودجویان و اظهارنظرهای غیرکارشناسی افراد با رشته تحصیلی نامرتبط با صنایع غذایی ایجاد شده است سبب می‌شود تا با کاهش مصرف خوراکی‌های سنتی غیربهداشتی و افزایش تمایل مردم به خوراکی‌های صنعتی بهداشتی، تولیدات صنعتی رونق بیشتری پیدا کنند.
از طرفی خودداری از خرید محصولات صنعتی که بطور نامناسب و غیربهداشتی نگهداری و عرضه می‌شوند، تولید کنندگان و عرضه کنندگان محصولات غذایی را وادار می‌کند تا توجه و نظارت بیشتری بر روی مراکز پخش و عرضه صورت پذیرد.
بنابراین کاهش چالش‌های فرهنگی پیش روی تولیدکنندگان و تغییر باورهای اشتباه مصرف کنندگان سبب حرکت روبه جلوی این صنعت خواهد شد.
