عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی را می‌توان یکی از رویدادهای بااهمیت در عرصه تحولات اخیر بازار انرژی قلمداد کرد. موضوعی که به مناظره‌ای میان کارشناسان و صاحبنظران این حوزه تبدیل شده است، چرا که برخی معتقدند بورسی شدن نفت علاوه بر سایر مزایای این تصمیم همچون شفافیت قیمت‌ها، می‌تواند به مثابه شیوه نوین عرضه و فروش نفت خام، منجر به مقابله با تحریم‌های نفتی از سوی آمریکا نیز شود. تحریم صنعت نفت و بخش انرژی ذیل تحریم‌های جامع آمریکا علیه ایران (Iran Sanctions Act) آیسا، قرار دارد. این تحریم‌ها مستقیما با هدف کاهش صادرات نفت خام ایران، فروش این محصول را مورد هدف قرار داده است؛ بنابراین به نظر می‌رسد راه‌اندازی بورس نفت قادر باشد گامی هرچند کوچک در کاهش تاثیرگذاری قانون تحریم‌های ایالات متحده آمریکا بردارد.
سابقه راه‌اندازی بورس نفت در دنیا – البته نه به شکل مدرن امروزی آن – به دهه 80 میلادی بازمی‌گردد. در سال 1983 اولین بورس نفتی دنیا ( NYMEX) در ایالات متحده آمریکا شکل گرفت. تا نیمه اول دهه 80 میلادی، معاملات نفت خام براساس قیمت‌های شناور و عرضه و تقاضای بازار انجام نمی‌شد، اما رفته‌رفته بورس نفت به منظور تنظیم بازار شکل امروزی خود را پیدا کرد. بعد از آن بازارهای دیگر بین‌المللی همچون لندن(IPE)، سنگاپور(SGX) و هند (NCDEX) نیز وارد عرصه معاملات نفت و انرژی شدند. سابقه مطالعات و اجرای بورس نفت در ایران پس از انقلاب اسلامی، به سال 1386 و تاسیس بورسی برای معاملات نفتی بازمی‌گردد که به مثابه فاز اول، عرضه محصولات نفتی و پتروشیمی در آن، آغاز شد. پس از آن در خرداد ماه 1390 با تصویب شورای‌عالی بورس و اوراق بهادار، بورس انرژی به عنوان چهارمین بازار بورس کشور، رسما با عرضه حامل‌های انرژی و مشتقات نفتی، شروع به کار کرد.
حال، به منظور اجرای بند(ح) ماده 4 برنامه ششم توسعه و همچنین پیادهسازی بند 13 سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری مبنی بر ایجاد تنوع در شیوه‌های فروش نفت و مشارکت بخش خصوصی، شرکت ملی نفت ایران، ششم آبانماه اقدام به عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در بورس انرژی کرد. عامل شتاب‌دهنده در عملیاتی‌سازی این تصمیم پس از اعلام عمومی معاون اول ریاست‌جمهوری، نتایج مطالعات انجام شده روی این پروژه، به مثابه راهی برای مقابله با تحریم‌های نفتی غرب، در کنار دیگر فواید مثبت آن بود.
با تاسی از شیوه‌های متنوع فروش نفت خام و با هدف شفاف‌سازی قیمت‌ها، عرضه این محصول در بورس انرژی آغاز شد. بسیاری بر این باورند که بورسنفتی اولا با تسهیلگری شرایط فروش اعم از امکان خرید حداقل 35هزار بشکه، کنشگری بخش خصوصی را افزایش می‌دهد. همچنین شرکت ملی نفت ایران، با چارچوب‌بندی روش‌های قانونی مختلف علاوه بر ضمانت بانکی، تلاش دارد از تکرار هرگونه بدهی‌های خارجی به این شرکت جلوگیری کند. علاوه بر این، طبق قانون، اسامی خریداران محرمانه بوده و افشا نخواهد شد.
منتقدین این پروژه براین باورند که با توجه به سابقه بورس نفتی کیش، عرضه در بورس انرژی کشور کماکان ابهاماتی تکنیکی وجوددارد. آنان معتقدند باتوجه به دو نرخی بودن ارز در کشور، نحوه محاسبه 80درصد مبلغ قرارداد که به صورت ارزی است، چگونه خواهد بود؟ همچنین، مدیریت بازار به منظور جلوگیری از بهره رانت‌جویان از مابه‌التفاوت قیمت ارز نیز دغدغه دیگر منتقدان است. نکته دیگر که در واقع یکی از مهمترین دلایل ذکرشده پیرامون بورسی شدن نفت خام است، به مقابله با تحریم‌های نفتی بازمی‌گردد، چراکه به زعم منتقدین، تحریم‌ها شامل نفت خام ایران است و نه شرکت ملی نفت ایران. از آنجا که هر نفت خامی دارای شناسامه است، بنابراین محصول ایران قابل شناسایی و ردیابی خواهد بود.
پیرامون انتقادات مذکور لازم به مرور است که طبق اعلام شرکت ملی نفت ایران، نحوه فروش به صورت 20 درصد ریالی و 80 درصد ارزی بر مبنای نرخ تسعیر ارز سامانه سنا و میانگین نهایی محموله محاسبه خواهد شد. همچنین در خصوص تحریم نفت خام، این محصول پس از فروش و انتقال مالکیت به بخش خصوصی، نمونه‌گیری از آن مطابق روال مالوف، عملی مغایر قوانین بین‌المللی است؛ بنابراین با این شیوه متنوع فروش و امکان خرید برای انواع متقاضیان و بدون درنظرداشتن محدودیت بزرگی محموله، خریداران، منحصر به مشتریان همیشگی شرکت ملی نفت ایران نبوده و مقاصد نیز (به غیر از رژیم صهیونیستی)، گوناگون و بدون محدودیت خواهد بود. البته با احکام معافیتی جاری هشت کشور از تحریم‌های مالی به سبب معامله با ایران، این نکته با مانعی مواجه نخواهد بود. به نظر می‌رسد علیرغم نظر منتقدان این پروژه، عرضه و فروش نفت خام در بورس نه تنها به شفافیت معامله و قیمت‌ها کمک خواهد کرد بلکه در روند مقابله با تحریم‌های اعمالی علیه فروش و صادرات نفت خام، مفید عمل خواهد کرد.
