صدف فاطمی؛ توییتر دروغ را دوست دارد و از حقیقت فراری است. نتیجه مطالعات جمعی از محققان دانشگاه ام‌آی‌تی نشان می‌دهد که میزان و البته سرعت انتشار اخبار دروغین در توییتر به مراتب بیشتر از اخبار حقیقی است و نمی‌توان فقط ربات‌ها را بابت این آمار سرزنش کرد.
آن‌طور که سی‌بی‌اس نیوز می‌نویسد، محققان موسسه فناوری ماساچوست در سال‌های 2006 تا پایان سال 2017 چیزی بیشتر از 126 هزار توییت مختلف رصد کرده‌اند که توسط کاربران حقیقی و نه ربات‌ها، میلیون‌ها بار ریتوییت شده‌اند. سینان آرل، استاد دانشکده مدیریت و یکی از محققان این مطالعه می‌گوید: «ما متوجه شدیم دروغ به‌طور ملاحظه‌ای سریع‌تر، عمیق‌تر و بیشتر از حقیقت در توییتر منتشر می‌شود. مهم نیست خبر در مورد چه موضوعی باشد یا در چه دسته‌ای قرار بگیرد. نرخ انتشار اخبار دروغ و شایعات به مراتب بیشتر از واقعیت است.»
به اعتقاد دب روی، استاد علوم رسانه‌ای، مدیر آزمایشگاه رسانه‌های اجتماعی دانشگاه ام‌آی‌تی و یکی دیگر از اعضای تیم تحقیقاتی، یافته‌های اخیر نور تازه‌ای به مسیر بررسی ویژگی‌های مختلف اکوسیستم ارتباطات آنلاین تابانده است. او همچنین می‌گوید: «ما در جریان مطالعات خود جایی بین حیرت و کلافگی گیر افتاده‌ایم. از قدرت و سرعت انتشار اخبار دروغین در حیرت به‌سر می‌بریم و در طرف دیگر از اینکه نمی‌توانیم اخبار واقعی یا حتی خبر نقض شایعات را با همان شدت منتشر کنیم، کلافه‌ایم.»، اما سوال مهمی که پیش می‌آید این است که شبکه‌های اجتماعی چطور با اخبار دروغین تغذیه می‌شوند؟
کاربران عادی شانه‌به‌شانه ربات‌ها
سال 2013 و بعد از داستان‌های تراژدی مانند تیراندازی مدرسه پارکلند یا بمب‌گذاری در ماراتن بوستن اخبار و شایعات کذب با سرعت وحشتناکی در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شد. حجم این شایعات آن‌قدر زیاد بود که اغلب اخبار حقیقی را خاک می‌کرد و نشانی واقعیت‌ها به سختی پیدا می‌شد. آن روز‌ها کاربرانی در توییتر بودند که ادعا‌های غلطی از افراد مختلف به عنوان مظنونین بمب‌گذاری‌ها دست به دست می‌کردند. آن‌طور که مجله ساینس می‌نویسد، انتشار اخبار دروغین قبل از شروع ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و دقیقا در دوران مبارزات انتخاباتی به اوج خود رسیده است.
با اینکه اخبار دروغین معمولا در حوزه‌های مختلف منتشر می‌شود و هیچ خط و مرز مشخصی ندارد، اما نتیجه مطالعات نشان می‌دهد که نرخ انتشار اخبار دروغین در حوزه سیاست به مراتب بیشتر از تروریسم، بلایای طبیعی، آسیب‌های اجتماعی یا اطلاعات مالی است. امروز شبکه‌های اجتماعی به پلتفرمی تبدیل شده که عاری از احساس، عاطفه و بسیار غیرقابل اعتماد اخبار را دست به دست می‌کند. اینکه بگوییم حساب‌های توییتری از میلیون‌ها ربات روسی پُر شده و این ربات‌ها هستند که اخبار دروغین را دست به دست می‌کنند، کاملا اشتباه است.
شاید باورش سخت باشد، اما امروز بسیاری از کاربران عادی توییتر هم شانه‌به‌شانه ربات‌ها در صف انتشار اخبار دروغین ایستاده‌اند. بررسی‌های محققان دانشگاه ام‌آی‌تی نشان می‌دهد، کاربران معمولی توییتر هم درست به اندازه ربات‌ها در انتشار اخبار دروغین نقش دارند. آن‌ها با دنبال کردن اکانت‌های فیک، نام‌های کاربری بی‌اساس و افرادی که نمی‌شناسند داستان‌های دروغین دنبال‌کنندگان خود را با دوستان‌شان به اشتراک می‌گذارند.
فرض کنید یکی از دنبال‌کنندگان شما با نام مستعار داستانی را توییت می‌کند. شما نه او را می‌شناسید که به واسطه شناخت‌تان به حرفش اعتماد داشته باشید و نه راهی برای تشخیص صحت و سقم قصه‌اش دارید. اما وقتی توییت او را با دوستان خود به اشتراک می‌گذارید میزان باورپذیری آن را بیشتر می‌کنید چراکه حالا دیگر این شما هستید که راوی داستان دروغین آن کاربر هستید. کاربری که حتی حاضر نشده خودش را با اسم واقعی‌اش در توییتر معرفی کند، چطور می‌خواهد یک داستان واقعی بگوید؟
می‌توانید اخبار دروغ را ردیابی کنید
مطالعات دانشگاه ام‌آی‌تی دو سال قبل از اینکه «خبر جعلی» به عنوان یک اصطلاح رایج در توییتر رشد کند، آغاز شده بود. سه نفر از اعضای تیم تحقیقاتی تصمیم گرفتند رفتار کاربران در برابر اخبار مختلف را تحت نظر بگیرند. یک نفر نوشته‌ای را توییت می‌کند، فرد دیگری آن را ریتوییت می‌کند. شخص سومی همان موضوع را به زبان خودش توییت می‌کند و یک داستان مشترک از دو کانال مختلف در توییتر منتشر می‌شود. این زنجیره ادامه پیدا می‌کند. یک خبر مشخص از کانال افراد گوناگون پراکنده می‌شود و یک واکنش زنجیره‌ای که یادآور تقسیم سلولی است شکل می‌گیرد.
محققان ام‌آی‌تی به دنبال این بودند که کل این زنجیره را تحت‌نظر بگیرند تا ببینید شایعات خبری با چه سرعت و شدتی و بین چه طیفی از کاربران منتشر می‌شود تا درنهایت به عنوان یک داستان واقعی جا می‌افتد. توییتر این امکان را دارد که بتوان رد یک توییت را از ابتدا گرفت و فهمید از کجا شروع شده و چطور به اینجا رسیده است. این کار در یک شبکه مبتنی بر الگوریتم مانند فیس‌بوک انجام می‌شود. محققان ام‌آی‌تی با مراجعه به وب‌سایت‌های بررسی واقعیت مانند «فکت‌چک»، «اسنوپز» و «پولیتی‌فکت» شروع به پیدا کردن داستان‌های واقعی و دروغین از سال 2006 تا 2017 کردند.
سینان آرل، یکی از اعضای این تیم جست‌وجوگر می‌گوید: «سپس ما سراغ اطلاعات توییتر رفتیم و همین بررسی را آنجا هم انجام دادیم. این اولین‌بار بود که سرنخ داستان‌های کذب در توییتر پیدا می‌شد.» در نتیجه این بررسی‌ها تمام زمان‌هایی که خبرهای دروغین منتشر شده بود یا حتی توسط کاربر دیگری بازنویسی شده بود، مشخص شد. سروش وثوقی، یکی دیگر از اعضای تیم تحقیقاتی ام‌آی‌تی می‌گوید: «این تحلیل‌ها نقل‌قول‌های کاربران را دربر نمی‌گرفت. یعنی اگر کاربری با نوشتن نقل‌قول خود بالای یک توییت صحت آن را زیر سوال برده یا اطلاعات غلطی را اصلاح کرده بود، در تحلیل‌ها نشان داده نمی‌شد و در آمار قرار نمی‌گرفت.»، اما درنهایت محققان مطالعه خود را با یک نمونه 126 هزاری یعنی آبشاری از توییت‌هایی که ریتوییت و توسط 3 میلیون کاربر دست به دست شده بودند، پایان دادند. این میزان شگفت‌انگیزی از اطلاعات است که توییتر دسترسی خاص به آن را فراهم کرده است. دیوید لازر، دانشمند علوم سیاسی و کامپیوتر دانشگاه ان‌ای‌یو می‌گوید: «به ندرت پیش می‌آید که یک پلتفرم آنلاین چنین امکانی فراهم کند.»
آیا توییتر واقعا می‌تواند این مشکل را حل کند؟
مشکل اصلی اینجاست که توییتر منبع اخبار شده است در حالی که مبنای توییتر از ابتدا فقط نوشتن درباره اتفاقات دم‌دستی و روزانه بوده است. توییت‌ها امروز توسط سیستم عاطفی انسان فیلتر می‌شوند و هر کاربری بسته به حس درونی خودش تصمیم می‌گیرد چه خبری را چگونه منتشر کند. بیشتر توییت‌های ویروسی آن‌هایی هستند که دست روی عواطف انسان‌ها می‌گذارند و قلب‌شان را تکان می‌دهند. باورپذیری توییت‌ها ارتباط مستقیم با عواطف هر فردی دارد و سلیقه‌های شخصی مهم‌ترین فاکتور تصمیم‌گیری است. در همین فضاست که اخبار دروغین شکل می‌گیرند و رشد می‌کنند.
میریام متزگر، یکی از محققان ارتباطات دانشگاه سانتا باربارا در گفتگو با سایت خبری «وکس» می‌گوید: «اخبار جعلی بهترین نوع اطلاعات برای انتشار هستند؛ آن‌ها هم تکان‌دهنده‌اند، هم تعجب‌آور و هم می‌توانند با احساسات مردم بازی کنند و این مهم‌ترین دستورالعمل نهفته در پس گسترش اطلاعات غلط است. نقض در روانشناسی انسان به این معناست که بسیاری از انسان‌ها به محتوای نادرست جذب می‌شوند و می‌خواهند آن را گسترش دهند.» دیوید رند، استاد روانشناسی دانشگاه یل می‌گوید: «این یک همکاری ناسالم میان ترول‌ها و سیستم عامل‌هاست. این سیستم عامل برای افرادی است که با محتوا ارتباط برقرار می‌کنند و ترول‌ها می‌خواهند محتوای جذاب تولید کنند.»
این مسیر دشواری است که توییتر ناچار است در آن پیش برود. حالا دیگر توییتر خودش هم می‌خواهد اولین منبع برای سرخط خبر‌ها باشد، اما حالا نیاز به کاربران باتجربه و معتبر دارد. این دو هدف ممکن تا ابد با هم تداخل داشته باشند و هیچ‌گاه همسو نشوند. کاربران توییتر اخبار دروغین را بیشتر دوست دارند و توییتر برای اینکه منبع معتبری شود باید با نشر اکاذیب مبارزه کند. اگر راهی برای جلوگیری از انتشار اخبار کذب پیدا کند، ممکن است حجم زیادی از کاربران خود را از دست بدهد. این دوئلی است که امروز توییتر با آن دست و پنجه نرم می‌کند و قدم‌های ابتدایی‌اش را با حذف بسیاری از ربات‌ها و درخواست ارزیابی مجدد صحت نوشته در پلتفرم خود آغاز کرده است.
همچنین محققانی را برای بررسی اطلاعات غلط به پلتفرم توییتر دعوت کرده و به این ترتیب می‌تواند در کشف توییت‌هایی که منجر به تئوری توطئه می‌شوند و سرکوب آن‌ها بهتر عمل کند. با این اقدامات توییتر کم‌کم می‌تواند فضای خود را از وجود کاربرانی که اخبار جعلی منتشر می‌کنند پاک کند. اما اخبار جعلی فقط برای کسانی که دوست دارند دنیا را در حال فروپاشی ببیند، جذاب نیست. اخبار جعلی برای بسیاری از ما جذاب است، چون این راهی است که برای دیده شدن‌مان پیدا کرده‌ایم و همه ما در توییتر هستیم.
