کدام عملیات فتح‌الفتوح دفاع مقدس بود؟

با انجام موفقیت آمیز عملیات ثامن الائمه(ع) و شکست حصر آبادان- که نشان داد طراحی و انجام عملیات‌های گسترده با سبک و شیوه جدید امکان‌پذیر است - فرماندهان سپاه و ارتش طی جلسات متعددی شرایط جدید را مورد بررسی قرار داده و مبتنی بر آن استراتژی جدیدی را تعریف کردند که سه هدف اساسی را دنبال می‌کرد:

1- انهدام هرچه بیشتر ماشین جنگی عراق؛

2- دست یافتن به مواضعی مناسب برای کاستن از خطوط پدافندی و نتیجه آزادسازی نیروهای خودی از پدافند به منظور افزایش توان خودی در عملیات بعدی؛

3- آماده‌شدن برای انجام عملیات نهایی و آزادسازی گام به گام مناطق اشغالی.

مبتنی بر این استراتژی، دوازده طرح موسوم به «کربلا» تهیه شد که میزان تناسب توان خودی با ظرفیت مورد نیاز منطقه عملیاتی، وضعیت زمین از جنبه نظامی و نیز اهمیت منطقه عملیاتی، از عوامل اصلی در تعیین تقدم هریک از این طرح‌ها بود. بر همین اساس، پس از مباحث مختلف میان فرماندهان سپاه و ارتش، عملیات طریق القدس به عنوان اولین گام از سلسله عملیات «کربلا» طراحی و به مرحله اجرا درآمد.

در این عملیات اهداف زیر دنبال می‌شد:

- آزادسازی شهر بستان و بیش از 50 روستای منطقه؛

- انهدام نیروهای دشمن در منطقه با استعداد بیش از یک لشکر؛

- قطع ارتباط بین دو نیروی عمده در مناطق عمومی اهواز و دزفول؛

- رسیدن به هور و امکان نفوذ در خاک عراق.

شروع عملیات با رمز یا حسین (ع)

عملیات در ساعت 00:30 بامداد 1360/9/8 با رمز «یا حسین(ع)» و با عبور نیروهای پیاده یگان‌های سپاه از میادین مین و مواضع دشمن، در چندین محور به طور همزمان آغاز شد. نیروهای عمل کننده در محور شمال عملیات، در همان ساعات اولیه درگیری موفق شدند مواضع نیروهای عراقی در خطوط اول را تصرف کرده و نیروهای احتیاط دشمن در پشت خطوط پدافندی را منهدم کنند. میزان موفقیت اولیه یگان‌های سپاه در محور شمال به حدی بود که فرمانده تیپ زرهی ارتش نیز به گردان‌های زرهی و مکانیزه خود فرمان داد تا از معابر بازشده با چراغ روشن عبور کرده و ضمن انهدام دشمن و حمایت از نیروهای پیاده خودی، به سوی هدف‌های خود در عمق منطقه پیش روی کنند. به این ترتیب، در ساعت 6 بامداد روز اول عملیات، تیپ امام حسین(ع) به همراه یک گردان از تیپ 3 زرهی از لشکر 92 موفق شدند تنگه چزابه را تصرف و تامین کنند. در این محور تا ساعت 9 صبح روز اول، تمامی اهداف تعیین شده، تامین شد.

در محور جنوبی عملیات، اوضاع به گونه‌ای دیگر بود. دشمن که فلش اصلی عملیات نیروهای ایرانی را از این محور می‌دانست، با بهره‌گیری از موانع متعدد و هوشیاری نیروهایش به سختی مقاومت کرده و مانع پیش روی قاطع نیروهای ایرانی شده بود. نیروهای خودی با وجود شکستن برخی از خطوط اولیه و تصرف پل سابله، با روشن شدن هوا مجبور به عقب‌نشینی شدند.

با بروز شرایط سخت در محور جنوبی عملیات، تصمیم گرفته شد که نیروهای خودی در شمال با ورود به منطقه ابوچلاچ (منطقه کوچک محصور بین شاخه‌های رودخانه کرخه در غرب بستان) به سوی شرق و جنوب شرقی پیش‌روی کرده، بستان و منطقه سابله را تصرف و تامین کنند.

این مرحله از عملیات در روز دوم با ورود یگان‌های سپاه به منطقه ابوچلاچ تحقق یافت و شهر بستان پس از 420 روز اشغال آزاد شد.

در پی ورود نیروهای خودی به مثلث سابله و پیش‌روی به سوی ساحل شمال رودخانه سابله و نهر عبید، نیروهای باقی‌مانده عراقی مواضع خود در این منطقه را ترک و به جنوب رودخانه سابله گریختند.

روزهای سوم تا پنجم عملیات با تبادل آتش بین طرفین و تلاش نیروهای خودی برای نگه‌داری و تحکیم مواضع متصرفی سپری شد.

در روز ششم عملیات دشمن تلاش کرد تا از تعلل نیروهای ایرانی در اتخاذ یک پدافند مطمئن و مستحکم، در منطقه مثلث شکل شمال سابله، سود جسته و آن را بار دیگر به تصرف خود درآورد و از آن طریق بستان را تهدید کند. امّا هوشیاری نیروهای خودی و حضور به موقع نیروهای تقویتی (پیاده و زرهی) در شمال پل سابله، موجب شد تا دشمن با تحمل تلفات سنگین چندین کیلومتر عقب‌نشینی کرده و در جنوب سابله مستقر شود.

نقطه پایانی عملیات طریق القدس، تلاش نیروهای خودی برای پاک‌سازی محدوده‌ای به وسعت 70 کیلومتر مربع بود که بین جنوب سابله و شمال رودخانه میسان قرار داشت و همچنان در اشغال نیروهای عراقی باقی مانده بود. فرماندهان خودی پس از انجام مباحث مانور و اقدامات شناسایی و آماده‌سازی نیروها، قصد داشتند این منطقه را نیز آزاد کنند؛ ولی قبل از شروع عملیات، فرمانده عراقی به اشتباه تاکتیکی خود مبنی بر حضور در یک منطقه محصور با موانع طبیعی پی برده و بر همین اساس، در تاریخ 30/9/1360 در پوشش آتش شدید توپخانه به طرز ماهرانه‌أی نیروهای خود را از این منطقه خارج کرد و در نتیجه، انجام عملیات نیروهای خودی منتفی شد.

نتایج عملیات و آزادسازی شهر بستان

با اجرای عملیات طریق القدس، نخستین مرحله از استراتژی جدید تحت عنوان «کربلا 1» با موفقیت به پایان رسید که نتایج زیر را دربر داشت:

1- آزادسازی 650 کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی شامل شهر بستان، حدود 70 روستا، پنج پاسگاه مرزی و نیز تنگه استراتژیک چزابه؛

2- تجزیه شدن قوای سپاه سوم عراق، که با توانی بیش از شش لشکر بخش‌هایی از خوزستان را تحت اشغال داشت؛

3- موفقیت ابتکار عبور از منطقه رملی؛

4- خسارت‌هایی به شرح زیر به دشمن وارد شد:

ـ انهدام 170 دستگاه تانک و نفربر، 200دستگاه خودرو، 13فروند هواپیما و 4فروند هلی‌کوپتر

ـ به غنیمت درآوردن 150 دستگاه تانک و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 30قبضه توپ ضدهوایی، 120 دستگاه مهندسی، 19قبضه توپ صحرایی.

5- کشته و زخمی شدن حدود 8500 تن و به اسارت درآمدن 546 تن از نیروهای دشمن.[1]

انجام موفقیت‌آمیز عملیات طریق‌القدس موجب شد تا مسئولین کشور پیام تبریکی به مناسبت پیروزی رزمندگان اسلام برای حضرت امام خمینی(ره) ارسال نمایند. ایشان در پاسخ، پیامی در تاریخ 8 آذر 1360 صادر و این عملیات را «فتح الفتوح» نامیدند.

حضرت امام در این پیام نوشتند: «آنچه برای اینجانب غرورانگیز و افتخارآفرین است روحیه ی بزرگ و قلوب سرشار از ایمان و اخلاص و روح شهادت طلبی این عزیزان- که سربازان حقیقی ولی الله الاعظم ارواحنا فداه - هستند، «و این است فتح الفتوح.» من به ملت بزرگ ایران و به فرماندهان شجاع، قبل از آنکه پیروزی شرافتمندانه و بزرگ خوزستان را تبریک بگویم، وجود چنین رزمندگانی را که در دو جبهه‌ی معنوی و صوری و ظاهر و باطن از امتحان، سرافراز بیرون آمده اند، تبریک می‌گویم.

بریده‌هایی از فتح‌الفتوح جنگ

در کتابی که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با عنوان «نبرد طریق‌القدس» و با نویسندگی امیر رزاق‌زاده منتشر کرده است، جزییات این عملیات از مراحل اولیه تا انجام عملیات و نتایج آن ذکر شده است. در ادامه بخش‌هایی از این کتاب را مشاهده می‌کنید:

امدادهای غیبی در شب عملیات

«با گذشت زمان، بارش باران شدیدتر می‌شود. این موضوع فرماندهان را به فکر وامی‌دارد و دل‌شوره‌ای بر دل فرمانده یگان‌ها می‌اندازد. بارش باران به رغم اینکه در محور جنوبی موجب کندی حرکت رزمندگان و تجهیزات زرهی می‌شود و از سرعت پیشروی آنان به سوی مواضع دشمن می‌کاهد، در محور شمالی (که منطقه‌ای رملی و محل عبور رزمندگان خط‌شکن پیاده است) کاملا برعکس عمل می‌کند. همه‌ی عوامل مهیا شده است تا رزمندگان از تپه‌های سبز و الله‌اکبر خود را به دیدگاه اول برسانند و در ادامه‌ی مسیر با هدایت فانوس‌های دو طرف جاده به محل دیدگاه‌های دیگر دست یابند. بدین ترتیب مشکلی که از دو هفته قبل ذهن فرماندهان محورهای تیپ 14 امام حسین (ع) را سخت به خود مشغول کرده و همچنان به صورت مسئله‌ای لاینحل تا شب عملیات باقی مانده بود، در غروب روز هفتم آذر 1360 به‌گونه‌ای تصورناشدنی مرتفع می‌شود. ضمن اینکه راه‌حل‌های گوناگون فرماندهان برای حل این مشکل نتیجه‌ای در پی نداشت و با وجود چاره‌جویی فراوان، همه به درگاه خدا پناه آورده بودند و تنها از او یاری می‌طلبیدند.» (ص 473)

سوراخ شدن خاکریز عصاشکل

«حدود ساعت 01:05 دقیقه بامداد خبر شکسته شدن خاکریز- یا به تعبیری دژ مستحکم- عصا شکل از طرف تیپ 34 امام سجاد (ع) اعلام می‌شود و بی‌درنگ به اطلاع واحدهای محورهای دیگر نیز می‌رسد. حسن باقری، جانشین فرمانده عملیات، با بی‌سیم به امین شریعتی، یکی از مسئولین تیپ عاشورا، اطلاع می‌دهد که خط و خاکریز عصا شکل فروریخته است. امین شریعتی نیز از شنیدن این خبر بسیار تعجب می‌کند. مکالمات حسن رد و بدل شده میان حسن باقری و امین شریعتی بدین شرح است:

حسن باقری: به سیمرغ بگو که [خاکریز] عصا [شکل] کلا سوراخ شده است.

امین شریعتی: [با لحنی تعجب‌آمیز]: عصا [شکل] کلا سوراخ شده؟!» (ص 529)

جنایات ارتش صدام در بستان

«یکی از فاتحان نبرد طریق‌القدس، درباره آزادسازی بستان و استقرار در این شهر و جنایت‌های غیرانسانی نیروهای ارتش عراق می‌گوید: در

ما چیزهایی در شروع جنگ شنیده بودیم که عراقی‌ها به زن و بچه‌های مردم، مخصوصا در منطقه بستان دست‌درازی کرده بودند. خود من یک موردی را بدون واسطه از یک پیرمرد که اهالی روستاهای اطراف بستان بود، شنیده بودم. برای همین، بچه‌ها از خدا خواسته بودند انتقام بگیرند. برای خدا از کسانی انتقام بگیرند که دست به ظلم و تعدی زده بودند. مانور هم در گردان اباعبدالله از دیدگاه 3 طوری بود که هم عقبه‌ی دشمن را منهدم می‌کردیم و هم راه آنها را می‌بستیم. به جرأت می‌توانم بگویم در شمال کرخه انتقام آن مظلومیت‌ها گرفته شد. از عراقی‌ها صدتاصدتا کشته شدند.

چندی بعد حضرت امام به موضوع شهادت زنان بستان اشاره فرمودند، زیرا در حاشیه‌ی رودخانه سابله قبر حدود 20، 30 نفر از آن خواهران مظلوم کشف شد. امام گفتند: دیشب وقتی دیدم عراقی‌ها تعدادی زن را زیر خاک کرده‌اند، پیش خود گفتم ما هر چه فریاد بزنیم و بخواهیم به دنیا بگوییم که اینها چه می‌کنند، فایده‌ای ندارد، چون مظلوم هستیم و نمی‌خواهیم زیر بار کسی برویم، باید این فشارها را تحمل کنیم.» (ص 573)

تعداد شهدای ایران در نبرد طریق‌القدس

«از یگان‌های ایرانی حاضر در عملیات که بیش از 35 گردان از سپاه پاسداران و 16 گردان از ارتش جمهوری اسلامی ایران در میدان‌های نبرد حاضر شدند و تا تحقق کامل اهداف عملیات ایفای نقش کردند، تعداد 799 نفر به شهادت رسیدند که 674 نفر از آنان از اعضای سپاه و بسیج و 125 نفر دیگر از ارتش بودند.» (ص 818)

[1]-http://defamoghaddas.ir/fa/fight/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B3