اقتصادآنلاین-مریم علیزاده؛ در روزهای اخیر شاهد انتشار اخبار متعددی در خصوص روند نامطلوب تولید قیر در کشور بودیم. در این بین همچنین تولیدکنندگان قیر عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی در نامه‌ای به رئیس جمهور خواستار رفع فوری موانع بر سر راه صادرات قیر شدند. آن‌ها در این نامه با اشاره به افت شدید میزان صادرات قیر به دلیل الزام به عرضه در بورس کالا مدعی شدند بورس کالا یکی از موانع صادرات است چراکه هیچ مشتری خارجی در بورس کالا وجود ندارد. ادعایی که از نظر کارشناسان بازار چندان منطقی و قابل قبول نیست.چراکه ماهیت اصلی بورس ایجاد بازاری شفاف و کارا، به دور از رانت و فساد است. همچنین به عقیده کارشناسان مهم ترین عامل افت صادرات قیر، اعمال تحریم ها و پاپس کشیدن مشتریان خارجی است.
از سویی دیگر اغلب کارشناسان عدم وجود بورس کالا را باعث بروز مشکلات زیر می دانند:
1-نوسانات کاذب قیمت محصولات ناشی از ارتباط نامشخص و نامناسب میان عرضه و تقاضا
2-عدم امکان مدیریت ریسک و محافظت از نوسانات آتی قیمت
3-فقدان یک نظام قیمت گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار
4-نبود یک سیستم اجرایی و ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله
5-فقدان یک سیستم جمع آوری، پردازش و تحلیل اطلاعات و آمار تولید، واردات ، صادرات و مصرف در جهت اطلاع رسانی به بازار و تصمیم گیری مطلوب
6-عدم هماهنگی میان بخش های تولیدی و بازرگانی در زمینه واردات، صادرات و بازار مصرف
بنابراین به نظر می رسد اگر بنا باشد این محصولات در خارج از بورس معامله شود، هزینه‌های پنهان زیادی خواهد داشت و با عواقب ناگواری همچون دلال‌پروری، چند نرخی‌شدن کالاها، عدم شفافیت، ایجاد فساد و رانت برای افراد بانفوذ و نبود بازار منسجم و کارآ مواجه خواهیم شد. از سویی دیگر ضمانت‌های اجرایی عرضه‌کننده و همچنین پیش‌پرداخت خریدار در بورس، باعث می‌شود که یک معامله بسیار قطعی انجام شود و امکان نکول یا تخطی از تعهدات کم شود. اگر هم مشتری بخواهد قرارداد خود را ابطال کند باید جرایم را بپردازد. وجود این موارد در واقع تضمینی بودن معاملات، خودش یک امتیاز بزرگ است که این مزیت مخصوصا برای دستگاه‌های نظارتی و مالیاتی کشور بسیار بااهمیت است. چراکه می‌توانند دقیقا به حجم معاملات، ارزش معاملات و نام خریداران به آسانی دسترسی داشته باشند و برای دولت هم بسیار مهم است که افراد و گروه‌هایی را که در اقتصاد کشور حضور دارند، شناسایی و مالیاتی را که برعهده آنهاست، دریافت کند.
اما در این خصوص نظر یکی از اعضای هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی را جویا شدیم. شیخی عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در خصوص نامه به رئیس جمهور جهت رفع موانع صادرات قیر گفت: در جلسه دیروز کمیسیون قیر گفت و گوهایی در مورد خروج از بورس کالا انجام شد و مقرر شد موارد مثبت و تبعات منفی معاملات قیر صادراتی در بورس کالا بررسی شده و سرانجام بر اساس بررسی های انجام شده کمیسیون قیر تصمیم به ادامه فروش در بورس کالا و یا خروج از بورس این بازار را بگیرد.
شیخی مدعی شد یکی از مواردی که کمیسیون قیر اتحادیه در خصوص خروج از بورس کالا مطرح می کند، بحث شفافیت و هزینه‌ُهای تحمیلی از سوی بورس کالا است. وی همچنین از مسولیت‌پذیری و اطلاع رسانی بورس کالا در قبال کارمزدها اخذ شده گفت: یکی دیگر از موارد اعتراضی ما عدم هماهنگی بورس کالا به اعضای اتحادیه در زمان تصمیم گیری است. شیخی در این زمینه مدعی شد باتوجه به حضور تولیدکنندگان بزرگ در اتحادیه، بورس کالا الزامی برای همفکری در تصمیم گیری ها و هماهنگی با تولیدکنندگان نمی بیند و همچنین برای تغییر مقررات بر اساس قانون بهبود کسب و کار سازمان ها از جمله بورس موظف هستند نظرات اتحادیه ها را جویا شوند.
یکی از مواردی که شیخی به آن اعتراض داشت برداشتن سقف رقابت در بورس کالا بود. وی با بیان این موضوع که بورس بدون اطلاع اتحادیه این سقف قیمت را برداشته گفت: وجود سقف قیمت می توانست این اعتماد را به تولید کننده بدهد که حداکثر با رشد 10 درصد قیمت می تواند ماده اولیه خود را خریدار کند. اما حالا تولیدکننده اطلاع درستی از آینده قیمتی مواد اولیه خود ندارد.از سوی دیگر همچنین اطلاعات و آمار و ارقامی که اتحادیه از بورس کالا درخواست کرده ارائه نشده است. برای مثال شیخی گفت: یک سال و نیم پیش جلسه تنظیم بازار با بورس کالا داشتند که تا این زمان هنوز صورت جلسه ای از سوی بورس کالا ارسال نشده است.
این عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در پاسخ به این سوال که آیا بازار شفاف‌تری نسبت به بورس کالا برای معاملات قیر متصور هستید، گفت: سازمان های کنترلی متعددی همچون سازمان تعزیرات، کارگروه تنظیم بازار و شورای ملی رقابت وجود دارند اما زمانی که کالایی در بورس معامله می شود دیگر راهی برای ورود سازمان تعزیرات وجود ندارد. وی در خصوص سامانه جایگزین بورس کالا به سامانه «صامن» اشاره کرد و گفت: در این سامانه هر شرکت صاردکننده قیر باید فاکتور مواد اولیه را در این سامانه به ثبت رساند.
اما رضا پدیدار عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران نظر متفاوتی در این زمینه دارد. وی در خصوص خروج اتحادیه صادرکنندگان فراورده های نفتی گفت: به دلیل حضور تولیدکنندگان بزرگ فرآورده های نفتی در این اتحادیه، خروج از بورس کالا به مصلحت نیست. بلکه باید عارضه ها و تناقضاتی که در این میان وجود دارد برطرف شده و راه برای حضور پُررنگ تر اتحادیه در بورس کالا فراهم شود.
این عضو اتاق ایران همچنین در خصوص برداشتن سقف رقابت گفت: با برداشتن سقف رقابت در مواد اولیه و محصولات عرضه شده بورس کالا شاهد از بین رفتن تقاضاهای سفته بازانه و متعادل شدن عرضه و تقاضا هستیم که این خود به سالم تر شدن هرچه بیشتر معاملات کمک می کند.
وی با تاکید بر اینکه حضور در بورس کالا شفافیت را بالا می برد گفت: حضور در بورس یک ضابطه است و در اجرای ضوابط باید اقتصاد کشور در اولویت قرار گیرد و نمی توان بصورت فردی تصمیم گرفت. پدیدار همچنین با اشاره به اینکه خروج از بورس کالا برای اتحادیه مقدور نخواهد بود گفت: پس از خروج از بورس کالا، تولیدکنندگان اتحادیه با مشکل پیدا کردن مشتری مواجه خواهد شد. همچنین ساز و کار مالی در بستر بورس کالا بهتر و ایمن تر صورت می پذیرد. از این رو خروج از بورس به هیچ عنوان نمی تواند راهکار مناسبی برای پیشرفت اعضای اتحادیه باشد. در نهایت رضا پدیدار عدم حضور در بورس کالا را برای اتحادیه به صلاح ندانسته و برطرف کردن مشکلات موجود را راه حل مناسب دانست.