در جهان امروز فوائد که از طریق ورزش برای جسم و جان انسان ایجاد می شود برای همگان ثابت شده است. اما از آنجایی که اجتماع از فرد پدید می آید نتایج و آثار فردی ورزش طبعاً برای جامعه نیز مؤثر خواهد بود.
ورزش در اسلام
معیار تمایز بین عالم انسانیت از غیر آن، عقل وخرد است و به عبارتی با قوه ی تعقل وتفکر انسان از حیوان، نبات وجماد جدا می شود. پس می توان گفت عقل وخرد شناسنامه انسانیت انسان است و به هر مقدار که این گوهر قیمتی ناقص و معیوب باشد به همان مقدار از انسانیت انسان کاسته خواهد شد. از طرف دیگر سلامتی عقل با سلامتی بدن مرتبط است یعنی سلامتی جسم انسان در سلامتی عقل و تفکر او تأثیر گذاراست
آثار و فوائد ورزش:
ارزش و اعتبار هر امری را از غایت و هدف ان نیز می توان تعیین کرد و در واقع آثار و مصالح و مفاسد، می تواند معیار برای ارزش واهمیت یک موضوع قرار گیرد. در جهان امروز فوائد که از طریق ورزش برای جسم و جان انسان ایجاد می شود برای همگان ثابت شده است. اما از آنجایی که اجتماع از فرد پدید می آید نتایج و آثار فردی ورزش طبعاً برای جامعه نیز مؤثر خواهد بود. در این قسمت نوشتار به آثار وفوائد فردی ورزش پرداخته و سپس به آثار اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و... آن خواهم پرداخت.
آثار فردی ورزش:
.1 ورزش و سلامت:
اهمیت سلامتی جسمانی بر کسی پوشیده نیست و توجه به این مهم از حقوق بدن محسوب می شود چنانکه رسول گرامی اسلام می فرماید: «ِإِنَّ لِرَبِّکَ عَلَیْکَ حَقّاً وَ إِنَّ لِجَسَدِکَ عَلَیْکَ حَقّاً؛ پروردگارت بر تو حقی دارد، وبدنت بر تو حقی دارد، وخانواده ات (نیز) بر تو حقی دارد». آنچه در اینجا قابل توجه است این است که رسولخدا تا بدان پایه برای جسم و بدن ارزش قائل است که حق بدن را در کنار حق پروردگار و در کنار حق خانواده وحتی قبل از آن بیان می دارد. البته اگر انسان از بدن سالم و نیرو مند بر خوردار باشد حق پروردگار وخانواده خویش را به شکل بهتر اداء خواهد کرد.
از طرفی نقش آفرینی ورزش در سلامت جسمی انسان از امور مسلّم و غیر قابل انکار است و کسانی که در زندگی شان دارای برنامه ای ورزشی بوده است از سلامت بیشتر برخوردار است، علاوه بر آن بسیاری از مریضی ها توسط ورزش درمان می پذیرد که به این شیوه ی «ورزش درمانی» گفته می شود. یکی از مراجع عظام که دارای نبوغ فکری و استعداد عجیب، جسم سالم و روحیه ای شاداب و پر نشاط است یکی از عوامل سلامتی و شادابی شان را اهمیت به ورزش می داند چنانکه درکتاب «حیات پر برکت» در بیوگرافی حضرت آیت الله مکارم شیرازی (دام ظله) به نقل از خود معظم له می نویسد: ما طبیبى داشتیم که طبیب خانوادگى ما بود، روزى به من گفت: بیست سال تجربه پزشکى خودم را مى خواهم در دو جمله براى شما خلاصه کنم و آن دو این است که رمز سلامت انسان در دو چیز است: کم خوردن و فعّالیّت جسمانى. من توصیه او را قبول کردم و هر سال که اقدام به آزمایش کلّى بدن مى کنم به حمدالله نتیجه آزمایشات به گونه اى است که گویا آزمایش بعدى سالم تر از قبلى است و این بار یکى از دکترها تشویقنامه مفصّلى به رایم نوشت، از جمله نوشته است که به تشخیص من رمز سلامتى شما در سه چیز است: 1- رعایت حفظ الصحّه در کمّ و کیف غذا. 2- ورزش. 3- تسلّط بر اعصاب و پرهیز از عصبانیّت (البتّه آینده با خداست). سپس ایشان در مورد ورزش و تحرّکات بدنى مى افزاید: «به مسأله حرکت جسمانى و پیاده روى سخت پاى بندم، صبح ها حتماً باید با حرکات مخصوص بدنى، نرمش هایى انجام بدهم، پزشکان توصیه نرمش هاى خاصّى را کردند و من از وقتى که آن ها را انجام مى دهم به حمدالله احساس کمردرد و پادرد نمى کنم».و نیز در زمینه پیاده روى نیز سخنى دارند: درباره فواید پیاده روى مطالب بسیارى دیده ام و لذا مقیّدم همه روز در یک جاى خلوت و بى سر و صدا یا خارج از شهر یا جاهایى که مثل خارج شهر است بروم و پیاده روى کنم و این کار، جزء زندگى من شده که اگر انجام ندهم بیمار مى شوم و این کار، کمک زیادى به من مى کند به طورى که در حال حاضر که بیش از هفتاد سال دارم (آینده با خداست نمى دانم) هیچ گونه ناراحتى جسمانى در هیچ قسمت از بدن خودم احساس نمى کنم، گاهى فکر مى کنم مثل سن چهل سالگى کارهایم را ادامه و برنامه هایم را در قسمت مطالعه و نوشتن و امثال این ها ادامه مى دهم. از طرفی ما می بینیم در کشورهای صنعتی که ماشین روز به روز جایگزین انسان می شود و از فعالیت های مداوم و روزمره انسان می کاهد اما این بشر راحت شده میزان مرگ ومیرش رو به افزایش است. بر اساس تحقیقات انجام شده %50 در مرگ ومیر آن ها ناشی از بیماری های قلبی و عروقی و ناراحتی هایی در این زمینه است که با ورزش می توان احتمال این بیماری ها را کاهش داد. به عقیده محققان عدم فعالیت های جسمانی، یکی از عوامل شناخته شده در بروز ناراحتی های قلبی – عروقی است. آن ها معتقدند که داشتن بر نامه های منظم ورزشی و شرکت در برنامه هایی که باعث تحرک بیشتر می شود لازمه زندگی در شهرهای بزرگ و صنعتی است زیرا دستگاه بدن انسان احتیاج به تحرک دارد و عدم فعالیت های بدنی، باعث بروز اختلالاتی در بدن می شود که مهم ترین آن ها سکته قلبی است. دکتر علی محمد می گوید: شایع ترین مرگ ومیرها در جهان بیماری های قلبی است و شایع ترین شکل بیماری قلبی هم بیماری های عروق قلب (سکته قلبی) است و با ورزش می توان مانع این خطر جدی گردید.
.2 نشاط و شادابی:
بدیهی است که نشاط وشادابی روحی در در کنارتندرستی و سلامتی جسمانی است و هر دو را می توان در کنار ورزش وفعالیت جسمانی جستجو کرد زیرا با ورزش هماهنگی مناسب بین اعصاب و مراکز عصبی و تقویت آن می شود، در نتیجه کارهای فکر آسان تر می شود و از خستگی ان می کاهد. به وضوح معلوم است افراد ورزشکاراز شادابی و انرژی خوبی بر خوردار است و نقطه مقابل آن، کسالت، تنبلی و بی حالی است. انسانهائی که ورزش نمی کنند. به ویژه اگر کار بدنی نیز نداشته باشد- اغلب در خود احساس سستی، کسالت، بی حالی و بی حوصلگی می کنند، و در این زمینه روایات فراوانی داریم که اگر فعالیت وتلاش کنار رفت کسالت وسستی جایگزین آن خواهدشد چنانچه امام صادق (علیه السلام) در بر شمردن لشکریان علم وجهل، نشاط و شادابی را از لشکریان علم و کسالت وتنبلی را که ضد نشاط است از جنود جهل دانسته است لذا می فرماید: «وَالنَّشاطُ وَضِدُّهُ الْکَسَلُ؛ نشاط (ازلشکریان علم) و ضدّش کسالت (از لشکریان جهل) است». ودر جای دیگر می فرماید: «عَدُوُّ العَمَلِ الکَسَلُ؛ تنبلی و کسالت دشمن کار و تلاش است».این در حالی است که رهبران دینی ما، به شدت مارا از تنبلی، کسالت و آن چه موجب آنست بر حذر داشته اند. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید آدم مؤمن بانشاط و پر انرژی است و از سستی و تنبلی دور است «یاهَمّامُ، المُؤمِنُ... بَعیدٌ کَسَلُهُ، دائِمُ نَشاطُهُ؛ ای همم، شخص با ایمان، از کسالت به دور، و همیشه با نشاط است». امام محمدباقر (علیه السلام) تنبلی و بی حالی را مایه ای زیان دنیا و آخرت می داند لذا می فرماید: «الْکَسَلُ یَضُرُّ بِالدِّینِ وَ الدّنیا؛ تنبلى به دین و دنیا زیان مى رساند». حضرت علی (علیه السلام) در جای دیگرمی فرماید کسالت وتنبلی با عجزو ناتوانی در کنار همند و محصول آن ها فقر و نداری است لذا می فرماید: «اِنَّ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ- فَنُتِجَ مِنْهُمَا الْفَقْرُ؛ چیزها چون با هم جفت شدند، تنبلى و ناتوانى نیز جفت شدند و از آن ها فقر پدید آمد».همچنین در کتاب «محجه ی البیضاء» یکی از وظایف که والدین نسبت به فرزندانشان دارند برنامه ورزش فرزند را بیان می دارد: «و او را در ساعتى از روز به حرکت و راه رفتن و ورزش عادت دهند تا کسالت بر او غالب نشود». در کتاب «قلب و ورزش» آرامش ونشاط را یکی از آثار روانی ورزش دانسته ومی نگارد: «در نهایت از مجموع آثار فوق می توان نتیجه گرفت که ورزش به روش های گوناگون سبب افزایش طول عمر آدمی می گردد. به عبارتی دیگر، با ورزش هم کمیّت زندگی (طول عمر) و هم کیفیت آن (نشاط وآرامش) افزایش می یابد». بنا بر این یکی از آثار بسیار مهم و مفید ورزش ایجاد نشاط وشادابی و نجات از کسالت و تنبلی است.
3 .بهتر انجام دادن تکالیف الهی:
از آنجایی که هدف ازخلقت و زندگی در عالم هستی عبادت الهی و نزدیک شدن به خداوند متعال است، بنابراین هرامری که در این راستا ما را کمک کند قطعاً دارای ارزش و اهمیت است. چنانکه اشاره شد ورزش در سلامتی و شادابی انسان نقش مؤثر دارد و از این رهگذر برای ترقی و تکامل معنوی ما نیز کمک می کند زیرا با جسم سالم و روحیه ای شاداب انسان بهتر می تواند تکالیف دینی خویش را انجام دهد. بزرگان دین و رهبران الهی ما از خدای خویش برای عبادت و بندگی در خواست نیرو بدنی وقوت جسمانی داشتند چنانکه حضرت علی (علیه السلام) عرض می دارد: : «یا رَبِّ قَوِّ عَلی خِدمَتِکَ جَوارِحِی؛ ای پروردگارم اعضا وجوارحم را در راه خدمتت قوی ونیرومند گردان». ونیز امام سجاد (علیه السلام) از خدا صحت جسمی ونیروی بدنی را می خواهد وعرض می دارد: «اللّهُمَّ اَعطِنی السعه ی فیِ الِرِزقِ...وَ الصحه ی فیِ الجِسمِ وَ القوه ی فیِ البَدَنِ؛ خدایا به من وسعت در روزی [...] و صحت در جسم وقوّت ونیر و دربدن عطاکن».
.4 سلامتی عقل و اندیشه:
معیار تمایز بین عالم انسانیت از غیر آن، عقل وخرد است و به عبارتی با قوه ی تعقل وتفکر انسان از حیوان، نبات وجماد جدا می شود. پس می توان گفت عقل وخرد شناسنامه انسانیت انسان است و به هر مقدار که این گوهر قیمتی ناقص و معیوب باشد به همان مقدار از انسانیت انسان کاسته خواهد شد. از طرف دیگر سلامتی عقل با سلامتی بدن مرتبط است یعنی سلامتی جسم انسان در سلامتی عقل وتفکر او تأثیر گذاراست. چنانچه امام خمینی (ره) در توصیه ی به ورزشکاران می فرماید: «عقل سالم در بدن سالم است. ورزش همانطوریکه بدن را تربیت وسالم می کند عقل را هم سالم می کند واگر عقل سالم باشد تهذیب نفس هم به دنبال او باید باشد شما ورزشکاران همانطوریکه ورزش می کنید واعصاب خودتان را قوی می کنید وانشاءالله برای آینده مملکت مفید خواهد بود لازم است که همه ابعاد روحی خودتان را تحت تربیت ورزشی قرار بدهید».(53) و همچنین آیت الله مکارم شیرازی که خودشان به طور مداوم برنامه ی ورزشی دارد ورزش را برای همگان، به ویژه برای جوانان نه تنها امر شایسته، بلکه بایسته ویک برنامه ی ضروری می داند لذا می فرماید: «ورزش در عصر وزمان ما برای همگان مخصوصاً برای جوانان عزیز امر لازمی است و شایسته است روی آن وقت گذاشته شود و سر مایه گذاری گردد و همه ی افراد مقیّد باشند که در روز مقداری ورزش کنند که عقل سالم در بدن سالم است».
معظم له طلاب را به سه دستور مهم براى سلامتى، توصیه نموده می فرماید:سه موضوع را به همه طلّاب عزیز سفارش مى کنم: 1- ورزش؛ زیرا فعّالیّت جسمانى بسیار مهم و باید آن را براى خودشان از واجبات بدانند. 2- اعتدال در غذا؛ زیرا توجه به کمیت وکیفیت غذا نیز ضروری به نظر می رسد، طلاب باید هم در کمیت غذا اعتدال را فراموش نکنند و هم استقبال از غذاهاى گیاهى را به عنوان بخش عمده اى از غذایشان مورد توجّه قرار دهند ... 3- تفریح واستراحت؛ زیرا انسان برای تجدید قوا به استراحت و تفریح نیاز دارد همان طور که در حدیث شریف دارد که انسان باید براى تجدید قوا، استراحت و تفریح هم داشته باشد و آن را به عنوان یک عبادت مقدّمه واجب مى توان دنبال کرد. ایشان در این رابطه می افزاید: «طبیبى در شیراز به من گفت: »شما اگر مى توانید کار زیادى در روز انجام بدهید من مانع نمى شوم، ولى در هفته یک روز را از تمام کارهاى فکرى خالى کنید و آن یک روز مطلقاً از کارهاى روزمرّه دور باشید و استراحت کنید، من سعى مى کنم به گفته این طبیب عمل کنم.