آیا رژیم لاغری بسیار کم کالری مشکلی ایجاد نمی کند؟

دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی

رژیم‌هایی که 800-200 کیلوکالری انرژی تولید می‌کنند، در دسته رژیم‌های لاغری بسیار کم کالری قرار می‌گیرند.

اغلب این رژیم‌ها این خصوصیات را دارند:

کم کالری، اما نسبتا پرپروتئین می‌باشند. میزان پروتئین در روز 0/8 تا 1/5 گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن است.

این رژیم‌ها باید طوری طراحی شوند که تمام نیاز ویتامین و مواد معدنی، الکترولیت‌ها و اسیدهای چرب ضروری را در حد میزان توصیه شده روزانه (RDA) تامین کنند.

اما میزان انرژی آن در کمتر از حد RDA نباشد.

این رژیم‌ها 16-12هفته طول می‌کشند. بزرگ‌ترین مزیت آنها در این است که به سرعت وزن را کم می‌کنند.

به دلیل عوارض جانبی، فقط در صورتی توصیه می‌شود که BMI فرد بالای 30 و برنامه رژیم غذایی فرد همراه با روان درمانی باشد تا موفقیت‌آمیز شود.

گاهی نیز ممکن است این رژیم‌ها برای افرادی که BMI آنها بین 30-27 است و عوامل خطرسازی دارند، تحت نظر تیم درمانی توصیه شود.

این رژیم‌ها اولین بار در اوایل دهه 1970 رایج شد و خیلی‌ها را به عوارض گسترده و غیرقابل جبران گرفتار نمود.

در هر حال بهبود فرمول آن و توجه به پروتئین‌های با کیفیت بالا در افرادی که چاقی آنها زندگی‌شان را تهدید می‌کند، مهم است.

اکثر رژیم‌های خیلی کم کالری یا VLCD به یکی از دو حالت موجود اجرا می‌شوند:

1- رژیم اصلاح شده پر پروتئین حاوی 1/5 گرم برای هر کیلوگرم وزن ایده‌آل از منابع پروتئینی به شکل گوشت، مرغ و ماهی است که کربوهیدرات ندارد و چربی آن فقط از طریق منابع پروتئینی جبران می‌شود.

در این رژیم دفع نیتروژن بالا است و حدود 23-11  گرم در روز در چند روز اول است که به سرعت از مقدار آن کم می‌شود تا به حد ثابت برسد.

می‌توان با افزودن 100 گرم کربوهیدرات به این رژیم، مانع از دست رفتن بعدی نیتروژن شد.

2- دومین روش رژیم‌های خیلی کم‌کالری VLCD که رایج‌تر است، از رژیم مایعات که براساس شیر و تخم‌مرغ است، استفاده می‌شود.

این رژیم 70-30 گرم پروتئین، 45-30 گرم کربوهیدرات و مقدار کمی چربی دارد. استفاده از رژیم‌های VLCD به آموزش دقیق و پیگیری نیاز دارد.

اثرات درازمدت آن زمانی نشان داده می‌شود که همراه با اصلاح شیوه زندگی باشد و فعالیت بدنی و توصیه‌های تغذیه‌ای برای حفظ وزن کم شده، را داشته باشد.

مشکلات قلبی شامل مرگ ناگهانی، خطرات از دست رفتن پتاسیم و از دست رفتن پروتئین بدن (20 گرم به ازای هر کیلوگرم کاهش وزن)، از عوارض آن به شمار می‌رود.

الکترولیت‌های سرم را باید در صورت لزوم اندازه‌گیری کرد و اگر لازم بود، مکمل تجویز گردد.

علاوه بر آن رژیم‌های VLCD ممکن است منجر به افزایش دفع ادراری کتون‌ها شود که با دفع کلیوی اسیداوریک تداخل دارد.

چرا که مقدار اسیداوریک سرم افزایش یافته و موجب نقرس می‌شود.

مقادیر بالاتر کلسترول سرم ناشی از متابولیزه کردن ذخایر چربی، خطر سنگ صفرا را افزایش می‌دهد.

واکنش‌های دیگری که اتفاق می‌افتد، شامل عدم تحمل سرما، خستگی، سردرد، اضطراب، اسهال یا یبوست، خشکی پوست، نازک و تنک شدن مو، کم‌خونی و اختلالات قاعدگی است.

در مورد انتخاب افراد جهت درمان شدن با VLCD باید به این مسائل توجه کرد

1- دارای حداقل 30 درصد اضافه وزن و یا BMI ،30 به بالا داشته باشند.

2- دارای شرایط پزشکی زیر نباشند: شیردهی، بارداری، سرطان، بیماری کبدی، اختلال کلیوی، اختلال قلبی یا اختلالات روانی جدی.

3- همراه رژیم درمانی باید رفتارهای فرد نیز اصلاح شود تا کاهش وزن حفظ گردد.

4- همراه درمان به نحوه حفظ وزن کاهش داده شده هم توجه شود.

رژیم‌های خیلی کم کالری یا VLCD باید مدت آن بین 2-4 هفته با رژیم 1200 کیلوکالری متعادل، شروع شود و برای کاهش خطرات ناشی از کاهش پروتئین‌های بدن و مشکلات قلبی، باید بین  2 الی 16 هفته محدود و فرد کاملا تحت مراقبت باشد.

افراد باید حداقل 12 ماه تحت مراقبت باشند تا وزنشان حفظ شده و این مراقبت تا زمانی ادامه یابد که خود فرد بتواند غذا خوردنش را خصوصا در موارد استرس، کنترل کند.

بعضی افراد حتی بعد از این مدت هم به پیگیری نیاز دارند و باید همچنان ورزش هوازی انجام دهند تا کاهش وزن آنها پایدار بماند.