آشنایی با هورمونهای زنانه طبیعی و مصنوعی (سنتتیک):
1- پروژستاژن ها(PROGESTAGENS): هـورمـون هـایـی مـــیباشند که اثراتی مشابه هورمون پروژسترون (هورمون استـروئیــدی زنـانه) ایجاد میکنند. در واقع پروژسترون خود متعلق به هورمونهای گروه پروژستاژن ها میباشد. پروژسترون تنها هورمون طبیعی این دسته محسوب میگردد.
نکته:به پروژستاژن ها، پروژستوژن ها (PROGESTOGENS) نیز اطلاق میگردد.
2- پروژستین(PROGESTIN): به پروژستاژن های مصنوعی پروژستین اطلاق میگردد. از پروژستین های مصنوعی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– لوونورجسترل(LEVONORGESTREL)
– نوراتیسترون و یا نوراتیندرون استات(NORETHISTRONE /NORETHINDRONE ACETATE)
– مدروکسی پروژسترون استات(MEDROXYPROGESTRONE ACETATE)
– سیپروترون استات(CYPROTERONE ACETATE)
– اتونوجسترل(ETONOGESTREL)
– نورلجسترومین(NORELGESTROMIN)
– مجسترول و یا مگسترول(MEGESTROL)
-دیدروجسترون(DYDROGESTRONE)
-دزوجسترل(DESOGESTREL)
3- استروژن ها(ESTROGENS): هورمونهای استروئیدی زنانه میباشند. هورمونهای استروژن طبیعی شامل:
– استرادیول(ESTRADIOL)
– استریول(ESTRIOL)
-استرون(ESTRONE)
4-استرادیول مصنوعی که اتینیل استرادیول(ETHINYL ESTRADIOL) نامیده میشود.
1- قرصهای خوراکی پیشگیری از بارداری. (به مقاله راهنمای مصرف قرصهای ضد بارداری رجوع کنید)
2- روشهای تزریقی پیشگیری از بارداری و یا آمپول(INJECTABLE):
به دو دسته روش تزریقی پیشگیری ترکیبی (حاوی استروژن و پروژستروژن) و پروژستین تنها تقسیم بندی میگردند:
– روش تزریقی پیشگیری ترکیبی(CICs):سیکلوفم(CYCLOFEM)، لونل(LUNNELLE) و مزیگینا(MESIGYNA) که ماهی یکبار بایستی تزریق گردند.
– روش تزریقی پیشگیری پروژستوژن تنها(PICs):دپو پرروورا(DEPO-PROVERA) و نوریسترات(NORISTERAT) که به ترتیب هر 3 ماه و 2 ماه یکبار تزریق میگردند.
نکته: درآمپولهای ترکیبی عوارض جانبی آمنوره و یا قاعدگی نامنظم کمتر روی میدهند. همچنین بازگشت باروری سریعتر ایجاد گشته و احتمال پوکی استخوان نیز دیگر وجود نخواهد داشت.
* دپو پروورا و یا دپو راوولرا و یا دپوکلینوویر (DEPO-PROVERA/DEPO-RAVOLERA/Depo-Clinovir)(DMPA): این آمپول حاوی هورمون ضد بارداری طولانی اثر مدروکسی پروژسترون استات میباشد.
اثر بخشی:
درصد موفقیت آن بیش از 99٫7 درصد است. یعنی از هر 100 زن کمتر از یکی پس از یکسال باردار میشود.
نحوه اثر:
1- جلوگیری از تخمک گذاری.
2- افزایش غلظت مخاط دهانه رحم و جلوگیری از پیشروی اسپرم و باروری سازی تخمک.
3- با تغییر در پوشش رحم از لانه گزینی و رشد تخم بارور جلوگیری میکند.
برای چه افرادی مناسب است:
1- برای افرادی که استفاده مداوم و روزانه از یک روش پیشگیری برایشان دشوار است(فراموشکار، عشایر)
2- خانمهای بالای 35 سال سن.
3- خانمهایی که همسرشان وازکتومی کرده و تا منفی شدن آزمایش اسپرم بایستی از یک روش دیگر جلوگیری استفاده کنند.
4- خانمهایی که به هر دلیل قادر به استفاده از قرصهای پیشگیری از بارداری نمی باشند.
5- خانمهایی که قصد ندارند حداقل برای 2 سال آینده صاحب فرزند شوند.
موارد منع مصرف:
1- چنانچه احتمال میدهید باردار هستید.
2- وجود سرطان پستان و یا دستگاه تناسلی.
3- خونریزی رحم بدون علت.
4- سابقه افسردگی شدید.
5- بیماریهای قلبی همچون پرفشاری خون.
6- چنانچه داروهای ضد انعقادی مصرف کرده و یا دچار اختلالات انعقادی خون می باشید.
7- وجود اختلالات کبدی.
8- قاعدگی های نامنظم.
9- وجود توده پستانی و یا ترشحات غیر طبیعی از پستان.
10- سابقه سکته مغزی.
11- مبتلا به دیابت و یا چربی خون بالا میباشید.
12- افرادی که زیاد سیگار میکشند(به ویژه بالای 35 سال) و یا الکل زیاد مصرف میکنند.
13- دچار اختلالات تغذیه ای هستند.
14- در افرادی که در آنها ریسک لختگی خون(در وریدها) وجود دارد.
نکته:خانمهای بالای 19 سال میتوانند با مصرف رژیم متعادل غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D کافی و عدم مصرف الکل و سیگار و پرداختن به ورزشهای وزنه ای از پوکی استخوان جلوگیری کنند.
مزایا:
1- عدم نیاز به مصرف روزانه.
2- بسیار موثر و اثر بخش است.
3- پیشگیری از آنمی (کم خونی).
4- بروی کیفیت و کمیت شیر مادر بی تاثیر است.
5- کاهش سرطان رحم و تخمدان، کاهش ریسک ابتلا به بیماریهای التهابی لگن و یا عفونتهای قارچی مهبل.کاهش آندومتریوز و فیبروم رحم.
6- کاهش درد و خونریزی قاعدگی.
7- عدم ایجاد تداخل در آمیزش جنسی.
8- مصرف سایر داروها، اسهال و استفراغ تاثیری بروی آن ندارد.(برخلاف قرصهای ضد بارداری)
9- خانمهایی که قادر به مصرف قرصهای پیشگیری از بارداری حاوی استروژن نیستند، میتوانند از آن استفاده کنند.
10- کاهش خطر حاملگی خارج رحمی.
11- عدم نیاز به قطع مصرف قبل از عمل جراحی.
معایب و عوارض جانبی:
1- از انتقال بیماریهای آمیزشی جلوگیری نمیکند.
2- بازگشت باروری با تاخیر همراه است.
3- چنانچه عوارض جانبی در فرد ایجاد کند اثرات آن تا 12 هفته باقی میماند.
4- قطع قاعدگی، قاعدگی نامنظم و لکه بینی. 45 درصد زنان پس از یکسال آمنوره(فقدان قاعدگی) را تجربه خواهند کرد.
5- ممکن است باعث پوکی استخوان گردد، که پس توقف تزریق قابل بازگشت است. بنابراین تزریق آن برای دختران زیر 18 سال که رشد بدنشان متوقف نگردیده، توصیه نمی گردد.
6- برخی افراد پس از یکسال از تاریخ تزریق دچار اضافه وزن تا 3-2 کیلو گرم می شوند.
7- سردرد، افسردگی، اختلال در میل جنسی، افزایش فشار خون، درد شکم، ترشح غیر منتظره شیر از سینه ها، حساس شدن سینه ها، اختلال در بینایی و هماهنگی بدن، تنگی نفس، تورم دستها، پاها و صورت، تغییرات خلقی، خستگی، آکنه و سرگیجه از دیگر عوارض جانبی نادر می باشند.
زمان تزریق:
برای ایجاد حفاظت فوری بایستی ظرف 5 روز نخست قاعدگی تزریق گردد. چنانچه تزریق پس از روز پنجم قاعدگی صورت گیرد بایستی تا یک هفته از کاندوم استفاده شود. (البته برای اطمینان خاطر بهتر است چنانچه تزریق در یکی از 5 روز نخست قاعدگی نیز صورت میگیرد بازهم تا یک هفته از کاندوم استفاده شود) تزریق بلافاصله پس از سقط امکان پذیر است. چنانچه تا قبل از روز 21 م پس از زایمان تزریق انجام گیرد حفاظت آنی و پس از آن بایستی تا 7 روز از کاندوم استفاده شود. اما برای جلوگیری از خونریزی شدید و یا در صورت شیردهی بهتر است تزریق 6 هفته پس از زایمان صورت گیرد.
نحوه تزریق:
توسط پزشک و یا پرستار هر 12 هفته (3 ماه) یکبار یک آمپول 150 میلی گرمی. اثر تزریق پس از 12 ماه از بین میرود اما فرد میتواند 2 هفته زودتر و یا دیرتر تزریق را انجام دهد.
محل تزریق:
تزریق عضلانی و عمیق بوده و در عضله بازو و یا سرین انجام میشود. محل تزریق را نباید ماساژ داد چراکه سرعت جذب را افزایش میدهد. ویال(آمپول) حاوی DMPA بایستی پیش از اینکه وارد سرنگ گردد به شدت تکان داده شود تا سوسپانسیون یکنواخت آن مجددا ایجاد شود.
زمان بازگشت باروری:
80 درصد زنان ظرف 12 ماه پس از توقف تزریق باردار میشوند.
90 درصد زنان ظرف 2 سال پس از توقف تزریق باردار خواهند شد.
حداقل 5-4 ماه طول میکشد تا باروری بازگردد.
نوریسترات و یا نوریجست (NORISTERAT/Norigest)(NET-EN): هـر 8
هــفـتـه (2 مـاه) یـکبار بایستی تزریق گردد. ماده موثر آن200 میلی گرم
نـوراتـیـنـدرون انـانـتـات (NORETHINDRONE
ENANTHATE) میباشد
* سیکلوفم و یا سیکلوفمینا(CYCLOFEM OR CYCLOFEMINA): ماهی یکبار
بایستی تزریق گردد. حاوی 25 میلی گرم پروژستین مدورکسی پروژسترون استات(MEDROXY PROGESTRONE
ACETATE) و 5 میلی گرم
استروژن نیمه طبیعی استرادیول
سیپیونات(ESTRADIOL CYPIONATE) است
* لونل(LUNNELLE): حاوی 25 میلی گرم پروژستین و 5 میلی گرم
استرادیول است. و بایستی ماهی یک بار تزریق گردد.
* مزیگنا(MESIGYNA):حاوی 50 میلی گرم پروژستین نوراتیندرون انانتات(NORETHINDRONE ENANTHATE) و 5 میلی گرم استروژن طبیعی استرادیول والرات(ESTRADIOL VALERATE) میباشد. و بایستی هر ماه یکبار تزریق گردد.
نکته:مکانیسم عمل، میزان اثر بخشی، محل تزریق و مزایا و معایب آنها مانند دپو پروورا میباشد.
تفاوتهای آمپولهای ترکیبی (لونل، سیکلوفم و مزیگنا) با پروژستین تنها (دپوپروورا و نوریسترات):
1- 50 درصد زنان ظرف 6 ماه و و 80 درصد ظرف یکسال پس از قطع تزریق باردار میشوند.
2- از 4 هفته قبل از عمل جراحی که بی تحرکی طولانی مدت را به همراه دارد بایستی استفاده از آنها قطع و پس از 2 هفته و بازگشت تحرک فرد، از سر گرفته شوند.
نکته: زمان تزریق در 5 روز نخست قاعدگی است و در صورت تزریق پس از روز پنجم بایستی تا یک هفته از کاندوم استفاده شود. تزریق بلافاصله پس از سقط و یا 6 ماه پس از زایمان مجاز است.
نکته:تزریق 3 روز زودتر و یا دیر تر از فاصله زمانی مقرر (ماهی یکبار) مجاز است.
3- چسبهای ضد بارداری(PATCH):
چسبهای ضد بارداری و یا سیستمهای ترانس درمال(TRANSDERMAL SYSTEM) مانند چسب زخم بوده اما مربعی شکل بوده وابعاد آنها 5*5 سانتی متر است. تنها مارک موجود اورتو اورا(ORTHO EVRA) نام دارد و از 3 چسب تشکیل یافته است. اورا حاوی 0٫75 میلی گرم اتینیل استرادیول(ETHINYL ESTRADIOL) و 6 میلی گرم نورلجسترومین(NORELGESTROMIN) میباشد. که روزانه 20 میکرو گرم اتینیل استرادیول و 150 میکرو گرم نرلجسترومین از طریق پوست به خون آزاد میگردد.
مکانیسم عمل:
آغشته به دو هورمون استروژن و پروژستوژن بوده که به تدریج از طریق پوست به جریان خون وارد میگردد.
اثر بخشی:
بیش از 99 درصد.
نکته:البته مشروط به اینکه بطور صحیح و طبق دستورالعمل استفاده شوند.
نکته:چسبهای ضدبارداری برای زنان با وزن بالای 80 کیلوگرم موثر نمیباشد.
چه کسانی نمیتوانند از آن استفاده کنند:
1- احتمال باردار بودن فرد.
2- افراد سیگاری بالای 35 سال.
3- زنان شیرده.
4- زنانی که اضافه وزن دارند. (بالای 70 تا 80 کیلو گرم)
5- سایر موارد منع مشابه موارد منع مصرف در روشهای تزریقی میباشد.
مزایا:
1- ماهی 3 بار بایستی برای تعویض یادآوری شوند.
2- با آمیزش جنسی تداخل ایجاد نمی کند.
3- کاربردش آسان است.
4- اسهال و استفراغ تاثیری بروی آن ندارد.
5- کاهش خونریزی و درد قاعدگی.
6- ریسک ابتلا به سرطان رحم، تخمدان، روده بزرگ و کیست تخمدان را کاهش میدهد.
معایب:
1-قابل رویت هستند.
2-ممکن است باعث تحریک و آزردگی پوست شوند.
3-ممکن است باعث پرفشاری خون گردند.
4-عوارض جانبی ای که باید ظرف یک ماه پس از آغاز مصرف برطرف گردند: سردرد، تهوع، حساس شدن سینه ها، تغییر در خلق و لکه بینی.
چه وقت باید به پزشک مراجعه شود:
1-درد قفسه سینه که با تنفس تشدید میشود.
2-تنگی نفس.
3-سرفه همراه با خلط آغشته به خون.
4-پاهای متورم و دردناک.
5-ضعف و احساس سوزن سوزن شدن دستها و پاها.
6-درد شدید شکم.
7-غش کردن.
8-سردرد شدید.
9-اشکال در دید و گفتار.
10-زردی.
محلهای قرار دادن چسب:
1- در هر ناحیه از پوست بدن که خشک و فاقد مو باشد. همچنین نباید روی سینه ها چسبانده شود.
نکته:محل قرار دادن بایستی هر هفته تغییر کند تا تحریک پوستی ایجاد نگردد.
نحوه قرار دادن:
1- اولین چسب باید روز نخست قاعدگی چسبانده شود.
2- پس از یک هفته بایستی چسب دوم (روز 8 هم قاعدگی) چسبانده شود.
3- پس از یک هفته دیگر چسب سوم (روز 15 هم قاعدگی) چسبانده شود.
4- روز 23 م قاعدگی چسب سوم را کنده و تا یک هفته هیچ چسبی نمی چسبانید.
5- پس از یک هفته استراحت مجددا سیکل جدید را آغاز کنید. (حتی در صورت ادامه قاعدگی)
نکته:تعویض چسبها در هر ساعت از روز ممکن است.
نکته:در یک هفته ای که از چسب استفاده نخواهید کرد قاعده خواهید شد.
اقدامات لازم در صورت کنده شدن ناخواسته چسب:
نکته: چسبها معمولا خیلی چسبناک بوده و با استحمام، در وان، سونا، استخر، تعریق و یا با فعالیت بدنی کنده نخواهند شد.
1- کمتر از 48 ساعت از کنده شدن گذشته باشد: چنانچه هنوز چسبناک است آن را در محل خود قرار دهید. اگر خاصیت چسبناکی خود را از دست داده بود آن را دور انداخته و یک چسب جدید استفاده کنید. هرگز برای قرار دادن چسب ها از چسب نواری وزخم استفاده نکنید-شما در برابر بارداری محافظت شده هستید و نیازی به استفاده از کاندوم نخواهید داشت. ترتیب تعویض چسبها را طبق معمول ادامه دهید.
2- 48 ساعت و یا بیشتر از کنده شدن گذشته باشد: سیکل جدیدی را آغاز کنید و تا یک هفته نیز از کاندوم استفاده کنید. و چنانچه احتمال بارداری را میدهید، به پزشک خود مراجعه کنید.
فراموش کردن تعویض چسب (در هفته اول و دوم):
1- کمتر از 48 ساعت: چسب قبلی را برداشته و یک چسب جدید را بچسبانید.نیازی به استفاده از کاندوم نیست.
2- 48 ساعت و یا بیشتر: سیکل جدیدی را آغاز کنید و تا 7 روز از کاندوم استفاده کنید.
فراموش کردن در تعویض چسب (در هفته سوم):
چسب سوم را کنده و مرحله بدون چسب را آغاز کنید و در روز معمول سیکل بعدی را آغاز کنید. (تنها از روزهای(یک هفته) بدون چسب شما کاسته میشود)
فراموش کردن چسباندن چسب جدید پس از یک هفته استراحت:
چنانچه 48 ساعت و یا بیشتر از زمان مقرر گذشته باشد باید تا یک هفته از کاندوم استفاده کنید.
تداخلات دارویی:
آنتی بیوتیکها، داروهای صرع، تشنج، سل و HIV.
4- ایمپلنت ها و یا کپسولهای کاشتنی(IMPLANTS):ازیک یا چند استوانه کوچک و قابل انعطاف تشکیل یافته اند که زیر پوست و بروی قسمت فوقانی بازو کاشته میشوند.
ایمپلنت ها روزانه و به تدریج هورمون پروژستین از خود آزاد میکنند.
* ایمپلانون(IMPLANON): از یک استوانه به طول 4 سانت و قطر 2 میلی متر تشکیل یافته و تا 3 سال موثر است.حاوی 68 میلی گرم پروژستین اتونوجسترل(ETONOGESTREL) است که روزانه 70-60 میکرو گرم از آن آزاد میشود.
اثر بخشی:
بیش از 99 درصد.
نکته:مکانیسم عمل و موارد منع مصرف مشابه روشهای تزریقی میباشد.
مزایا:
1- اثر آن تا 3 سال دوام دارد.
2- تداخل در مقاربت ایجاد نمیکند.
3- سایر مزایای روشهای تزریقی را داراست.
معایب:
1- کاشتن وبرداشتن آن اندکی مشکل بوده وبایستی توسط پزشک و یا پرستار دوره دیده صورت گیرد.
2- سایر معایب روشهای تزریقی را داراست.
زمان کاشت:
مشابه زمان تزریق آمپولهای ضدبارداری پروژستین تنها میباشد.
نحوه کاشت:
نکته:کاشت ایپلمنت ها توسط اپلیکاتور صورت میگیرد.
1-ابتدا موضع شستشو داده میشود. سپس محل کاشت بی حسی موضعی میشود.
2- زیر پوست باز شده و استوانه کاشته میشود.
3- پس از کاشته شدن نیازی به بخیه نمی باشد.
نکته: محل کاشت یکی دوروز حساس، کبود، متورم و یا دارای خارش خواهد بود که رفع میشود.
نکته: از ضربه وارد کردن به ایمپلنت در دو روز نخست خودداری کنید. پس از التیام محل کاشت وارد شدن ضربه (نه زیاد محکم) اشکالی ندارد.
نکته: ایمپلنت در حرکت دست اختلال ایجاد نمیکند. ایملنتها با چشم قابل مشاهده نبوده اما با دست قابل لمس هستند.
نحوه خارج ساختن ایمپلنت:
1- محل کاشت بیحسی موضعی میشود.
2- یک برش کوچک در پوست ایجاد میشود.
3- ایمپلنت خارج شده و محل بانداژ میشود.
نکته:زمان کاشت چند دقیقه و خارج ساختن در حدود 10 دقیقه بطول می انجامد.
نکته: چنانچه کپسول بطور صحیح کاشته شده باشد، خارج ساختن آن نیز آسان است. در صورتی که محل کپسول با لمس قابل شناسایی نباشد، از فراصوت برای شناسایی مکان آن استفاده میگردد.
تداخل دارویی:
1-داروهای HIV، صرع، تشنج و سل. اما آنتی بیوتیکها و استفراغ و اسهال تاثیری بروی آنها ندارد.
نورپلانت(NORPLANT): از 6 کپسول سیلیکونی تشکیل یافته که تا 5 سال موثر است. نورپلانت حاوی پروژستین لوونورجسترل(LEVONORGESTREL) میباشد. هر کدام از کپسولها 4-3 سانت طول و 2٫4 میلی متر قطر دارند.
نکته:اثر ضد بارداری پس از 24 ساعت از کاشت شروع و تا 5 سال ادامه می یابد.
نکته: نحوه کاشت آن مانند ایمپلانون بوده اما بیشتر زمان میبرد (در حدود 15-10 دقیقه)
درصورت مشاهده علایم زیر پس از کاشت به پزشک مراجعه کنید:
1- خونریزی شدید رحمی.
2- سیکل ماهانه طولانی مدت.
3- درد شدید در ناحیه تحتانی شکم.
4- سردردهای شدید.
5- قرمزی، تورم و خونریزی اطراف محل کاشت.
نکته:بازگشت باروری پس از خارج ساختن کپسولها فوری است.
نکته:نوع جدیدی از نورپلانت بنام ایمپلانت 2 نیز وجود دارد که از 2 استوانه تشکیل یافته و برای سه سال موثر است.
نکته:درصد شکست ایمپلنت ها بسیار نادر بوده اما احتمال آن در افراد چاق و با اضافه وزن بیشتر است.
5- حلقه های مهبلی و یا واژینال(VAGINAL RINGS):جدید ترین نوع ابزار پیشگیری از بارداری هورمونی میباشند.تنها مارک موجود نووارینگ نام دارد.
* نووارینگ(NUVARING):از یک حلقه قابل انعطاف به قطر خارجی 5٫4 سانت و ضخامت 4 میلی متر تشکیل یافته است. سطح این حلقه از هورمون پوشیده شده است. مانند دیافراگم درون مهبل قرار داده میشود و هورمونها با دوز کم به تدریج توسط دیواره مهبل جذب میشوند. نووارینگ حاوی هورمون استروژن اتینیل استرادیول(ETHINYL ESTRADIOL) و هورمون پروژستین اتونوجسترل(ETONOGESTREL) میباشد. جنس خود حلقه از اتینیل وینیل استات(ETHYLENE VINYL ACETATE) میباشد.
اثر بخشی:
بیش از 99 درصد.
سیکل استعمال:
3 هفته درون مهبل و یک هفته استراحت.(3-1 روز پس از خارج ساختن قاعدگی روی می دهد)
نکته:در یک ساعت معین بایستی قرار داده شده و خارج گردد.
نکته:در آمیزش جنسی تداخل ایجاد نمیکند .
