نقدینگی ۹۹ در سه سناریو

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که حجم نقدینگی تا پایان بهار سال‌جاری به رقم 2651 هزار میلیارد تومان رسیده و رشد سه ماهه این آمار معادل 3/ 7 درصد بوده است. مطابق این بررسی‌ها، در بهار سال‌جاری به طور متوسط روزانه 2 هزار میلیارد تومان به حجم نقدینگی کشور افزوده شده است، رقمی که نسبت به سال قبل به طور تقریبی دو برابر شده است. همچنین بر اساس آمارهای بانک مرکزی، رقم پایه پولی در پایان بهار به رقم 383 هزار میلیارد تومان رسیده و رشد بهاری پایه پولی نیز 8/ 8 درصد ثبت شده است. با توجه به اهمیت این دو آمار پولی در فضای اقتصاد کلان کشور، «دنیای اقتصاد» در سه سناریو با ملاک قرار دادن آمار «سه ماه نخست سال‌جاری»، «12 ماه سال قبل» و «آمار دهه 90»، رشد و حجم نقدینگی و پایه پولی را تا پایان سال‌جاری پیش‌بینی کرده است. بر اساس این پیش‌بینی‌ها احتمالا حجم نقدینگی در بازه 3127 تا 3275 هزار میلیارد تومان قرار خواهد گرفت. همچنین حجم پایه پولی نیز در بازه 414 تا 493 هزار میلیارد تومان قرار می‌گیرد. البته باید به این نکته اشاره کرد که بانک مرکزی در بهار سال‌جاری، سیاست‌هایی نظیر پوشش منابع مالی برای سیاست‌های کرونا و تامین تنخواه بودجه دولت را انجام داده است و در نتیجه امکان دارد که رشد نقدینگی و پایه پولی در فصول آینده تفاوت قابل توجهی نسبت به فصل بهار داشته باشد. از سوی دیگر، بانک مرکزی سعی کرده است که در ماه‌های اخیر، تامین کسری بودجه را از طریق حراج اوراق دولتی در دستور کار قرار دهد، تا زمینه کاهش رشد پایه پولی و نقدینگی را فراهم کند. در نتیجه این موضوع نیز می‌توان زمینه کاهش رشد آمارهای پولی در فصول آینده را فراهم آورد. بنابراین ارائه این پیش‌بینی‌ها، بر اساس روند آماری گذشته بوده و تغییر سیاست‌گذاری در ماه‌های پیش رو، می‌تواند رویه این آمارها را نیز متفاوت از گذشته کند.

تولید نقدینگی روزانه: 2 هزار میلیارد تومان

برخی کارشناسان معتقدند نقدینگی مهم‌ترین متغیری است که باید سیاست‌گذار به آن توجه کند. رشد بالای نقدینگی، در شرایطی که رشد اقتصادی منفی است، در نهایت افزایش خود را در سطح عمومی قیمت‌ها تخلیه خواهد کرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که رشد بالای نقدینگی در سال‌های گذشته ریشه در کسری بودجه داشته است. در سال‌های گذشته، زمانی که دولت‌ها درآمدهای نفتی بالایی داشتند، توانستند بخشی از کسری بودجه را از این درآمدها تامین کنند، اما افت درآمدهای نفتی باعث می‌شد که دولت‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سمت استقراض از منابع بانک مرکزی روی بیاورند و در نتیجه رشد نقدینگی در سطح بالایی ثبت می‌شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد نقدینگی از ابتدای دهه 90 در سطح 5/ 26 درصد قرار داشته است، اما در سال گذشته این رقم 3/ 31 درصد ثبت شد که بیشترین رقم سالانه در دهه 90 بود. حال آمارهای بانک مرکزی در سه ماه نخست سال‌جاری نشان می‌دهد که رشد نقدینگی به رقم 3/ 7 درصد رسیده است، رقمی که در مدت مشابه سال قبل به میزان 2/ 5 درصد ثبت شده بود.  

در نهایت با احتساب این آمار جدید، حجم نقدینگی تا پایان بهار سال‌جاری به سطح 2651 هزار میلیارد تومان رسیده و در سه ماه نخست سال‌جاری 180 هزار میلیارد تومان به میزان نقدینگی افزوده شده است. به بیان دیگر، به طور متوسط در هر ماه 60 هزار میلیارد تومان و روزی 2 هزار میلیارد تومان به نقدینگی اضافه شده است. نکته جالب این که در سال گذشته، میزان افزایش نقدینگی در سه ماه نخست سال‌جاری 97 هزار میلیارد تومان بود. به بیان دیگر، از نظر حجمی میزان نقدینگی اضافه شده در بهار سال‌جاری نسبت به سال قبل دو برابر شده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که در تحلیل‌های آماری، میزان رشد نقدینگی باید معیار قرار گیرد، اما این نکته نیز مهم است که از نظر حجمی نقدینگی تولید شده در بهار سال‌جاری به اندازه دو برابر سال قبل است.

اگر تا پایان سال بخواهد روزی 2 هزار میلیارد تومان به نقدینگی کشور افزوده شود، در نتیجه تا پایان سال حدود 730 هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید به کشور افزوده خواهد شد. بنابراین اگر مسیر رشد نقدینگی در فصول آینده تغییر نکند، این موضوع می‌تواند تهدیدی برای تورم در پایان سال باشد. به خصوص این که در ماه‌های اخیر، ترکیب نقدینگی تغییر کرده و سهم پول نسبت به شبه‌پول از نقدینگی بیشتر شده است. بررسی مطالعات در اقتصاد ایران نشان می‌دهد زمانی که در میان متغیرهای پولی، تغییرات حجم پول با نرخ تورم همبستگی بالایی داشته است؛ به‌عنوان مثال، در سال‌های 92 تا 96 که رشد نقدینگی در سطح بالایی بود، به دلیل تغییر این نسبت در نقدینگی، نرخ تورم روند نزولی را ثبت کرده بود. اما در دو سال اخیر، منفی شدن نرخ سود حقیقی بانکی باعث شد که عملا تغییرات نقدینگی با اضافه شدن سهم پول در نقدینگی باشد.

بانک مرکزی در کنار آمار نقدینگی، آمار پایه پولی را تا پایان بهار سال‌جاری به روز کرده است. بر اساس آمارهای منتشر شده بانک مرکزی رشد پایه پولی معادل با 8/ 8 درصد بوده است. بنابراین تا پایان بهار سال‌جاری، میزان حجم پایه پولی به سطح 5/ 383 هزار میلیارد تومان رسیده است. رشد پایه پولی در مدت مشابه سال قبل به میزان 3/ 3 درصد بوده است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته میزان پایه پولی اضافه شده در سه ماه نخست سال‌جاری 31 هزار میلیارد تومان بوده که این رقم در مدت مشابه سال قبل 7/ 8 هزار میلیارد تومان ثبت شده است.

پیش‌بینی روند نقدینگی و پایه پولی

برای بررسی مسیر نقدینگی و پایه پولی تا پایان سال‌جاری می‌توان سه سناریو را در نظر گرفت. این سناریوها بر اساس رفتار پایه پولی و نقدینگی در سه ماه نخست سال‌جاری، سال قبل و آمارهای دهه 90 تنظیم شده است. بر اساس سناریوی نخست، اگر نقدینگی با همان سرعت سه ماه نخست تا پایان سال قبل حرکت کند در نتیجه رشد نقدینگی تا پایان سال به رقم 32 درصد خواهد رسید، که 7/ 0 واحد درصد بیشتر از نقدینگی سال گذشته است.

 بر اساس سناریوی نخست، میزان نقدینگی اضافه شده در سال‌جاری 803 هزار میلیارد تومان خواهد بود و در نتیجه رقم نقدینگی تا پایان سال به 3275 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. بر اساس سناریوی نخست، رشد پایه پولی نیز تا پایان سال در سطح 40 درصد پیش‌بینی می‌شود و رقم پایه پولی تا پایان سال به 493 هزار میلیارد تومان می‌رسد. البته این سناریوی حداکثری است و احتمال تحقق آن نسبتا کم است، مگر این که روند متغیرهای پولی، مانند بهار سال‌جاری ادامه یابد. در سناریوی دوم، رشد نقدینگی و پایه پولی مطابق الگوی سال قبل در نظر گرفته شده است. رشد نقدینگی در سال قبل 3/ 31 درصد و رشد پایه پولی 7/ 32 درصد ثبت شده است. اگر نقدینگی با این سرعت حرکت کند، تا پایان سال 774 هزار میلیارد تومان به سطح نقدینگی و 116 هزار میلیارد تومان به سطح پایه پولی اضافه خواهد شد. در این سناریو نیز حجم نقدینگی به سطح 3246 هزار میلیارد تومان خواهد رسید و حجم پایه پولی نیز به 468 هزار میلیارد تومان می‌رسد. در سناریوی سوم، متوسط رشد سالانه نقدینگی و پایه پولی در دهه 90 مدنظر قرار گرفته است که این رقم پایین‌تر از دو سال اخیر است. مطابق این سناریو در پایان سال حجم نقدینگی در سطح 3127 هزار میلیارد تومان و حجم پایه پولی در سطح 414 هزار میلیارد تومان خواهد بود. بنابراین در هر سه سناریو می‌توان پیش‌بینی کرد که رقم نهایی نقدینگی به بیش از 3100 هزار میلیارد تومان و رقم پایه پولی به بیش از 400 هزار میلیارد تومان در پایان سال خواهد رسید.

ضرورت سیاست‌گذاری هدفمند تورمی

ارائه این سه تصویر از نقدینگی نشان می‌دهد که سیاست‌گذار باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های ایجاد شده در سیاست پولی و عملیات بازار باز روند تورم را متناسب با اهداف تعیین شده پیش برده و از ابزارهای خود برای تحقق این هدف بهره ببرد. در این خصوص بانک مرکزی برخی اقدامات خود را تشریح کرده که می‌توان به زمینه‌سازی مناسب این بانک برای عرضه و فروش اوراق بدهی دولتی از طریق کارگزاری بانک و افزایش نرخ سپرده‌پذیری بانک‌ها از 10 به 12 درصد اشاره کرد. بانک مرکزی در گزارش خود به این موضوع نیز اشاره کرد که در ماه‌های آتی بر اساس چارچوب سیاست‌ پولی مدنظر خود، رشد نقدینگی به روند موردنظر و متناسب با هدف تورمی بازخواهد گشت. بنابراین در ماه‌های آینده با اثرگذاری این سیاست‌ها در متغیرهای پولی، احتمال تغییر در رشد آن‌ها نیز وجود دارد.