دکتر محمد علیمرادی؛ دکترای داروسازی، دانشجوی دکترای تغذیه
مکمل آهن
آهن یکی از املاح ضروری و مورد نیاز بدن برای ادامه حیات می‌‌باشد. نقشهای بسیار ضروری آهن در بدن باعث شده که توجه به دریافت این عنصر حیاتی بیشتر شده و اقدام به استفاده از راه‌های مختلف از جمله مصرف مکمل برای تامین آن صورت گیرد.
خیلی از افراد دچار بیماری کم خونی از مشکل خود خبر ندارند مگر اینکه کمخونی آنها شدید شده و علامت دار شود. ممکن است فرد رنگ پریده یا کمی زردرنگ شود. زود خسته شود و نتواند فعالیت‌های جسمی سنگین انجام دهد. همچنین یک فرد دچار کم خونی ممکن است علائم زیر را هم داشته باشد:
- تنگی نفس یا نفسهای کوتاه و بریده
- تپش قلب
- سرد بودن اندام‌‌های انتهایی (دست و پاها)
- تمایل به خوردن چیزهای عجیب مانند خاک و سفال و یخ
- ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل
- زخم در گوشه‌‌های دهان
- زخمهایی روی زبان
- در موراد شدید حتی اختلال بلع
تداخلات دارویی آهن در بدن
1- مصرف برخی داروها باعث بروز کمبود آهن در بدن میشوند. لذا باید هنگام مصرف این داروها، از آهن بیشتری(به صورت مکمل یا از طریق غذاهای غنی از آهن) استفاده کرد. این داروها عبارتند از:
آسپیرین- کاپتوپریل- انالاپریل- کوئیناپریل- رامیپریل- رانیتیدین- فاموتیدین- سایمیتدین- دی پیریدامول- هالوپریدول - ناپروکسن- کاپتوپریل- انالاپـریل- کوئیناپریل- ایبوبروفـن- هیدروکسیدمنیزیم- مواکسیپریل- نئومایسین- نیزاتیدین-بیکربنات سدیم
2- برخی دیگر از داروها با مصرف مکمل آهن (فروس سولفات) تداخل منفی ایجاد میکنند، یعنی موجب کاهش جذب مکمل آهن میشوند و یا مکمل آهن در جذب این داروها اختلال ایجاد می‌کند. این داروها عبارتند:
کاربیدوپا - لوودوپا - ســیپروفلوکساسین - کلرهگزیدین- جمی فلوکساسین- افلوکساسین- لووفلوکساسین- دفروگزامین- داکسی سایکلین- تتراسایکلین- متیل دوپا- پنی سیلامین- ریزدرونات - سولفاسالازین- وارفارین
3- برخی از داروهای دیگر به صورتهای دیگری بر آهن و مصرف مکمل اثر می‌گذارند:
ایندومتاسین: مصرف همزمان این دارو با مکمل آهن ممکن است در برخی افراد، موجب زخم و سوزش معده شود. بنابراین بهتر است همراه با غذا مصرف شود.
قرص‌‌های ضد بارداری: قرص‌‌های ضد بارداری میزان خونریزی زمان قاعدگی را کم میکنند و به ذخیره آهن در بدن کمک میکنند.بنابراین با مصرف این داروها به میزان آهن کمتری نیاز می‌‌باشد و باید توجه داشت که اضافه بار آهن در بدن تجمع پیدا نکند.
هورمونهای تیروئیدی
آهن در عملکرد آنزیم‌‌های تولید کنده هورمونهای تیروئیدی نقش بسیار مهمی دارد وکمبود آهن موجب کاهش توانایی بدن برای ساخت هورمونهای تیروئیدی می‌شود. در برخی موارد رژیم‌های غذایی که جهت کاهش وزن استفاده میشوند باعث کمبود دریافت آهن از مواد غذایی میشوند.
در رژیم‌های کم‌کالری هم توانایی ساخت هورمونهای تیروئیدی کاهش می‌یابد. از این رو برای افرادی که رژیم لاغری می‌گیرند، دوز مکمل آهن (27 میلی گرم در روز) برای حفظ مقدار طبیعی هورمونهای تیروئیدی در بدن تجویز می‌شود.
مصرف مکمل آهن
بهترین زمان برای استفاده از این مکمل‌ها را می‌توان زمانی دانست که معده خالی باشد، چرا که هنگامی که معده خالی باشد بدن مقدار بسیار بیشتری آهن جذب خواهد کرد.
مکمل آهن در ساعات پایانی شب و قبل از خواب و پس از گذشت چند ساعت از مصرف آخرین وعده غذایی (شام)، توصیه می‌شود.
پس به طور کلی مکمل آهن همراه با غذا یا بلافاصله قبل و بعد از غذا نباید مصرف شود زیرا در این صورت با دیگر عناصر دوظرفیتی مثل کلسیم، روی، مس و.. برای جذب رقابت می‌کند و از جذب آنها به صورت محسوسی کاسته می‌شود. مثلاً اگر پس از مصرف ماست یا شیر بلافاصله مکمل آهن مصرف شود یا به همراه هم مصرف شوند، آهن در دستگاه گوارش با کلسیم موجود در لبنیات تداخل در جذب ایجاد می‌کند.
موادغذایی حاوی ویتامین ث جذب آهن را شدیدا افزایش می‌دهند که از این دسته مرکبات خیلی موثرند.
کلسیم
کلسیم، فراوان ترین عنصر (املاح) موجود در بدن است. منابع آن عبارتند از: شیر، ماست، پنیر و سایر مواد لبنی، ماهی مثل ماهی آزاد، ماهی تن و ساردین، بادام، کشمش، سبزیجاتی مثل: روناس، اسفناج، کلم، کلم بروکلی، جعفری.
مضرات مصرف بیش از حد کلسیم
استفاده بیش از حد کلسیم نیز میتواند مشکلاتی مثل سنگ کلیه ایجاد کند. تحقیقات نشان میدهد مردانی که کلسیم زیادی مصرف میکنند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پروستات هستند. مصرف بیش ازحد کلسیم باعث دفع بیشتر سایر املاح مانند آهن می‌گردد که عواقب کمبود آن قابل توجه است. علاوه بر این عوارضی مثل یبوست در اثر مصرف زیادی کلسیم رخ میدهد.
تداخل داروها با کلسیم
تداخل داروها و کلسیم به چند صورت رخ میدهد که عبارتند از:
1- مصرف برخی داروها باعث کمبود کلسیم در بدن میشوند. که در این مورد نیاز به مصرف کلسیم افزایش می‌یابد. این داروها عبارتند از:
هیدروکسید آلومینیوم- باربیتوراتها مثل فنوباربیتال –کاربامازپین- والپروئیک اسید- داروهای کاهنده کلسترول مانند کلیستیرامین- سیس پلاتین- سیکلوسرین– دیکلوفناک- استروژن- فلودیپین- گاباپنتین- جنتامایسین- هیدروکسی کلوروکوئین- ایندومتاسین- کورتیکواستروئیدهای تنفسی- ایزونیازید- متفورمین- ملین‌‌ها(روغن‌‌های معدنی)- نئو مایسین
امپرازول- کورتیکواستروئیدهای خوراکی- سوکرالفیت- سولفامتوکسازول- توبرامایسین- تریامترن- تری متوپریم-
2- داروهایی که در مصرف همزمان با قرص کلسیم تداخل منفی ایجاد میکنند و موجب کاهش جذب کلسیم میشوند و یا کلسیم در جذب این داروها اختلال ایجاد می‌کند. این داروها عبارتند از:
ســیپروفلــوکساســین - داکسـی سایکلــین- تتراسایکلین- اریترومایسین- جمی فلوکساسین- نادولول- افلوکساسین- کوئینولون - سوتالول- آلندرونات
تمام دیورتیک‌‌ها: الف)دیوروتیک‌‌‌های تیازیدی مانند: هیدروکلروتیازید
ب)دیورتیک‌‌های قوس هنله. مانند : فوروزماید
دیورتیک‌‌های تیازیدی اثر تقریبا دوگانه‌ای بر میزان کلسیم دارند. از طرفی این داروها ممکن است باعث کاهش اتلاف کلسیم ادراری (در نتیجه عملکرد کلیه‌ها) شوند. در نتیجه افرادی که از این داروهای مدر استفاده میکنند کمتر از افراد دیگر به مکمل کلسیم نیاز دارند. از طرف دیگر به دلیل افزایش میزان دفع ادرار باعث افزایش دفع ادراری کلسیم میشوند.
مصرف مکمل کلسیم
مکمل کلسیم به 3 شکل کربنات کلسیم، فسفات کلسیم و سیترات کلسیم موجود است که حاوی مقادیر متفاوت از کلسیم المنتال هستند. این مکمل اغلب به منظور جبران دریافت ناکافی کلسیم از طریق رژیم غذایی برای افراد تجویز می‌شود. برای مثال،آنرا معمولا در دوره‌های رشد استخوانی مثل کودکی، در طول بارداری و شیردهی، در افرادی که بدلیل مشکلات گوارشی نمی‌توانند لبنیات مصرف کنند و نیز برای پیشگیری از پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌دهند.
این مکمل را باید با یک لیوان پر آب، همراه غذا یابلافاصله بعد از یک وعده غذایی مصرف نمود، زیرا جذب کلسیم در محیط اسیدی صورت می‌گیرد و غذا باعث ترشح اسید در دستگاه گوارش می‌گردد. البته کربنات کلسیم با غذا بهتر جذب می‌شود و بهتر است حتما همراه غذا مصرف شود ولی سیترات کلسیم را در هر موقع می‌توان مصرف کرد.
عوارض جانبی
معمولا افراد می‌توانند مکمل کلسیم را بدون عارضه تحمل نمایند. با این وجود مقادیر بالای کلسیم میتواند باعث ایجاد عوارضی همچون تهوع، استفراغ،کاهش اشتها، دل درد، یبوست، خشکی‌دهان و احساس تشنگی، مشکلات پاراتیروئید و بروز سنگ کلیه شود. عوارضی همچون مشکلات گوارشی را اغلب می‌توان با تغییر نوع مکمل برطرف نمود. از آنجایی که برخی انواع مکملهای کلسیم مستقیما وارد شیر می‌شود بهتر است مادران شیرده قبل از مصرف کلسیم با پزشک خود مشورت کنند.
نکات قابل ملاحظه
فرآورده‌های لبنی باعث کاهش اثر داروهای آنتی بیوتیکی تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین میشوند، بنابراین مصرف مکمل کلسیم نیز باید حداقل با دو ساعت فاصله از مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها باشد. در غیر این صورت غلظت خونی آنتی‌بیوتیک به مقدار مورد نیاز نرسیده و اثر درمانی مشاهده نمیشود. مصرف فیبرهای غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ریواس و اسفناج جذب مکملهای کلسیم را کاهش میدهد.
