چند انقراض روی کره زمین رخ داده است؟

 

فرادید؛ بقای حیات در کرهٔ زمین، پدیده‌ای بس دشوار و پیچیده‌است. از میان میلیارد‌ها گونه (موجودات زنده) که از آغاز زمین تاکنون پای به عرصهٔ هستی نهاده‌اند، 99٫99٪ دیگر وجود ندارند. همچنان که می‌بینی، حیات در کرهٔ خاکی نه فقط عمری کوتاه دارد بلکه به طرز نومید کننده‌ای ظریف و به تارمویی بسته‌است. از ویژگی‌های شگفتی‌آور هستی ما آن است که ما از کره‌ای برخاسته‌ایم که خیلی خوب به گسترش حیات یاری می‌رساند، ولی مهارتش در خاموش کردن شعله‌های زندگی بس بیشتر است.

به گزارش فرادید؛ رویداد انقراض که انقراض جمعی و بحران زیستی هم نامیده می‌شود، کاهش گسترده و سریع گونه‌های حیاتی در کرهٔ زمین است. چنین رویدادی با تغییر شدید تنوع و فراوانی حیات ماکروسکوپی مشخص می‌شود. البته با توجه به آنکه بخش عمدهٔ حیات بر زمین مربوط به گونه‌های میکروسکوپی است که با گذر زمان قابل شناسایی نیست، این رویداد بر مبنای جنبه‌های زیست‌شناختی قابل مشاهدهٔ زیست کره انجام می‌شود و نه کل حیات بر روی زمین.

انقراض بر روی زمین با نرخی غیریکنواخت رخ داده‌است و سنجش آن بر اساس فسیل‌های جانداران دریایی انجام می‌شود. طی 540 میلیون سال حیات بر روی زمین، پنج رویداد انقراض بزرگ شناسایی شده‌است که طی هر دورهٔ آن بیش از نیمی از جانداران از میان رفته‌اند. البته با توجه به تعریف انقراض جمعی و تغییر عوامل سنجش آن، تا 20 مورد انقراض قابل شناسایی است.

محققین دریافته‌اند که انقراض حیوانات زمینی روی سیاره‌ی خاکی شامل دوزیستان، خزندگان، پستانداران و پرندگان دارای یک چرخه‌ی 27 میلیون ساله است. این انقراض با انقراض گزارش شده در مورد حیات‌های دریایی نیز سازگار است. نتایج این تحقیقات در مجله‌ی Historical Biology منتشر شده است.

دانشمندان در این مطالعه دریافته‌اند که این انقراض‌هایی که در خشکی و دریا‌های زمین رخ داده‌اند، با برخورد‌های بزرگ سیارک‌ها و همچنین آتش‌فشان‌های ویرانگر نیز همزمان هستند و به این ترتیب، شاید بتوانند دلایل بروز انقراض‌های روی زمین را توضیح دهند.

پروفسور «مایکل رمپینو» از بخش زیست‌شناسی دانشگاه نیویورک به‌عنوان نویسنده‌ی اول مقاله، می‌گوید: «به نظر می‌رسد هر 27 میلیون سال یک بار همزمان با انقراض بزرگ روی زمین، برخورد اجرام آسمانی عظیم با زمین و فوران آتش‌فشان‌هایی که سیل سنگ‌های مذاب بازالتی را در پی دارند نیز رخ می‌دهد. شاید این رخداد‌ها به خاطر وضعیت مداری زمین در کهکشان راه‌شیری رخ می‌دهند.»

66 میلیون سال پیش 70 درصد از گونه‌های روی خشکی و درون دریا‌ها شامل دایناسور‌ها به یکباره منقرض شده‌اند. این اتفاق پس از برخورد یک سیارک یا دنباله‌دار با زمین رخ داده است. دیرین‌شناسان کشف کرده‌اند که چنین انقراض‌های بزرگی در حیات دریایی که طی آن 90 درصد از گونه‌های دریایی ناپدید شده‌اند نیز به صورت تصادفی رخ نداده است و به احتمال زیاد هر 26 میلیون سال تکرار شده است.

رمپینو و همکارانش با بررسی داده‌های مربوط به انقراض عظیم حیوانات روی خشکی، دریافته‌اند که این انقراض با انقراض رخ داده در دریا همزمان بوده است. آن‌ها با انجام آنالیز آماری گونه‌های روی خشکی، نشان داده‌اند که رخداد‌های انقراض یک چرخه‌ی 27.5 میلیون ساله را دنبال کرده‌اند.

بررسی‌های دانشمندان نشان داده است که حفره‌های روی سطح زمین که ناشی از برخورد سیارک‌ها و دنباله‌دار‌ها هستند نیز از چرخه‌ای پیروی می‌کنند که با چرخه‌ی انقراض جانداران همخوانی دارد.

اخترفیزیکدانان اینگونه حدس می‌زنند که احتمالاً هر 26 تا 30 میلیون سال یک بار منظومه‌ی شمسی بارش‌های شدید سیارک‌ها و دنباله‌دار‌ها را تحمل کرده است؛ که این بارش‌ها باعث ایجاد حفره‌هایی روی زمین و در نتیجه انقراض جانداران روی زمین شده است.

 

پروفسور رمپینو می‌گوید: «چیزی که اکنون از آن مطمئن هستیم این است که سه مورد از انقراض‌هایی که روی زمین رخ داده است، با برخورد سه جرم آسمانی بزرگ همزمان بوده‌اند. هر کدام از این برخورد‌ها این امکان را داشته‌اند که فاجعه‌ای روی زمین ایجاد کنند و در نتیجه باعث بروز انقراض جانداران شوند.»

موضوع جالب دیگری که این محققین به کشف آن دست یافته‌اند، این است که همه‌ی 8 بار انقراض رخ داده روی زمین همزمان با فوران آتش‌فشان‌های بازالتی بوده‌اند. این آتش‌فشان‌ها نیز شرایط حیات روی زمین را با اختلال مواجه کرده‌اند. به عنوان مثال، آتش‌فشان‌ها باعث بروز سرمای مقطعی، بارش باران‌های اسیدی و تخریب لایه‌ی اوزون و در نتیجه افزایش دریافت تشعشعات کیهانی و همچنین کاهش میزان اکسیژن موجود در اقیانوس‌ها شده‌اند.

 

✓ رویداد انقراض اردویسن-سیلورین (انقراض پایان اردوسین) طی دو رویداد در 450 تا 440 میلیون سال پیش 27 درصد همهٔ خانواده‌ها، 57 درصد همهٔ سرده‌ها و 85 درصد همهٔ گونه‌های جانداران از میان رفتند.

✓ رویداد انقراض دِوُنین-پسین 360 میلیون سال پیش طی یک دورهٔ 20 میلیون ساله در اواخر دوران دِوُنین 19 درصد همهٔ خانواده‌ها، 50 درصد همهٔ سرده‌ها و 80 درصد همهٔ گونه‌های جانداران از میان رفتند.

✓ رویداد انقراض پرمین-تریاسه (انقراض پایان پرمین) در 245 میلیون سال پیش بزرگ‌ترین انقراض جمعی تاریخ زمین رخ داد و 57 درصد همهٔ خانواده‌ها، 83 درصد همهٔ سرده‌ها و 90 تا 96 درصد همهٔ گونه‌های جانداران از میان رفتند.

✓ رویداد انقراض تریاسه-ژوراسیک (انقراض پایان تریاس) حدود 210 میلیون سال پیش رخ داد و طی آن 23 درصد همهٔ خانواده‌ها، 48 درصد همهٔ سرده‌ها و 70 تا 80 درصد همهٔ گونه‌های جانداران از میان رفتند.

✓ رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن (انقراض پایان کرتاسه) 65٫5 میلیون سال پیش رخ داد و طی آن 17 درصد همهٔ خانواده‌ها، 50 درصد همهٔ سرده‌ها و 76 درصد همهٔ گونه‌های جانداران از میان رفتند.

برخی از دانشمندان این فرض را طرح کرده‌اند که اکنون زمین در دوران ششمین انقراض بزرگ دسته‌جمعی است که اصطلاحاً انقراض هولوسین نامیده می‌شود و از ده هزار سال پیش آغاز شده‌است. اجماعی وجود ندارد که آیا این انقراض متمایز از رویداد انقراض کواترنری است یا بخشی از آن است.

عده‌ای از پژوهشگران بر این باورند که نیمی از گونه‌های کنونی جهان تا سال 2٬100 نابود می‌شوند. اتحادیهٔ بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست در گزارش سال 2011 خود اعلام کرد که 25٪ از پستانداران زمین در شرف نابودی و انقراض هستند. عده‌ای از پژوهشگران بر این باورند که نیمی از گونه‌های کنونی جهان تا سال 2100 نابود می‌شوند.

 

بر اساس یافته‌ها که در نشریهٔ ساینس آمده از سال 1٬500 میلادی تا 2014 بیش از 320 مهره‌دار ساکن خشکی‌ها منقرض شده‌اند. به علاوه مهم‌تر اینکه جمعیت کلیهٔ گونه‌های باقی مانده به‌طور میانگین شاهد افتی 25 درصدی در شمار آن‌ها بوده‌است. 25 درصد میزان گونه‌های رایج مهره‌داران و 45 درصد بی‌مهرگان افت کرده. سالانه 11 هزار تا 58 هزار گونهٔ منقرض شده و از میان می‌روند، اما افزون‌بر آن جمعیت گونه‌هایی که رایج هستند هم به شدت افت می‌کند.

 

انسان‌ها مسئول این وضع هستند، پنج انقراض انبوه پیشین ناشی از پدیده‌هایی مثل برخورد سیارک‌ها به زمین یا در اثر فعالیت شدید آتشفشانی بود، پدیده‌هایی که این بار در انقراض نقشی ندارند و معلوم است که روند کنونی ناشی از فعالیت انسان است، بنابراین این نخستین بار در تاریخ زمین است که یک گونه عامل انقراض انبوه سایر موجودات است. این روند در واقع به خاطر الگو‌های مصرفی بشر است.