درد زانو و کندرو مالاسی

دکتر افشین جوادیان، پزشک عمومی

درد زانو دلایل متعددی دارد که از التهاب و عفونت و تخریب مفصل گرفته تا صدمات، تروماها و پارگی رباط‌های اطراف زانو و ... را شامل می‌شود، اما در اینجا صرفاً به یکی از شایع‌ترین علل درد عمقی و جلوی زانو که در اثر نرمی و ناصافی غضروف پشت استخوان کشکک (کندرو مالاسی پاتلا) ایجاد می‌شود و تا حدود زیادی نیز با تغییر روش زندگی و اصلاح فعالیت‌ها قابل پیشگیری و کنترل خواهد بود، اشاره می‌گردد.

استخوان پاتلایا کشکک سه گوشی است که در جلوی قسمت تحتانی استخوان ران قرار گرفته و با پوشاندن سطح قدامی مفصل زانو از آن محافظت می‌کند. همچنین در راست کردن پا (مفصل زانو) به عضله چهار سر ران کمک کرده و از آنجایی که بطور طبیعی غضروف پشت آن صاف و لغزنده است، در خم و راست شدن‌های زانو به راحتی درمحل مناسب خود لیز می‌خورد.

شایع ترین علل کندرومالاسی

در منابع مختلف علمی عوامل زیادی برای ایجاد کندرو‌مالاسی پاتلا قید شده است؛ از جمله:

1- استفاده بیش از حد از زانوها (در برخی مشاغل و فعالیت‌ها ضربات وارده به پاها یا فشارهای وارده تکرار شونده‌اند؛ مثل نانواها و برخی رشته‌های ورزشی که اتفاقا با تغییرات ناگهانی جهت هم همراه هستند).

2- فشارهای غیرطبیعی در سطح مفصلی زانو (مثلاً در افراد مبتلا به کف پای صاف)

3- اضافه وزن

4- گرم نکردن تدریجی بدن قبل از هرگونه فعالیت بدنی یا ورزشی

5- تحمیل وزن بیشتر به زانو؛ مثلاً بعد از جهش‌های رشدی در بلوغ که با تغییر ساختاری زانوها نیز همراه است؛ به‌ویژه در دختران جوان

6- ضعف عضلات پا به هر دلیل، به خصوص عضلات چهار سر ران و هامسترینگ

7- آسیب‌ها یا تروماهای قبلی  وارده (شکستگی، در رفتگی زانو و یا پارگی هر یک از رباط‌های اطراف زانو و ...)

8- بیماری‌های همراه مثل التهاب یا عفونت مفصل زانو

 9- قرارگیری نامناسب استخوان کشکک در مقایسه با استخوان ران و عمدتاً به سمت بیرون

10- تغییرات هورمونی

علائم و نشانه‌ها

 بیمار عمدتاً از درد عمقی زانوها که اغلب به صورت دردهای دوره‌ای خود را نشان می‌دهد و با استراحت و مصرف مسکن بهبود می‌یابد، شکایت دارد. این درد گاهی با تورم همراه است.

برخی علائم دیگر عبارتند از: حس درد و ساییدگی در قدام زانو به‌ویژه هنگام خم و راست شدن آن؛ مثلاً در بالا یا پایین رفتن از پله‌ها و یا حتی در پیاده‌روی و نیز احساس درد بعد از خم ماندن زانو به مدت طولانی، مثل چهار زانو، نشستن و یا رانندگی طولانی مدت و ...

تشخیص

 پزشک معالج با انجام معاینات مربوط به زانو مثل جابجا کردن کشکک (که می‌تواند با درد همراه باشد و مشاهده سفتی آن، به طوری که به آسانی به سمت داخل یعنی به طرف زانوی دوم حرکت نکند) و نیز وجود تورم احتمالی و قرار نگرفتن پاتلا در جای مناسب خود و حتی دردناک بودن با فشار مستقیم بر روی آن می‌تواند در این که اختلال آیا مربوط به کندرومالاسی و یا احتمال بیماری دیگری (مثل آرتروز زانو) را تشخیص دهد.

گاهی نیز لازم است از عکس رادیولوژی و یا سایر روش‌های تصویربرداری برای کمک به تشخیص قطعی استفاده شود.

پیشگیری

 قبل از ابتلا به کندرومالاسی پاتلا (نرمی و ناصافی استخوان کشکک) و یا درجاتی از آن، لازم است نسبت به هر یک از نکات ذیل که عمدتاً بر پایه تغییر در روش‌های زندگی استوار است، توجه ویژه‌ای شود:

1- پرهیز از ضربه و آسیب و جراحات. 2- پرهیز از فشارهای غیرطبیعی و مداوم به زانوها (استفاده بیش از حد آنها به‌ویژه برای زمان طولانی و در برخی مشاغل و ورزش‌ها) 3- حفظ و تقویت قدرت عضلات پا، خصوصاً چهار سر ران و هامسترینگ که سبب می‌شود پاتلا در حرکات و فعالیت‌ها در موقعیت اصلی و مناسب خود قرار بگیرد.  4- تغییر در برخی روش‌های زندگی (مثل استفاده کمتر از پله‌ها و ...) 5- کاهش وزن 6- گرم کردن تدریجی بدن و انجام حرکات کششی قبل از هرگونه ورزش و یا فعالیت بدنی سنگین و حتی سرد کردن تدریجی بدن پس از انجام ورزش 7- انتخاب کفش مناسب، (بطوری که اصطلاحاً‌ ضربه‌گیر باشد.)

 درمان

 از توصیه‌ها و درمان‌های معمول برای کاهش درد و عوارض به موارد ذیل می‌توان اشاره کرد:

1- استراحت

2- مصرف مسکن (با تجویز پزشک معالج)

3- پرهیز از ورزش‌ها و فعالیت‌های سنگین؛ مخصوصاً تا زمان از بین رفتن درد

4- مصرف برخی مکمل‌ها و سایر مینرال‌ها (ویتامین و املاح) بر حسب نیاز و فقط با دستور پزشک معالج

5- فیزیوتراپی (تقویت عضلات چهار سر ران و هامسترینگ، آب درمانی، ماساژ درمانی). این روش‌ها عوارضی ندارند. به منظور بازیابی عملکرد زانو و با هدف بهبود حرکت، کاهش درد و تورم احتمالی و جلوگیری از ناتوانی‌های بعدی و محدودیت حرکت توسط پزشک توصیه و تجویز می‌شوند. فیزیوتراپیست، از تحریک الکتریکی، پک‌های سرد و گرم، اولتراسوند و ماساژ و نظایر آنها استفاده کرده و ورزش‌هایی خاص (همچون دوچرخه ثابت، SLR و ...) جهت تقویت عضلات مورد اشاره به بیماران آموزش می‌دهد.

6- جراحی باز (آرتروسکوپیک)، به‌ویژه اگر بیمار به درمان‌های معمول پاسخ ندهد و بیماری به سطح ناتوان‌کننده‌ای رسیده باشد.