سرطان خاموش (۱)

دکتر سیدمرتضی صفوی و اعظم احمدی وسمه‌جانی

سرطان چیست

سرطان یعنی بیماری آجرهای ساختمانی کوچک به نام سلول که در حالت عادی این سلول‌ها به طور کنترل‌شده تقسیم و تکثیر می‌شوند و هر کدام وظیفه‌ای دارند؛ اما تقسیم و تکثیر غیرطبیعی آنها منجر به تولید توده‌ای می‌شود که آن را تومور می‌گویند. تومورها معمولا به دو صورت خوش‌خیم و بدخیم هستند و سرطان نوع بدخیم آن است.

این سلول‌های سرطانی عملا کاری برای بدن انجام نمی‌دهند و فقط به طرز وحشیانه‌ای تکثیر یافته و منابع انرژی را در بدن مصرف می‌کنند (مانند یک انگل در بدن). مساله دیگر، نامیرایی این سلول‌هاست که تا وقتی میزبان زنده است، آنها نیز رشد کرده و جا را برای فعالیت حیاتی موجود زنده تنگ می‌کنند.

در نوع خوش‌خیم، سلول‌های تکثیریافته به قسمت‌های دیگر بدن منتقل نمی‌شوند (البته در جایگاه خود به بافت‌های مجاور فشار وارد می‌کنند)، ولی در نوع بدخیم، سلول‌ها از طریق جریان خون و لنف به قسمت‌های مختلف بدن انتشار می‌یابند که به این حالت «متاستاز» می‌گویند. با یک بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت) پزشک می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومور را تشخیص دهد.

نکته مهم این است که سرطان یک بیماری منفرد با یک دلیل مشخص و نوع درمان منحصر به فرد نیست. بیشتر از 200 نوع سرطان مختلف وجود دارد که هر کدام اسم و روش در مانی خاص خود را دارند. روده به دو قسمت کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود و بیشتر سرطان‌های گوارش در روده بزرگ یا (کولورکتال) به وجود می‌آیند.

غذا بعد از بلعیده شدن از مری و معده عبور کرده و به روده کوچک می‌رسد؛ در حین عبور از روده کوچک هضم و مواد مغذی ضروری آن جذب بدن می‌شود و باقیمانده آن به ابتدای روده بزرگ می‌رسد. در این قسمت آب غذا جذب و تبدیل به مدفوع می‌شود و سپس مدفوع تولیدشده به رکتوم (مسیر انتهایی) منتقل می‌گردد تا در نتیجه با حرکات روده‌ای از بدن خارج شود.

روده بزرگ دارای دو قسمت است. بخش اول کولون نام دارد (در حدود 180 سانتی‌متر است) و بخش دوم راست روده که 15 الی 25 سانتی‌متر است. دلایل سرطان روده بزرگ در بیشتر افراد ناشناخته است؛ اما افراد بالای50 سال و با رژیم کم‌فیبر و پرچرب و پرانرژی، با پولیپ‌های خانوادگی و سابقه ژنتیکی، کولیت اولسراتیو و سرطان روده بیشتر در معرض خطر هستند. علائم سرطان روده بزرگ عبارتند از:

 وجود خون در مدفوع، یبوست یا اسهال، کاهش وزن، درد در ناحیه شکم و ناحیه پشت، یرقان و زردی پوست،  ضعف و خستگی .

سرطان گاهی اوقات باعث انسداد روده‌ای می‌شود که علائمی مانند یبوست، قولنج و ورم شکمی دارد. البته این علائم علل دیگری نیز می‌توانند داشته باشند که باید در این مورد با پزشک مشورت شود.

تشخیص

معاینه پزشک: پزشک با انگشت مقعد را جهت لمس توده متورم معاینه می‌کند. این روش کمی ناراحت‌کننده است، ولی دردناک نیست. انجام آزمایش‌های خونی و اشعه X از قفسه سینه جهت بررسی سلامت عمومی و نمونه مدفوع برای بررسی وجود خون در مدفوع نیز از دیگر روش‌هاست.

بررسی سیگمویید: پزشک این کار را در بیمارستان یا به صورت سرپایی برای روئیت داخل روده بزرگ انجام می‌دهد. برای انجام آن از بیمار خواسته می‌شود روی یک طرف بدن دراز بکشد. در این حالت پزشک یک لوله باریک را به آرامی از مقعد عبور می‌دهد و هوا با پمپ دستی کوچکی به روده پمپ می‌شود.

لوله مربوطه با حرکت در داخل روده بزرگ به پزشک کمک می‌کند بتواند هر منطقه از شکم را مشاهده کرده و در صورت نیاز یک نمونه کوچک سلولی برای معاینه میکروسکوپی بگیرد. این معاینه کمی ناراحت‌کننده است؛ ولی دردناک نیست و بیمار بعد از انجام آن می‌تواند به منزل برود.

تنقیه با باریوم: در این روش یک نوع اشعه X خاص به روده بزرگ تابانده می‌شود.

برای انجام این آزمایش تخلیه روده جهت مشاهده تصویری واضح از روده لازم است که بیمار یک روز قبل باید مقدار زیادی مایعات و ملین استفاده کند و در روز تنقیه نیز  نباید چیزی بخورد. درست قبل از انجام آزمایش، برای اطمینان از اینکه روده کاملا قابل رویت است، ممکن است یک پاکسازی روده انجام شود. برای این کار بیمار باید روی یک طرف بدن بخوابد.

سپس لوله‌ای از مقعد عبور داده و آب از طریق آن وارد روده می‌شود. پس از چند دقیقه بیمار باید به دستشویی برود. برای تنقیه یک مخلوط باریوم همراه با اشعه x و هوا به همان روش wash –out از ناحیه پشتی وارد روده بزرگ می‌شود و با یک تصویر واضح پزشک مسیر باریوم را از کل روده ردیابی کرده و از این طریق با اشعه x هر منطقه از شکم را رویت می‌کند.

این کار هم ممکن است ناراحت‌کننده و خسته‌کننده باشد و بهتر است بیمار یک نفر همراه داشته باشد. تا دو روز بعد از تنقیه ممکن است مدفوع سفید رنگ باشد که به علت باریوم است و اصلا جای نگرانی نیست. از طرفی باریوم ممکن است باعث یبوست شود که استفاده از یک ملین تا دو روز بعد از تنقیه می‌تواند موثر باشد.

کولونوسکوپی: اگر پزشک بخواهد فقط قسمت خاصی از روده را مشاهده کند (مثلا کولون)، از این روش استفاده می‌کند. این کار در بخش سرپایی بیمارستان ظرف یک ساعت انجام می‌شود و برای آن تخلیه کامل روده (مانند تنقیه با باریوم) تحت یک رژیم دقیق چند روز قبل از آزمایش لازم است. قبل از آزمایش، بیمار برای راحتی بیشتر نیاز به استفاده از یک آرامبخش دارد...

برای خواندن بخش دوم- سرطان خاموش- اینجا کلیک کنید.

برای خواندن بخش سوم- سرطان خاموش- اینجا کلیک کنید.