دماسنج چک در شهریور
بانک مرکزی ماهانه با انتشار آمار چکهای مبادله‌شده در سطح کشور، وضعیت کلی استفاده از این ابزار مالی را ارائه می‌کند. این آمارها جزئیاتی مانند تعداد و مبلغ چکهای مبادله‌شده و همچنین تعداد و مبلغ چکهای وصول‌شده و برگشتی را به تفکیک استانهای کشور ارائه می‌کند. بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی، در شهریور سال‌جاری در کل کشور، حدود 3/ 7میلیون فقره چک مبادله شده که نسبت به ماه گذشته 5/ 5درصد رشد داشته است. ارزش این میزان چک بالغ بر 250هزار میلیارد تومان است که نسبت به ماه قبل رشد 5/ 23درصدی را نشان می‌دهد.
در شهریورماه سال‌جاری در کل کشور از 3/ 7میلیون چک مبادله‌شده، حدود 6/ 6 میلیون فقره وصول شده که نسبت به ماه گذشته 7/ 6درصد رشد کرده است. از سوی دیگر، مبلغ چکهای وصول‌شده به بیش از 218هزار میلیارد تومان بالغ می‌شود که این رقم از رشد 7/ 26درصدی مبلغ چکهای وصول‌شده نسبت به ماه گذشته حکایت دارد. از کل تعداد چکهای مبادله‌شده در شهریور، 3/ 90درصد وصول شده است. همچنین مبلغ چکهای وصول‌شده نسبت به چکهای مبادله‌‌‌ای به 4/ 87درصد رسیده است. این در حالی است که نسبت چکهای وصول‌شده به چکهای مبادله‌‌‌ای در مردادماه از نظر تعداد و مبلغ اعداد 3/ 89درصد و 2/ 85درصد را به ثبت رسانده بود. از طرف دیگر، آمارهای بانک مرکزی درباره چکهای بانک مرکزی حاکی از آن است که در شهریور1400 بیش از 709هزار فقره چک برگشت داده شده است که ارزش آنها به بیش از 31هزارمیلیارد تومان می‌‌‌رسد. این اعداد نشان می‌دهد که تعداد چکهای برگشتی نسبت به ماه گذشته با 4/ 4درصد کاهش مواجه شده است. از سوی دیگر، مبلغ چکهای برگشتی، رفتار متفاوتی از خود نشان داد و نسبت به مردادماه 5درصد رشد کرد. نسبت کل چکهای برگشتی به چکهای مبادله‌‌‌ای در شهریورماه از نظر تعداد و ارزش به ترتیب به 7/ 9درصد و 6/ 12درصد می‌‌‌رسد. این در حالی است که این ارقام در مردادماه سال‌جاری به ترتیب 7/ 10درصد و 8/ 14درصد بوده است. نکته جالب در آمارهای منتشرشده، درصد تغییرات نسبت‌‌‌های مختلف در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته است. تعداد چکهای مبادله‌‌‌ای نسبت به سال گذشته 5/ 22درصد کاهش یافته، اما مبلغ چکهای مبادله‌‌‌ای با افزایش 23درصدی روبه‌رو شده است. از طرفی تعداد چکهای وصول‌شده با کاهش 9/ 22درصدی مواجه شده، اما مبلغ چکهای وصول‌شده 6/ 19درصد رشد کرده است. همچنین با اینکه تعداد چکهای برگشتی نسبت به سال گذشته 9/ 17درصد کاهشی بوده، مبلغ چکهای برگشتی با بیش از 5/ 53درصد افزایش رقم قابل‌توجهی رشد را به ثبت رسانده است.
آمار مبادله چک در سطح استان‌ها
بررسی آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که در شهریور 1400، در استان تهران حدود 2/ 2میلیون فقره چک به ارزش حدود 127هزار میلیارد تومان معامله شده که از این میزان، حدود 2میلیون فقره چک به مبلغ 113هزار میلیارد تومان وصول شده است. این اعداد حاکی از وصول 92درصدی از نظر ارزش و 5/ 88درصدی از نظر تعداد نسبت به کل چکهای مبادله‌‌‌ای در تهران است. به طور کلی استانهای تهران، اصفهان و خراسان‌رضوی 4/ 48درصد از کل چکهای مبادله‌‌‌ای کشور را به خود اختصاص داده‌اند که سهم تهران 1/ 30درصد، سهم اصفهان 11/ 1درصد و سهم خراسان‌رضوی 2/ 7درصد بوده است. از طرف دیگر، در شهریور 2/ 63درصد از چکهای مبادله‌‌‌ای از نظر مبلغ در این سه استان مبادله شده که سهم تهران 51درصد، سهم اصفهان 1/ 7درصد و سهم خراسان‌رضوی 1/ 5درصد بوده است. در بین سایر استانهای کشور، بیشترین نسبت تعداد چکهای وصول‌شده به کل چکهای مبادله‌‌‌ای در استان، به ترتیب به استانهای گیلان با 9/ 92درصد، خوزستان با 7/ 91درصد و البرز با 4/ 91درصد اختصاص یافته است. همچنین بیشترین نسبت ارزش چکهای وصول‌شده به چکهای مبادله‌شده به ترتیب مختص استانهای گیلان با 7/ 89درصد، البرز با 7/ 88درصد و خوزستان با 6/ 88درصد است.
قانون چک در ترازو
در سال 94 بانک مرکزی اقدام به راهاندازی سامانه «چکاوک» کرد. در واقع، بانک مرکزی سامانه‌‌‌ای را برای پذیرش و پردازش الکترونیکی چکهای کاغذی بین‌‌‌بانکی و انجام تراکنش‌‌‌های مبتنی بر آنها به صورت الکترونیکی راهاندازی کرد که به جای برگه چک، تصویر آن برای پردازش نهایی محتوا به بانک مربوطه ارسال و نتیجه پردازش به صورت الکترونیکی به شعبه پذیرنده چک بازگردانده می‌شود. این موضوع یکی از مهم‌ترین تحولات مربوط به حوزه چک بود که امکان جمع‌آوری دقیق اطلاعات مربوط به چکهای مبادله‌‌‌ای در سطح کشور را فراهم کرد.
از طرفی در سال 96 سامانه صدور یکپارچه دسته‌چک یا «صیاد» توسط بانک مرکزی رونمایی شد. هدف از راهاندازی سامانه صیاد کاهش آمار چک برگشتی، جلوگیری از صدور دسته‌چک برای افراد بدحساب، کنترل استعلام حساب صادرکننده چک از سوی گیرنده و در نتیجه افزایش اعتبار چک در معاملات اعلام شد. تا انتهای سال 99 ثبت چک در سامانه صیاد اختیاری بود، اما از ابتدای سال‌جاری مطابق با قانون جدید چک، ثبت چک در سامانه صیاد اجباری شد.
یکی از اهداف این سامانه از این اقدام، کاهش تعداد چکهای برگشتی بود، اما در حال حاضر موفقیت آن با اما و اگرهایی همراه است. درست است که تعداد چکهای برگشتی کاهشی بوده، اما به‌نسبت تعداد چکهای مبادله‌شده هم دچار کاهش شده است. از طرفی به‌رغم کاهش تعداد چکهای برگشتی مبلغ چکهای برگشتی شاهد افزایش چشمگیری بوده است که موفقیت این قانون را تا اینجا با اما و اگر روبه‌رو می‌کند. با این حال بخشی از افزایش مبلغ چکهای برگشتی و مبادله‌شده را می‌توان با تورم بیش از 40درصد کشور در یک‌سال گذشته مرتبط دانست.
