برلیانت بزرگمهر : مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران - مشاور تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : در مطلب قبلی بحث‌مان در مورد عادات غذایی نامناسب قبل از غذا، همراه غذا و یا بعد از مصرف غذا بود و در این ارتباط 5 عادت غذایی نامطلوب را نام بردیم که عبارت بودند از: خوردن شیرینی و مواد شیرین بعد از صرف غذا، مصرف نوشابه‌های آماده همراه یا پس از صرف غذا، خوردن دسرهای چرب و شیرین و پرکالری بعد از غذا، نوشیدن آب به مقدار قابل توجه همراه غذا، مصرف آب‌میوه‌های آماده همراه غذا یا پس از صرف غذا.
در این مطلب به سایر عادات نامطلوبی که در ارتباط با صرف غذا در بین برخی از افراد شایع است و اثرات زیان‌آوری بر سلامت آنان دارد اشاره خواهیم داشت:
بیشتربخوانید:
اختصاص ندادن وقت کافی برای صرف غذا
یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین عاداتی که متاسفانه در بین هموطنان‌مان شیوع زیادی دارد این است که وقت و فرصت کافی به صرف غذا اختصاص نمی‌دهند و همیشه کم‌ترین وقت را برای غذا خوردن در نظر می‌گیرند و با عجله و شتاب غذا می‌خورند. این افراد در واقع غذا خوردن را یک وظیفه تصور می‌کنند و صرفاً برای پر کردن معده خود و جلوگیری از گرسنگی غذا می‌خورند و لذتی از صرف غذا نمی‌برند. این دسته از اشخاص، مهم‌ترین غریزه انسانی، یعنی لذت بردن از غذا را نادیده می‌انگارند.
اشکالات سریع و با شتاب غذا خوردن
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین عوامل جهت سلامت دستگاه گوارش و هضم و جذب کافی و کامل مواد غذایی مصرفی، علاوه بر کمیت و کیفیت غذا، نحوه غذا خوردن می‌باشد، به این معنا که چنانچه با عجله و شتاب غذا صرف شود و فرصت کافی جهت مصرف غذا اختصاص داده نشود، مواد غذایی نمی‌توانند به خوبی تجزیه شوند و به کوچک‌ترین ذرات خود تبدیل شده و آماده برای هضم و سپس جذب گردند، در نتیجه قسمت قابل توجهی از مواد خوراکی، بدون هضم و جذب از بدن دفع می‌گردند که نتیجه آن کمبودهای تغذیه‌ای و بروز سوء‌تغذیه و عواقب ناگوار آن است.
علاوه بر آن چنانچه غذا با عجله صرف شده و فرصت کافی به خوردن غذا اختصاص داده نشود، پس از مدتی نه چندان طولانی، دستگاه گوارش دچار اختلالات مختلف از جمله ناراحتی‌های گوارشی و پیامد آن، اشکالات و ناراحتی‌های گوارشی پس از صرف غذا خواهد بود.
بیشتربخوانید:
کم غذا خوردن و سیر نشدن پس از غذا
برخی از افراد بر این تصورند که هرگز نباید سیر از سفره غذا برخاست و کم غذا خوردن و نیمه گرسنه از سر سفره کنار رفتن می‌تواند به سلامت انسان و پیشگیری از چاقی کمک نماید. این تصور صحیح نیست. به خاطر داشته باشیم که حفظ تعادل در خوردن غذا بسیار مهم است.
چنانچه انسان پس از صرف غذا احساس سیری نکند و نیمه گرسنه از سر سفره غذا برخیزد، این امر موجب ریزه‌خواری و ناخنک زدن به مواد پرکالری و چرب و شیرین شده و نه تنها از چاقی پیشگیری نمی‌کند، بلکه ریزه‌خواری و مصرف پی‌در‌پی مواد خوراکی موجب بروز چاقی می‌گردد.
به اضافه آنکه احساس لذت از خوردن غذای مورد نیاز و حس سیر شدن در شخص بروز نکرده و این امر موجب احساس حرص و ولع نسبت به غذا و نهایتاً نارضایتی از خود و عناد به خود می‌شود و شخص را پس از مدتی، به سوی پرخوری، بدخوری، ریزه‌خواری و ایجاد تمایل به مصرف مواد پرکالری و زیان‌آور سوق می‌دهد.
پرخوری و انباشتن معده از غذا بر سر سفره
این عادت نامطلوب درست برعکس حالت قبل، یعنی نیمه گرسنه از سر سفره غذا برخاستن است. برخی از افراد تصور می‌کنند که باید به هنگام غذا خوردن معده خود را انباشته از غذا بنمایند و آنقدر غذا مصرف کنند که دیگر تا ساعت‌ها، کوچک‌ترین اشتهایی برای صرف هیچ نوع ماده غذایی نداشته باشند. این عادت صحیح نیست و منجر به افزایش وزن و چاقی و تبعات نامطلوب ناشی از آن می‌شود، به اضافه آنکه موجب سنگینی و ناراحتی دستگاه گوارش شده و اختلالات گوارشی را به همراه دارد که ممکن است عواقب نامطلوب و ناراحت‌کننده آن تا آخر عمر گریبانگیر شخص باشد.
عادت به قرار دادن نمکدان بر سر سفره غذا
مصرف نمک در کشور ما متاسفانه بسیار معمول است و حتی به چند برابر میزان توصیه شده مجامع علمی می‌رسد. وجود نمکدان بر سر سفره غذا، از دیگر عادات نامناسبی است که در اکثر خانواده‌ها شایع می‌باشد. خانواده‌های بسیاری وجود نمکدان را یکی از ضروریات سفره غذا دانسته و در شروع غذا خوردن به مواد خوراکی نمک اضافه می‌کنند و این امر شامل سالاد، برنج، خورش، کتلت، کوکو، آش و سایر انواع خوراکی‌ها می‌شود. این در حالی است که به هنگام طبخ غذا به مقدار معتنابهی نمک استفاده می‌گردد. به طور کلی استفاده از نمک به میزان قابل توجه در انواع غذاها امری رایج و غیر قابل اجتناب نزد بسیاری از افراد است.
اکثر خانواده‌ها تصور می‌کنند که غذا در صورتی خوشمزه و گوارا است که حاوی نمک زیاد باشد و جای تأسف است که خوراکی‌های شور و پرنمک را «خوش‌نمک» می‌نامند، در حالی که «کلمه خوش» در واقع یک واژه مثبت است و نباید برای غذاهای شور که نامطلوب و زیان‌آورند، به کار برده شود. تاسف‌بارتر آنکه علاوه بر آنکه به هنگام طبح غذا به آن نمک اضافه می‌کنند، بر سر سفره غذا نیز از نمک، حتی به میزان قابل توجه استفاده می‌نمایند. در اینجا لازم است مروری داشته باشیم بر مضرات غذاهای شور و پرنمک.
بیشتربخوانید:
مضرات استفاده از نمک زیاد در غذا
* در ابتدای بحث لازم به ذکر است که تمام مواد غذایی به میزان کم و بیش حاوی مقداری سدیم (که از اجزای موجود در نمک طعام می‌باشد) هستند، البته موادی که دارای آب بیشتری می‌باشند مانند انواع سبزیجات و میوه‌های تازه، حاوی سدیم کم‌تری هستند، بنابراین به طور کلی از طریق مصرف غذا به طور روزانه میزان سدیم لازم به بدن انسان می‌رسد، مگر شخص در شرایط اضطراری قرار گیرد.
* مصرف نمک زیاد همراه غذا موجب افزایش فشار خون می‌شود و بالا بودن فشار خون از عوامل مهمی است که به سلامت قلب و عروق لطمات جدی وارد می‌سازد.
* تأثیر دیگری که مصرف نمک بر سلامت انسان به جا می‌گذارد، این است که موجب افزایش دفع ثانوی کلسیم از کلیه‌ها شده و میزان کلسیم لازم را برای رشد و نیز سلامت و استحکام استخوان‌ها کاهش می‌دهد که نتیجه آن راشیتیسم، نرمی استخوان، پوکی‌استخوان و مو برداشتن و ترک خوردن و شکستگی‌های پی‌در‌پی در استخوان‌ها است.
* اشکال دیگر استفاده از غذاهای شور و پر نمک این است که عادت مضر مصرف نمک زیاد در انسان برقرار می‌گردد که نتیجه آن لطماتی است که به سلامت شخص وارد می‌سازد، بنابراین بهتر است کودکان‌مان را از بدو طفولیت، از مصرف نمک زیاد بر حذر داریم.
عادت به خوب نجویدن و بلع سریع غذا
این عادت مضر و نادرست متاسفانه بین هموطنان‌مان شیوع زیادی دارد و در بسیاری از افراد، به خصوص در این شرایط اجتماعی که اکثر اشخاص درگیر کار و فعالیت زیاد هستند، تقریباً به صورت یک عادت اجتناب‌ناپذیر درآمده است.
خیلی از اشخاص تصور می‌کنند لزومی به جویدن زیاد غذا ندارند و این امر موجب اتلاف وقت‌شان می‌شود و بر این باورند که وقتی غذا در دهان‌شان قرار می‌گیرد، بهتر است از زیاد جویدن آن خودداری کنند و در فرصت کوتاهی آن را بلع نمایند.
اشتغال فکری زیاد به هنگام صرف غذا
یکی از عاداتی که امروزه در بین افراد شیوع زیاد یافته و تقریباً به صورت یک عادت معمول درآمده و افراد زیادی آن را یک موضوع کاملاً عادی و طبیعی تلقی می‌کنند و کوچک‌ترین توجهی به تبعات نامطلوب آن ندارند، اشتغال فکری به هنگام صرف غذا است.
بسیاری از افراد به هنگام مصرف غذا، خود را سرگرم مسائل و اشتغالات فکری زیادی می‌کنند. این اشتغالات می‌تواند شامل غذا خوردن به هنگام جلسات اداری، چالش‌های مختلف خانوادگی،دوستانه یا با همکاران، دیدن فیلم‌های تلویزیونی و ... باشد.
همه این اشتغالات فکری از عواملی است که موجب عدم توجه به میزان غذای مصرفی و مزه غذا شده و اکثراً زیاد غذا خوردن غیر ارادی و پرخوری را به همراه دارد که پیامدهایی از قبیل چاقی، افزایش چربی‌های نامطلوب خون، افزایش فشار خون و اختلالات گوارشی را موجب می‌شود.
اشکالات خوب نجویدن و بلع سریع غذا
لازم به ذکر است که اولین مرحله هضم غذا در دهان انجام می‌شود، بدین ترتیب که غذای مصرف شده توسط دندان‌ها که در واقع حالت آسیاب را در دهان دارند، به ذرات کوچک تقسیم شده و این ذرات تحت تأثیر آنزیم بزاق دهان، اولین مرحله هضم خود را انجام می‌دهند، سپس ذرات غذا وارد معده و بعد روده شده و اعمال کامل هضم و سپس جذب بر روی آنها انجام می‌گردد.
هر چه عمل جویدن غذا و تجزیه مواد خوراکی به قسمت‌های کوچک‌تر، به طور کامل‌تر انجام شود، هضم غذا بهتر صورت گرفته و غذای مصرفی به طور کامل‌تر جذب خواهد شد و بیشتر مورد استفاده سلول‌ها قرار خواهد گرفت. خوب نجویدن غذا ضمناً اختلالات و ناراحتی‌های گوارشی را نیز در پی خواهد داشت.
بیشتربخوانید:
عادت به خوردن غذاهای سرخ‌کرده و پرچرب
بسیاری از خانواده‌ها غذا را صرفاً خوراکی‌هایی می‌دانند که سرخ کرده و بسیار چرب و پر روغن باشد و غذایی را خوشمزه به حساب می‌آورند که اصطلاحاً «یک وجب روغن روی آن باشد». این عادت که بسیار در بین برخی افراد مصطلح است، نه تنها سالم و مفید نیست، بلکه با قاطعیت می‌توان گفت که بسیار خطرناک است و می‌تواند موجب عوارض و اختلالات زیان‌بار و گاه غیر قابل جبران بشود.
مضرات مصرف غذاهای چرب و پر روغن
غذاهای پرچرب به علت داشتن کالری بالا، بسیار چاق‌کننده‌اند، زیرا هر یک گرم چربی بیش از دو برابر یک گرم کربوهیدرات و پروتئین، انرژی تولید می‌کند.
چربی‌های اشباع شده (روغن نباتی و چربی‌های حیوانی) در افزایش چربی‌های نامطلوب خون موثرند و به همین علت موجب اختلالات قلبی – عروقی می‌شوند.
غذاهای چرب چون توقف طولانی در معده دارند، لذا موجب بروز سنگینی و اختلال در دستگاه گوارش و بروز ناراحتی‌های گوارشی می‌شوند.
موجب برقراری عادت غلط مصرف غذاهای چرب در انسان شده و ترک آن امری مشکل است.
بی‌اشتهایی حاصل از مشغول کردن ذهن
به هنگام صرف غذا لازم است ذهن فرد کاملاً آرام و به دور از هر نوع دغدغه و اشتغالی باشد. این مسئله مهم، به خصوص در این روزها که افراد اشتغال ذهنی زیاد دارند به هیچ وجه رعایت نمی‌شود و افراد اکثراً انواع استرس‌ها، اضطراب‌ها، گرفتاری‌های روحی و جسمی خود را به طور غیر ارادی به هنگام غذا خوردن به روان‌شان انتقال می‌دهند.
اشکالات داشتن استرس به هنگام غذا خوردن
همان‌گونه که همگان مطلع هستند، غذایی که در شبانه‌روز مصرف می‌شود، در دستگاه گوارش تحت تأثیر اعمال و واکنش‌های مختلف قرار می‌گیرد و در اثر ترشحات گوارشی و اعمال دستگاه گوارش، هضم و جذب و نهایتاً متابولیزه شده و مورد استفاده سلول‌ها واقع می‌شود. دستگاه گوارش در صورتی قادر است وظایف خود را به خوبی انجام دهد و آنزیم‌ها و هورمون‌های مترشحه در بدن در شرایطی می‌توانند به خوبی و به طور کامل عمل کنند که بدن انسان در حالت آرامش و ثبات روحی باشد و هر نوع اختلال و اشکال عصبی و روانی می‌تواند این ترشحات، واکنش‌ها و اعمال داخلی بدن را دچار اشکال نماید که نتیجه آن ایجاد مشکل در هضم، جذب و متابولیسم مواد غذایی است و نهایتاً بدن انسان نمی‌تواند از غذای مصرفی بهره کافی را ببرد و مواد غذایی به جای استفاده در بدن، اتلاف شده و از بدن انسان دفع می‌گردند به اضافه آنکه مشکلات و ناراحتی‌های گوارشی را نیز دربردارند.
عادت به مصرف گوشت زیاد در غذا
یکی دیگر از عاداتی که در بین بسیاری از خانواده‌ها راسخ شده، این است که غذا باید حتماً حاوی مقدار زیادی گوشت قرمز باشد و در واقع ماده اصلی غذا را گوشت قرمز تشکیل دهد.
آن گونه که شاهد هستیم در مهمانی‌ها و مراسم مختلف، از مقدار زیادی گوشت قرمز در غذا استفاده می‌شود و معمولاً در غذای مهمانان عزیز از میزان گوشت بیشتری استفاده می‌گردد به خصوص آنکه بسیاری از خانواده‌ها عقیده دارند که لازم است کودکان جهت رشد بهتر، از میزان بیشتری گوشت، خصوصاً گوشت قرمز استفاده کنند.
آیا مصرف گوشت قرمز به میزان زیاد در غذا می‌تواند زیان‌بار باشد؟
پاسخ این سؤال مثبت است.
انواع گوشت به خصوص ماهی حاوی ارزش غذایی خوبی هستند، اما افراط در مصرف گوشت، به خصوص گوشت قرمز می‌تواند زیان‌هایی در بر داشته باشد و به سلامت شخص، حتی کودکان لطمه وارد سازد.
گوشت قرمز حاوی مقدار بالایی کلسترول و سایر انواع چربی‌های نامطلوب است و افراط در مصرف آن می‌تواند باعث افزایش چربی‌های نامطلوب خون بشود.
گوشت قرمز چنانچه به مقدار زیاد مصرف شود، می‌تواند موجب افزایش اسید اوریک خون شده و ایجاد نقرس نماید.
افراط در مصرف گوشت قرمز، پیامد افزایش فشار خون را به دنبال دارد. مضرات دیگری نیز چنین افراطی در بر خواهد داشت که به علت صرفه‌جویی در وقت مجله به ذکر آنها پرداخته نمی‌شود.
