سرویس جهان مشرق- در 6 شهریور 1400 نیروهای آمریکایی آخرین پایگاه سازمان اطلاعات مرکزی ایالات‌متحده (سیا) موسوم به «پایگاه عقاب» (Eagle Base) را منهدم و تخریب کردند. پایگاه عقاب در طول بیست سال جنگ افغانستان مورداستفاده امریکا قرار می‌گرفت. طی سالیان این پایگاه از یک پایگاه کوچک به مرکزی بزرگ تغییر یافت که برای آموزش نیروهای ضد تروریسم دستگاه‌های اطلاعاتی افغانستان به کار گرفته می‌شد.
مردم محلی افغانستان، اطلاعات کمی در مورد این پایگاه داشتند. این مجتمع به‌شدت محافظت می‌شد و طوری طراحی‌شده بود که نفوذ به آن غیرممکن بود. دیوارهایی که ارتفاع آن به 10 فوت می‌رسید، اطراف این مکان را احاطه کرده بود و یک دروازه فلزی ضخیم برای ورود خودروها به داخل، به‌سرعت باز و بسته می‌شد. خودروها پس از ورود ملزم به عبور از سه ایست امنیتی بودند جایی که مورد تجسس قرار می‌گرفتند و اسناد قبل از ورود به پایگاه کنترل می‌شد. به گفته یک پیمانکار پیشین سیا، منهدم کردن این پایگاه کار آسانی نبود. علاوه بر سوزاندن اسناد و خرد کردن هارددیسک‌ها، تجهیزات حساس نیز باید از بین می‌رفت تا به دست طالبان نیفتد.
درواقع به علت اینکه آمریکایی‌ها پیش از آن تصور این میزان از سرعت عمل و پیشروی ناگهانی طالبان را نداشتند و فرار نیروهای سیا به صورتی سراسیمه رخ داد، چاره‌ای جز انهدام فوری پایگاه برایشان باقی نماند؛ مخصوصاً وقتی‌که طالبان با درخواست‌های مکرر امریکا مبنی بر پذیرش یک هفته تأخیر خروج امریکا از افغانستان مخالفت کردند. نیروهای ویژه بریتانیا نیز به دلیل همین آشفتگی و سراسیمگی با پوشش زنانه (چادرهای بلند و با روبنده سنتی زنان افغان) خود را به کابل رساندند و فرار کردند.
تحلیل:
الف- فعالیت‌های سیا در افغانستان: ربودن افراد، شکنجه، قتل و قاچاق مواد مخدر
سیا در بیست سال گذشته یعنی در سال‌های اشغال افغانستان به انواعی از فعالیت‌های اطلاعاتی- امنیتی، فرهنگی-اجتماعی و حتی اقتصادی (مثلاً تجارت مواد مخدر) مشغول بود. ربودن مخالفان و شکنجه آن‌ها در زندان‌های بی‌نام‌ونشان متعددی که در نقاط مختلف افغانستان -بعضاً در پایگاه‌های آمریکایی چون بگرام واقع بودند، یکی از برنامه‌های اصلی سیا بود. تجارت مواد مخدر نیز از اولین سال حضور آمریکایی‌ها گسترش فراوانی پیدا کرد (تنها از سال 2001 به 2002 شاهد رشد ده برابری کشت و تجارت خشخاش بوده‌ایم) و قطعاً سیا در کنار ارتش آمریکا سوداگران اصلی این مواد بودند. اما امروز کارکنان سیا مجبور شده‌اند که در کنار نظامیان ایالات‌متحده از افغانستان خارج شوند و این خروج به نحوی سراسیمه و دست‌پاچه بود که در آخرین لحظات مجبور به انهدام پایگاه خود در نزدیکی فرودگاه کابل شدند (هرچند یقیناً سعی در ادامه حضور نامحسوس خود عمدتاً از طریق جاسوسان محلی خواهند داشت).
ب- ضربه‌های پیشین متحمل شده توسط سیا در منطقه:
1- سقوط هواپیمای سیا
سیا قبلاً هم ضربات متعددی در افغانستان دریافت کرده بود. سقوط هواپیمای مربوط به سیا در نزدیکی منطقه «سدوخیل» ولسوالی «ده یک» ولایت غزنی افغانستان در 7 بهمن 1398 یکی از این ضربات بود. این هواپیما به احتمال بسیار زیاد حامل مایکل دی آندریا؛ مسئول میز ایران در سیا و دخیل در به شهادت رساندن حاج قاسم سلیمانی، ابو مهدی مهندس، حاج عماد مغنیه و ... بود.
2- انفجار پایگاه سیا توسط یک پزشک 32 ساله
یکی از ضربات مهلک دیگر حمله دکتر هومن البلاوی است که موفق شد در تاریخ 30 دسامبر 2009، هفت مأمور سیا در پایگاه سیا در شهر خوست (موسوم به کمپ چپمن) را با یک عملیات انتحاری هلاک کند. دکتر بلاوی اردنی که تحت تأثیر دیدن وضعیت رقت‌بار اردوگاه‌های فلسطینی‌ها در اردن، سخت روحیه ضدآمریکایی پیداکرده بود، سال‌ها برای ضربه زدن به امریکا برنامه‌ریزی کرده بود. او توانست بعد از مدت‌ها و از طریق فریب دادن دستگاه امنیتی اردن، طی یک عملیات پیچیده ذره‌ذره اعتماد سیا را به خود جلب کند. او مدعی بود در حلقه سران القاعده نفوذ کرده است، ولی نهایتاً مشخص شد که هدف او تنها ضربه زدن به آمریکا و دستگاه اطلاعاتی آن یعنی سیا بوده است. حمله هومن البلاوی، پر تلفات ترین واقعه در 25 سال گذشته برای سیا بوده است و نظیری در تاریخ سیا نداشته است.
در طول دهه‌های قبل، تعداد زیادی از خبرچین‌های سیا دروغ گفته بودند، سر سیا، کلاه گذاشته بودند، خیانت کرده بودند، پول دزدیده بودند، یا فرار کرده بودند ولی قبلاً هیچ‌کس موفق به اغفال افسر سیا که مسئول رابط با او بوده و کشاندن او به دام و کشتن وی نکرده بود.
در سال 2010 تحقیقات داخلی سیا به این نتیجه رسید که یک زنجیره از اشتباهات باعث شد تا این پزشک 32 ساله (هومن البلاوی) امکان رخنه وعبور خیلی راحت و آسان به پایگاه بسیار امن و محافظت‌شده سیا را داشته باشد، بدون اینکه کسی او را بازرسی بدنی بکند از پست‌های بازرسی گذشته و در جمع کثیری از افسران سیا که مشتاقانه منتظر ملاقات با وی بودند حاضر شود.
البلاوی قول داده بود که می‌تواند ایمن الظواهری معاون رهبر القاعده (اسامه بن‌لادن) را به آن‌ها تحویل دهد و در روز واقعه با ادعای داشتن خبری در این مورد با خودروی بمب‌گذاری‌شده به‌سرعت خود را به قلب پایگاه سیا در خوست رسانده بود.
3- ضربه در لانگلی
سال‌ها قبل هم یک پشتون پاکستانی به نام ایمل خان کانسی ضربه‌ای سخت به سیا و افسانه نفوذناپذیری آن‌ها وارد کرده بود. او در سال 1993 طی عملیاتی بسیار پیچیده در نزدیکی مقر مرکزی سیا (لانگلی ویرجینیا) مستقرشده بود و همان‌جا موفق به هدف قرار دادن پنج نیروی سیا شده بود (دو نفر از آن‌ها کشته و سه نفر زخمی شدند). او چند سال بعد شناسایی و دستگیر شد و در سال 2002 با تزریق سم به بدنش در آمریکا کشته شد؛ از پیکر او در پاکستان صدها هزار نفر استقبال کردند و بسیاری از مردم پاکستان به‌مثابه یک قهرمان به او نگاه کردند.
ج- انعکاس شکست اطلاعاتی آمریکا در افغانستان
نحوه خروج خفت‌بار آمریکایی‌ها از افغانستان و مجموع ضرباتی که سیا و نظامیان آن کشور در این سال‌ها خورده‌اند از عوامل مؤثر برافزایش ترس رژیم‌های سعودی و صهیونیستی است. به اعتراف عاموس یادلین صهیونیست (رئیس سابق امان) شکست آمریکا در افغانستان یک شکست فاحش اطلاعاتی بود و بنا بر تحلیل عبدالباری عطوان در رأی الیوم و تحلیل سلیمان صالح در الجزیره، صهیونیست‌ها از تکرار سرنوشت آمریکا در افغانستان، برای خودشان به بیم افتاده‌اند.
رژیم سعودی نیز چنین وضعیتی دارد و به وحشت افتاده است. هیو مایلز تحلیلگر و کارشناس مسائل خاورمیانه معتقد است که مقامات سعودی حق‌دارند نسبت به خروج آمریکا از افغانستان و قدرت گرفتن طالبان در این کشور با توجه به‌احتمال در معرض خطر قرار گرفتن امنیت حکمرانی‌شان احساس ناراحتی، نارضایتی و نگرانی کنند. مایلز معتقد است: «آل سعود هم‌اکنون با وضعیت نگران‌کننده‌ای در افغانستان مواجه است، زیرا خاندان حاکم بر عربستان همانند دولت پیشین افغانستان برای در امان ماندن از دشمنان خارجی و تهدیدهای داخلی بر آمریکا تکیه کرده است.»
همچنین کریستین کوتس اولریچسن، کارشناس خاورمیانه و عضو مرکز علمی سیاست عمومی "بیکر" در دانشگاه «رایس» خاطرنشان کرد: حملات شکل‌گرفته علیه «آرامکو» شرکت نفتی غول‌پیکر سعودی در سپتامبر 2019 باعث شد تا تضمین‌های امنیتی ارائه‌شده از سوی واشنگتن به ریاض به‌شدت زیر سؤال برود. مسئول کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا (جوزف بورل) هم تصریح کرده است که دیگر نمی‌توان به آمریکا متکی بود و اروپا هم باید برای خود فکری کند.
وضعیت خفت‌بار شکست آمریکا در افغانستان به‌گونه‌ای است که دو عضو اصلی کمیته روابط خارجی سنا، باب منندز دموکرات اهل نیوجرسی و جیمز ریش جمهوری‌خواه اهل آیداهو، هر دو شدیداً به دولت بایدن حمله کرده و خروج آمریکا از افغانستان را یک شکست مفتضحانه دانسته‌اند. بلینکن برای پاسخگویی به ایشان در سنا حاضرشده ولی خشم نمایندگان همچنان به قوت خود باقی است.
نتیجه‌گیری
تعطیلی سفارت آمریکا و منهدم شدن پایگاه سیا در کابل از نشانه‌های برجسته غافلگیری، تحقیر و شکست آمریکایی‌ها در افغانستان است. پایگاه سیا در افغانستان (پایگاه عقاب) از مراکزی بود که بر همه امور امنیتی و اطلاعاتی آمریکا در افغانستان و منطقهِ پیرامون آن (ازجمله ایران) اثر می‌گذاشت و امروز دولت ایالات‌متحده آمریکا، چنین پایگاهی را ازدست‌داده است (هرچند آن‌ها تلاش خواهند کرد به طرق دیگر ازجمله از طریق جاسوسان محلی به فعالیت اطلاعاتی خود ادامه دهند). ضربات مهلک دیگری نیز طی سال‌های گذشته بر پیکر سیا واردشده بود ازجمله هلاکت 7 مأمور ارشد سیا در پایگاه خوست توسط یک دکتر اردنی و نیز سقوط هواپیمایی در غزنی افغانستان که احتمالاً حامل مایکل دی اندریا بود.
وضعیت کنونی سبب ترس دولت‌هایی چون سعودی و رژیم صهیونیستی شده است، چراکه افسانه شکست‌ناپذیری آمریکایی‌ها و به‌ویژه تصویر هالیوودی و خارق‌العاده آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سی آی اِی) درهم‌شکسته شده است، و این یعنی این رژیم‌ها حامی اصلی خود را دیگر یک حامی واقعاً قابل‌اتکا نمی‌بینند.
*دکتر بهرام زاهدی/ تحلیلگر ارشد مسائل افغانستان
