گفتگو: رضا حسینمرد ی
تحریریه زندگی آنلاین : دکتر غلامرضا محمدی فارسانی متولد شهرستان فارسان از توابع استان چهارمحال و بختیاری، تحصیلات مقدماتی تا پایان متوسطه خود را در همین شهرستان گذراند. دوران پزشکی عمومی را در خلال سال‌های 1371 تا 1378 در دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد سپری کرد؛ دوران تعهدات و ارائه خدمات پزشکی عمومی خود را در مراکز بهداشتی درمانی شهرستان‌های فارسان و کوهرنگ و مرکز بهداشت استان چهارمحال و بختیاری سپری کرده و در همان استان به خدمت به مردم خود ادامه داد.
ایشان در طی سال‌های 1383 تا 1385 موفق به گذراندن یک دوره گواهینامه عالی بهداشت (ا MPH) در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران شد. وی از بهمن سال 1386 در دوره دکترای تخصصی علوم تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته شد و در این رشته ادامه تحصیل داد. پس از فراغت از تحصیل مدتی در استان چهارمحال و بختیاری و همچنین در دانشگاه علوم پزشکی ایران مشغول ارائه خدمت به هموطنان عزیز بوده و در نهایت از مهر ماه 1394 به عنوان عضو هیات علمی در گروه تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و رژیم‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول فعالیت گردید.
بیشتربخوانید:
آیا الان بیمارستان‌های کشور مجهز به متخصص تغذیه هستند؟
در بیمارستان‌های کشور الزام دارد که کارشناس و یا کارشناس ارشد یا دکتری تخصصی تغذیه به عنوان تیم تغذیه بالینی وجود داشته باشد، البته تعداد متخصصین تغذیه در بیمارستان‌های کشور کم هستند، ولی در آینده با فارغ‌التحصیلی عده بیشتری از این متخصصان امکان افزایش تعداد و حضور آنان در بیمارستان‌های کشور بیشتر می‌شود، در حال حاضر برخی بیمارستان‌ها در حال جذب متخصص تغذیه به طور دائم و مستقر در بیمارستان هستند. نباید فراموش کرد که بسیاری از نیروهای دانش‌آموخته در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تغذیه تجربه بسیار خوبی در حیطه تغذیه بیمارستانی دارند و می‌توان به جرات گفت اطلاعات علمی بسیاری از این عزیزان کمتر از متخصصان تغذیه نیست.
ارتباط بین متخصص و کارشناسان تغذیه با آشپزخانه بیمارستان خیلی مهم است. اینکه تیم تغذیه مثلاً رژیم دیابتی برای بیمار مبتلا به دیابت و بستری در بخش تجویز کند خیلی اهمیت دارد، ولی اگر در آشپزخانه به خوبی اقدام نشود و غذای رژیمی مناسب طبخ و تهیه نگردد، می‌توان شاهد اثربخشی مداخله تغذیه‌ای بود.
خدمات غذایی در کنار مشاور تغذیه در تعامل و همکاری با هم می‌توانند وضعیت غذا و تغذیه بیمار را به سوی هدف مناسب پیش ببرند. نباید فراموش کرد که خدمات غذایی صرفاً برای بیماران بیمارستان نیست، بلکه برای همراه بیماران هم پروتکل‌های مشخصی وجود دارد؛ در این بین بوفه بیمارستان هم باید مورد توجه قرار گیرد که این نظارت نیز وظیفه همکاران ما در بیمارستان است. از سوی دیگر تغذیه پرسنل بیمارستان هم باید مورد توجه قرار گیرد.
بدین ترتیب تأمین غذای سالم، کافی و مفید برای بیماران، پزشکان، پرسنل و همراهان بیماران بر عهده همکاران ما در واحد خدمات غذایی است.
بیشتربخوانید:
تغذیه بیمارستانی بر چه اصول و پایه‌ای استوار است؟
افراد بستری در بیمارستان هم مثل هر محل دیگری در اجتماع نیازمند تأمین انرژی، پروتئین و مواد مغذی به مقدار کافی بوده که باید از طریق خوردن غذا به صورت متعادل و متنوع تأمین شود. این نیازها از طریق وعده‌های اصلی و دریافت میان‌وعده‌ها از منابع مختلف و متنوع باید برای غذای بیماران، پرسنل و تیم درمان مورد توجه ویژه قرار گیرد.
در صورتی که شرایط بیمارستان اجازه بدهد باید در بیمارستان چند نوع غذا در قالب منوی غذایی به بیماران پیشنهاد شود تا بیمار بر اساس ذائقه و سلیقه خود هر کدام را که میل داشت انتخاب کند؛ این دیدگاه باید برای پرسنل هم مطرح و اجرا شود.
اگر منبع غذای مورد پسند و خوب برای بیمار و پرسنل تأمین نشود به طور حتم در فرایندهای زیستی و توانایی آنان تأثیر خواهد گذاشت. این دیدگاه که یکی از اجزاء دستورالعمل‌های ابلاغی از سوی وزارتخانه است با این هدف بوده که مقدار کافی از مواد مغذی از منابع غذایی، پروتئین، ویتامین و املاح را برای افراد تأمین کند.
الان وضعیت بیمارستان‌ها و مردم با توجه به شرایط اقتصادی و معیشتی از نظر شما در تأمین غذای لازم و مناسب پاسخگو است؟
همانطور که در سطح جامعه نیز شرایط تغییر کرده و سختی‌هایی برای تأمین مواد غذایی مطرح است، بی‌شک در بیمارستان‌ها نیز مصداق دارد. گاهی قراردادهایی با پیمانکاران منعقد می‌شود و گاهی بیمارستان مسئولیت پخت و پز غذا برای پرسنل و بیماران را عهده‌دار است که هزینه‌های بالایی دارد و شرایط متفاوتی نیز به وجود آورده است؛ در چنین شرایطی همکاران من باید دقت بیشتری داشته باشند که طرفین دچار کمبود و یا ضرر و زیان نشوند. اینکه نیازهای بدنی را بتوان از منابع غذایی مشابه، ولی با قیمت مناسب تأمین کرد و مواد غذایی جایگزین و مشابه در اختیار قرار داد اهمیت فراوانی دارد؛ به عنوان مثال پروتئین منابع متنوع حیوانی و گیاهی دارد. منابع پروتئین‌های حیوانی شامل مرغ، گوشت و ماهی ... قیمت‌های متفاوتی دارند که اگر بر اساس قیمت تمام شده این مواد غذایی تأمین شود هزینه‌های متفاوتی به بار خواهد آورد. می‌توان در کنار این منابع ارزشمند غذایی منابع پروتئینی گیاهی که قیمت پایین‌تری دارد را نیز اضافه و تعدیل کرد تا نیازهای روزمره برطرف شود. این راهکار کمک خواهد کرد که ما بتوانیم برای بیماری که در بیمارستان بستری است غذایی تأمین کنیم که مغذی باشد و با حداقل هزینه و بیشترین کیفیت در اختیار آنان قرار گیرد و این کار مهم از عهده همکاران تغذیه در بیمارستان بر خواهد آمد.
در بیمارستان دقت نظر همکاران ما باید آنقدر بالا باشد که غذای خوشمزه با بیشترین کیفیت و مورد پسند ذائقه بیماران و از همه مهم‌تر مغذی تهیه شود و در اختیار قرار گیرد. با این دیدگاه دیگر بیماران در مدت بستری دچار ضعف و کاهش وزن به دلیل دریافت نکردن مواد غذایی لازم و مورد نیاز نخواهند شد، اثربخشی اقدامات درمانی را به حداکثر رسانده بدین ترتیب بیماران هر چه سریع‌تر بهبود یافته و ترخیص می‌شوند.
بیشتربخوانید:
یک سری از بیمارستان‌ها برای تغذیه بیمارانی که امکان خوردن غذای بیمارستان را ندارند و یا حتی به اصرار خانواده، جهت ارتقای کیفیت غذای مصرفی بیمار به همراهان اجازه می‌دهند که غذاهای مقوی (مثل آبگوشت، عصاره ماهیچه و ...) را در منزل تهیه و تحت شرایط خاص به بخش بستری بیمار خود تحویل دهند. نظر شما در این خصوص چیست؟
طبق پروتکل‌های معاونت درمان وزارت بهداشت اجازه تأمین غذا برای بیماران از بیرون بیمارستان و منزل وجود ندارد. تأمین غذا برای بیمار از منزل در خیلی اوقات با مشکلاتی همراه خواهد بود. عدم آگاهی از تأمین کمیت، کیفیت و غلظت کافی مواد مغذی در شرایط خاص بیمار، تغییر کیفیت مواد غذایی در حین آماده‌سازی و پخت و پز و انتقال به بیمارستان و همچنین اتلاف زیاد مواد غذایی و افزایش خطر انتقال آلودگی و عفونت به بیمار از جمله مشکلات تأمین غذا از منزل برای بیمار است که اینها همه و همه نکات مهمی است که ریسک عفونت و پیامدهای ناخواسته را برای بیماران بالا خواهد برد.
به عنوان نمونه برای بیمار بستری در بخش مراقبت‌های ویژه باید یک حجم کم با غلظت مشخص از غذا آماده شود که بتواند به صورت بهینه و مؤثر گاواژ و تغذیه از راه لوله انجام شود. برای تأمین این محلول در منزل باید یک قابلمه غذا با تنوع و تناسب خاص از انواع مواد غذایی پخته و تغلیظ شود تا حداکثر به طور مثال دویست تا سیصد سی‌سی معادل یک لیوان غذای مایع غلیظ یا سوپ برای بیمار آماده گردد. این کار نیازمند دقت و رعایت بسیاری از نکات و حتی صرف هزینه‌های فراوان است در حالی که شاید آن‌طور که باید و مورد نیاز بیمار است غذا آماده نشود. به همین دلایل تهیه غذای بیمار در منزل یا بیرون از بیمارستان، مقرون به صرفه و صحیح نیست. تأمین غذا در بیمارستان وقتی طبق دستورالعمل‌های ابلاغی بوده و از تنوع کافی برخوردار بوده و با ذائقه بیماران تطابق داشته باشد می‌تواند نیازهای بیماران را به طور صحیحی تأمین کند. امروزه فرموله‌های غذای آماده و تجاری وجود دارد که در داخل کشور تولید شده و نیازهای بیماران را خیلی خوب و با دقت برطرف کرده، آلودگی نداشته، غلظت را خودمان می‌توانیم تنظیم کنیم، سهل‌الوصول بوده و برای گاواژ مناسب است. در اصل در واحد خدمات غذایی و آشپزخانه‌های بیمارستان باید اتاق گاواژ وجود داشته باشد تا غذا برای بیمار آماده شده بر بالین او ببرند یا اینکه در هر بخش، محلول گاواژ از فرمولاهای مربوطه به طور اختصاصی برای خود بیمار آماده شده و نیازهای تغذیه‌ای بیماران از طربق لوله روده‌ای برای بیمار گاواژ شود.
نوع و حجم غذاهای آماده و فرموله مخصوص بیماران با دستور‌العمل از پیش تعیین شده مشخص است. اینکه چه میزان غذا با چند پیمانه و چه مقدار آب جوشیده سرد شده ترکیب شود تا چه میزان نیاز بیمار را برطرف کند، نقش مناسبی در مدیریت تغذیه بیماران بستری در بخش‌های ویژه که بیماران امکان خوردن غذا ندارند، خواهد داشت. دستور تغذیه‌ای که توسط همکاران ما نسخه می‌شود به گونه‌ای است که همه جوانب در نظر گرفته می‌شود تا حداکثر نیاز بیمار با توجه به نوع بیماری و بخش بستری تأمین گردد. احتمال آلودگی خیلی خیلی کم و تحمل بیمار نیز بیشتر است و باید فرمول‌های کامل به بیماران داده شود.
چرا به میوه و میان‌وعده در بیمارستان‌ها کم توجه می‌شود؟
توصیه بر این است که حتماً به میان‌وعده‌ها در بیمارستان‌ها توجه شود، ولی با توجه به مشکلات و مسائل مالی و اقتصادی، وزارت بهداشت طی پروتکل‌های تغذیه‌ای برای برخی بیماران مثلاً در بیماران دیابتی و مادران باردار مصرف میان‌وعده‌ها را الزامی کرده است، البته شرایط بیمارستان‌ها در اجرای این توصیه بسیار تأثیر گذار است. با توجه به شرایط بیمار، مصرف میان وعده‌ها از منابع لبنی و میوه‌ها (ترجیحاً پوست‌دار که امکان شستشو و مصرف با حداقل امکان آلودگی برای آنها وجود داشته باشد) از نمونه میان‌وعده‌های مناسب است که با توجه به شرایط بیمار قابل تجویز و مصرف خواهند بود.
ترجیح شما بین میوه تازه و آبمیوه، توصیه به مصرف میوه است؟
بله. به طور قطع میوه ارجحیت دارد. آبمیوه‌ها به خصوص انواع صنعتی به خاطر افزودنی‌ها و شیرین‌کننده‌های فراوان مختلف می‌توانند حتی علائم و مشکلات گوارشی ایجاد کنند. پس بهتر است میوه‌های تازه مصرف شود.
کهنسالی جامعه چقدر در برنامه‌ریزی‌های تغذیه‌ای آینده نقش دارد؟
جامعه سنی کشور به سمت سالمندی پیش می‌رود. اگر شیوع سوء‌تغذیه در کشورمان را با سایر کشورهای جهان مقایسه کنیم، کمی اختلاف دارد، ولی نه اینکه خیلی زیاد باشد. شاید دلیل این موضوع میانگین سنی بیماران بستری کشورمان در بیمارستان‌ها باشد که عدد پایین‌تری نسبت سایر جوامع توسعه یافته است.
با توجه به اینکه جامعه به سمت سالمندی پیش می‌رود و این افراد حمایت‌های تغذیه‌ای بیشتری نیاز دارند، پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آینده افراد سالمند بیشترین حجم اشغال تخت‌های بستری بیماران را تشکیل دهند. فرد سالمند به واسطه محدودیت‌های سنی و افزایش سن به طور طبیعی در معرض سوء‌تغذیه قرار دارد پس یک بحران جدی تحت عنوان افزایش موارد سوء‌تغذیه در بیماران بستری برای سال‌های آینده مطرح است و پیش‌بینی می‌شود، چون محدوده سن بیماران بستری در حال افزایش است و به سمت کهنسالی حرکت می‌کند، پس باید تلاش و تجربه خود را خیلی بیشتر کنیم تا بتوانیم در مواقع لزوم به گونه‌ای صحیح مدیریت کنیم تا بیشترین اثربخشی را برای بیماران داشته باشیم.
الان باید بیمارستان‌ها و تیم تغذیه بالینی آمادگی لازم را برای سونامی افزایش سن در سال‌های آینده و افزایش نیاز به حمایت‌های تغذیه‌ای کسب کنند تا موقع لزوم بتوانند مدیریت کنند.
سال جدید و آغاز قرن جدید هجری است، هشدار و توصیه تغذیه‌ای شما برای روزها و ماه‌های پیش رو چیست؟
کووید طی ماه‌ها و سال‌های اخیر باعث تغییراتی در زندگی مردم شد که مزایا و معایبی به همراه داشت. بیرون رفتن‌ها و فست‌فود خوردن‌ها کمتر شد، ولی دورهمی‌ها و غذای خانگی خوردن‌ها بیشتر شد که شاید این یک جنبه از حسن اپیدمی کووید بوده باشد. از طرفی فعالیت فیزیکی و ورزش در فضاهای عمومی و اختصاصی کمتر شد.
امیدواریم نکات مثبت این دوران را درک کنیم و تداوم بدهیم و از نکات منفی آن درس گرفته و در جهت برطرف کردن آنها اقدام کنیم. افزایش مصرف تعداد وعده‌های غذایی در منزل و کنار خانواده در همراهی با تعادل و تنوع در دریافت مواد غذایی می‌تواند سیستم ایمنی و دفاعی بدن را ارتقا دهد. طی دو سال اخیر بیماری کووید 19 بار اقتصادی زیادی به جامعه وارد کرده، ولی مشخص نیست سال‌های آینده چه بیماری و یا چه موتاسیونی از این ویروس را با چه قدرت و شدتی شاهد خواهیم بود.
نکته مهم اینکه سیستم ایمنی را باید در این فرصت بوسیله تغذیه سالم به گونه‌ای تقویت کرد که در صورت بروز هر گونه جهش ویروس یا بیماری نو پدید، بدن توانایی مقابله داشته، بیماری با شدت کمتری گذر کرده و احتمال اثرگذاری آن روی بدن کم شود و ما شاهد کاهش عوارض احتمالی باشیم. برای سال جدید یک درخواست از همه هموطنان دارم، همانطور که برای بخش‌های مختلف معیشت، تحصیل، فرزندان، خانه و زندگی، مسافرت، شغل و ... برنامه‌ریزی داریم، به تغذیه و سلامتی خودمان و خانواده هم فکر کنیم.
در سال جدید به سبد خرید خانوار در حیطه تغذیه توجه کنیم این که وقتی برای خرید می‌رویم خوب توجه و تفکر کنیم که چه بخریم و چه جایگزین‌هایی می‌توانیم در خرید‌های مواد غذایی داشته باشیم که برای داشتن سلامت خود و اعضای خانواده تاثیر‌گذار باشد. هدف ما باید تأمین و حفظ سلامت خانواده، فرزندان، پدر و مادر و بستگان باشد که آگاهی درست در این مورد هم باید از طریق منابع علمی و رسانه‌های معتبر حاصل شود. آرزوی من برای همه هموطنان عزیز سالی پر رونق، همراه با سلامتی، تندرستی، محبت و آرامش است.
