باد مخالف برجام از بلژیک

حتی در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ و اوج تنش‌های ایران و آمریکا نیز این گروه به انتشار گزارش سالانه خود اقدام و بر حفظ این توافق و تاثیرات آن بر مدیریت تنش‌ها و نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران و صلح‌آمیز باقی ماندن آن تاکید کرده بود. گروه بحران در 17 سپتامبر 2015 حدود دوماه بعد از امضای برجام در گزارشی رسما از نقش این گروه در پیشبرد پروژه برجام خبر داد. تلاش‌های این گروه در حل و فصل مناقشات هسته‌ای قابل‌توجه بوده است. بیشترین تاثیر در شش گزارش مکتوب تهیه‌شده توسط این گروه بوده است. گروه بین‌المللی بحران یک سازمان غیردولتی فراملی بنیان‌گذاری‌شده در سال 1995 در بروکسل است که در زمینه مناقشات خشونت‌بار تحقیق میدانی می‌کند.

علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران روز دوشنبه 27 دی-16 ژانویه در رشته توییتی به توضیح در ارتباط با این موضوع پرداخت و نوشت: امسال اولین سالی است که گروه بین‌المللی بحران در تاریخ 16 ژانویه روز اجرای برجام؛ گزارشی از وضعیت اجرای این توافق منتشر نخواهد کرد، چراکه چیزی از برجام باقی نمانده و مذاکرات احیای آن نیز از سپتامبر متوقف شده‌‌‌اند.در همان زمان یعنی 9 سپتامبر 2022 -21 شهریور 1401 گروه بحران گزارشی منتشر کرد و هشدار داد که گذر زمان به نفع احیای برجام نیست: «اقدامات تنش‌‌‌زا یا اتفاقات غیرمنتظره» به راحتی می‌توانستند تیر خلاص به توافق هسته‌‌‌ای باشند که در شرایط بسیار متزلزلی قرار داشت و همین اتفاق هم افتاد.

در گزارش مذکور که با عنوان «آیا هنوز احیای برجام ممکن است؟» آمده است: فرصت ایران و آمریکا برای احیای برجام هنوز به طور کامل از بین نرفته اما امید به توافق در حال کمرنگ شدن است. اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، طرفین باید اهداف محدود و موقت را در دستور کار قرار دهند و زمینه را برای توافقی دیگر فراهم کنند، نه اینکه اجازه دهند خطر مقابله نظامی افزایش یابد. در این گزارش با هشدار نسبت به خطرات شکست برجام، در قسمت راهکارها پیشنهاد شده که اگر گفت‌وگوها طولانی شوند یا شکست بخورند، بهترین گزینه‌‌ پیش‌‌‌رو توافق بر سر تعهدات تک‌‌‌بندی متقابل و احترام به خطوط قرمز یکدیگر به منظور اجتناب از افزایش تنش‌‌‌های هسته‌‌‌ای و منطقه‌‌‌ای است. به این شکل طرفین زمان می‌‌‌خرند و فرصت پیدا می‌کنند به تصویری از یک توافق پایدارتر دست یابند.

انتشار این گزارش درست چند روز قبل از شروع ناآرامی‌ها در 25شهریور ماه در تهران و برخی شهرهای ایران بود که در طول چند ماه اخیر به‌طور اساسی منجر به تغییر در روابط تهران و غرب شده است. آمریکا و کشورهای اروپایی با تمرکز بر این تحولات، اعلام کرده‌اند که برجام را از دستورکار خود خارج کرده‌اند. رابرت مالی که خود از همین گروه بین‌المللی بحران راهی دولت بایدن شد و به عنوان نماینده ویژه ایالات متحده آمریکا در امور ایران معرفی شد، بارها اعلام کرده که تمرکز واشنگتن دیگر برجام نیست. حتی جو بایدن پا را فراتر گذاشت و رسما اعلام کرد که برجام مرده اما نمی‌تواند مرگ آن را اعلام کند. متغیر دیگری که فضا را در روابط ایران و غرب دگرگون کرد، ادعای همکاری نظامی و پهپادی ایران و روسیه در جنگ اوکراین بود که حساسیت‌های ویژه‌ای را از سوی اروپایی‌ها به دنبال داشته است.

در گزارش گروه بین‌المللی بحران به این دو متغیر یعنی ناآرامی‌ها و جنگ اوکراین اشاره شده است. مدیر پروژه ایران در گروه بحران در توییت خود با اشاره به این متغیرها مدعی است: ناآرامی‌های ماه‌های گذشته ایران در کنار همکاری نظامی با روسیه در میانه جنگ اوکراین -  جنگی که علیه نظم کنونی جامعه بین‌الملل تلقی می‌شود و در حیاط خلوت اروپا اتفاق می‌‌‌افتد - از اولویت مذاکرات هسته‌‌‌ای کاست و تمایل غرب را برای مذاکره با جمهوری اسلامی کمرنگ کرد.

در این رشته توییت ادعا شده: به‌نظر می‌رسد مقامات ایران تبعات چنین تصمیمی را دست کم گرفته بودند. آنها موفق شدند به جای برجام، اتحاد اروپا با ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی را احیا کنند. در حال حاضر در مقایسه با واشنگتن، مواضع پایتخت‌‌‌های اروپایی در برابر ایران سرسختانه‌‌‌تر است. مدیر پروژه ایران در ادامه توییت خود نوشته است: در جبهه غرب اما، مواردی چون جنگ اوکراین یا مسائل داخلی اولویت دارند. محدود کردن برنامه هسته‌‌‌ای ایران اگرچه از اهمیت استراتژیک برخوردار است اما به‌غیر از برجام روش‌های دیگری - که لزوما مطلوب نیستند - برای رسیدن به آن هدف وجود دارند. فشار دیپلماتیک و اقتصادی چندجانبه، عملیات‌‌‌های خرابکارانه در برنامه هسته‌‌‌ای و موشکی، مواجهه محدود و... از جمله این ابزارها هستند. و نکته این است که هزینه ادامه وضع موجود و به کارگیری گزینه‌‌‌های نامطلوب اشاره‌شده برای کدام طرف بیشتر است.

مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران در پایان توییت خود می‌نویسد: گروه بحران در گزارش ماه سپتامبر گزینه‌‌‌های محدود موجود را برای کنترل/  خروج از بحران موجود ارائه کرد. اگر گزارش جدیدی منتشر می‌‌‌کردیم کم و بیش همان پیشنهادها را می‌‌‌دادیم. اما یک چیز روشن است: گذر زمان از تعداد گزینه‌‌‌های مطلوب در برابر گزینه‌‌‌های نامطلوب می‌‌‌کاهد. خاطرنشان می‌شود که در شش گزارش قبلی گروه بین‌المللی بحران از اجرای برجام، هدف اصلی دفاع از اصل توافق و حفظ آن برای راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران و همچنین صلح‌آمیز باقی ماندن آن بوده است. گزارش‌ها نیز از طریق مصاحبه با تصمیم‌سازان، تحلیلگران و کارشناسان ایرانی و غربی صورت می‌گرفت. اینکه این گروه در هفتمین سالروز اجرای برجام دیگر گزارشی منتشر نمی‌کند، نشانه‌ای غیررسمی و قوی از این واقعیت است که ناامیدی‌ها نسبت به احیای توافق در حال تشدید شدن است.

در گزارش دوشنبه 17 ژانویه 2022 این گروه هشدار داده شده بود که بن‌‌‌بست در مذاکرات احیای برجام ممکن است باعث مواجهه سخت شود. در این گزارش ذکر شده بود: اگر ایران و قدرت‌‌‌های جهانی در مذاکرات احیای برجام به پیشرفت معناداری دست پیدا نکنند برجام به زودی به نقطه غیر‌قابل بازگشت می‌رسد و ممکن است آمریکا و متحدانش طی چند هفته به سمت دیپلماسی قهرآمیز یا حتی اقدامات دیگر روی بیاورند، و ایران نیز به سمت تنش‌‌‌ منطقه‌‌‌ای و هسته‌‌‌ای پیش برود.

مدیر پروژه ایران در سازمان گروه بین‌المللی بحران در زمان انتشار این گزارش در توییتی نوشت که این گزارش بر اساس بیش از 50 مصاحبه با مقامات عضو توافق برجام، آمریکا، سازمان ملل و کشورهای منطقه‌‌‌ تهیه شده است. استفانی القاق، مدیر خاورمیانه و شمال آفریقای وزارت خارجه بریتانیا، فیلیپ ارورا مدیر سیاسی وزارت خارجه فرانسه، دیوید سنگر و رونن برگمان گزارشگران نیویورک‌تایمز، لارنس نورمن خبرنگار وال‌استریت ژورنال و همچنین خبرنگاران نشریات پولیتیکو و المانیتور و خبرگزاری رویترز از جمله این مقامات، تحلیلگران و کارشناسان‌ هستند.