صنعت در تکاپوی رونق

 اما ترس از قیمت‌گذاری دستوری، مداخلات دولتی و کاهش تقاضا به دلیل شدت‌گرفتن تورم ابهامات درباره این بخش را افزایش داده است. البته فعلا بخش تولید به رکود تن نداده و گزارش‌‌‌های شامخ و شاخص تولیدات بورسی این موضوع را تایید می‌کنند. گزارش اخیر وزارت صمت نیز بر این نکته تاکید دارد که از بین 33کالای منتخب صنعتی، 13مورد وضعیتی بدتر از سال قبل را تا پایان  9ماه منتهی به آذر 1401 تجربه کرده‌‌‌اند. اما در 20محصول دیگر شرایط بسامان است یا آمارها در حد ارقام سال قبل بوده یا وضعیت بهتر از مدت مشابه سال قبل است. 

در این بین، برندگان بخش تولید در 9ماه منتهی به آذر1401 طبق روایت وزارت صمت به‌ترتیب شامل صنعت لوازم‌خانگی، صنعت‌خودرو، صنعت نساجی و صنعت پتروشیمی هستند. از آن سو این دوره زمانی بازندگانی نیز داشته است که مهم‌ترین آنها را باید صنایعی نظیر مواد شیمیایی اعم از دوده، نئوپان و فیبر، صنعت لاستیک، صنعت شوینده-بهداشتی و صنعت روغن‌نباتی دانست. در بخش صنایع معدنی نیز افول جدی کشور در تولید ارقامی نظیر فولاد، محصولات فولادی، سیمان، کاشی‌‌‌ و سرامیک و مس در کنار توقف رشد تولید آلومینا از جمله اتفاقاتی است که از وضعیت بغرنج بخش تولید به‌رغم تداوم حرکت این بخش در جایی بالاتر از مرز رکود حکایت دارد؛ موضوعی که مدت‌هاست در گزارش شامخ، می‌‌‌توان ردپای آن را به‌عینه دید. همچنین، می‌‌‌توان نتیجه احتمالی آن را در قالب ثبات یا افول تولید ارزش‌افزوده صنعتی در پایان 1401 مشاهده کرد. بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که در بین صنایع معدنی که وضعیت به‌نسبت بهتری دارند، می‌‌‌توان به بخش‌‌‌هایی همچون «زغال‌سنگ»، «ظروف شیشه‌‌‌ای»، و «شیشه جام» اشاره کرد. این مرور آماری نشان می‌دهد که طی سه‌سال اخیر، تنها دو بخش «لوازم خانگی» و «پتروشیمی» روند رشد باثباتی داشته و فراتر از تنگنای اقتصادی حرکت کرده‌‌‌اند و باقی بخش‌‌‌ها و رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌های اقتصادی وضعیتی کاملا سینوسی را تجربه کرده‌‌‌اند. از منظر کالایی، چهار کالای «الیاف اکریلیک»، «اتوبوس، مینی‌‌‌بوس و ون»، «انواع تلویزیون» و «سموم دفع آفات نباتی» بیشترین رشد و «دوده»، «محصولات فولادی»، «نئوپان» و «پودر شوینده» بدترین نزول را تجربه کرده‌‌‌اند.

مرور کلیت آمار کالاهای منتخب صنعتی، معدنی و پتروشیمی نشان می‌دهد که در پایان آذرماه1401، از مجموع 33کالای منتخب صنعتی 20کالا روند صعودی یا باثبات دارند که به معنی دست بالاتر رونق نسبت به رکود در بخش صنایع است. نگاهی به عملکرد کشور طی سه‌سال اخیر در بخش تولید گویای وضعیتی نوسانی در محصولات مهم صنعتی، معدنی و شیمیایی است. برای نمونه روغن‌نباتی که محصولی بسیار مهم و مصرفی است در 9ماه منتهی به آذر1399چیزی کمتر از 1/ 1میلیون تن تولید داشته و در نتیجه حذف قیمت‌گذاری دستوری این عملکرد را در مدت مشابه سال 1400 به بیش از 5/ 1میلیون تن رسانده؛ اما حذف ارز 4200تومانی و بازگشت برخی از فشارها و مداخلات دولتی تولید این محصول را در 9ماه منتهی به آذر1401 به حدود 3/ 1میلیون تن کاهش داده است. این وضعیت، در بخش تولید نئوپان و محصولاتی نظیر سموم دفع آفات نباتی، الکتروموتور و... هم رخ داده است؛ وضعیتی که از اثرگذاری فضای کسب‌وکار بر بخش تولید و ناتوانی بنگاه‌‌‌ها در فهم وضعیت پیش‌‌‌رو حکایت دارد. البته برای برخی صنایع وضعیت بدتر از این بوده است. برای نمونه در چهارصنعت سیمان، لاستیک خودرو، پودرو شوینده و فیبر، روند تولید طی سه‌سال اخیر کاملا نزولی بوده است. آمارهای رسمی صمت نیز این موضوع را تایید می‌کند.

نکته جالب در این باره، تاثیری است که قیمت‌گذاری دستوری بر دو بخش از سه‌بخش مذکور گذاشته و زمینه‌‌‌ساز افت تولید لاستیک خودرو و پودر شوینده شده است. تولید لاستیک خودرو که می‌‌‌توانست در فضای کنونی حتی به صنعتی صادرات‌‌‌محور برای کشور تبدیل شود به حدی سخت شده که مرور آمارهای 9ماهه در سه‌سال 1399، 1400 و 1401 گویای نزول پیوسته این بخش و افول تولید از ورای 200هزار تن به کمتر از 195هزارتن شده است. در بخش پودر شوینده، وضعیت بدتر از اینهاست و ضربه قیمت‌گذاری و مداخلات دولتی موجب شده است تا تولید این بخش ظرف این دوره سه‌ساله 25درصد کم شود و تا یک‌ربع از کل ظرفیت تولید کشور در این بخش در نتیجه سیاست‌‌‌های خطا از بین برود. وضعیت در بخش سیمان بدتر از همه این بخش‌‌‌هاست؛ چرا که اثر افول این بخش بر کل صنعت بیشتر است. عملکرد آماری این صنعت در سه‌سال گذشته در بازه ابتدای سال تا پایان آذرماه حاکی از افول جدی تولید در این بخش بوده است. در 9ماهه 1399 این محصول مجموعا به میزان 5/ 53میلیون تن تولید داشته که در 9ماهه1400 این عدد به 7/ 48میلیون تن کاهش یافته است.

در 9ماه منتهی به آذر1401 نیز تولید این بخش با مقداری افت به 3/ 48میلیون تن سیمان محدود شده که مجموعا به نزول 10درصدی تولید سیمان در کشور و کاهش خروجی این صنعت به میزان بیش از 5میلیون تن منجر شده است. البته در کنار این افت، روند رو به رشد دو صنعت «لوازم‌خانگی» و «پتروشیمی» که آهنگ تولید 9ماهه آنها در سه‌سال اخیر پیوسته صعودی بوده، شایسته توجه است. مرور آمارهای 4محصول اصلی تولیدشده در صنعت لوازم‌خانگی اعم از یخچال‌فریزر، کولر آبی، تلویزیون و ماشین لباسشویی نشان می‌دهد که این بخش در 9ماهه 1401 نسبت به 9ماهه 1399 بیش از 1/ 1میلیون دستگاه افزایش تولید داشته است. در واقع این بخش مجموعا در حالی در 9ماه منتهی به آذر1399 به میزان 3/ 4میلیون دستگاه تولید داشته که این عدد در مدت مشابه سال 1400 به 4/ 4میلیون دستگاه و در 9ماهه 1401 به 6/ 5میلیون دستگاه افزایش یافته است.

در صنعت پتروشیمی نیز شرایط به همین منوال بوده و طی یک‌دوره سه‌ساله، 6میلیون تن تولید محصول افزایش یافته است. در واقع در این صنعت، در حالی تولید در 9ماه منتهی به آذر 1399 معادل 45میلیون تن بوده که این عدد در پایان 9ماه منتهی به آذر 1400 به 47میلیون تن و در پایان 9ماه منتهی به آذر1401 به 51میلیون تن رسیده که از تداوم رشد در مهم‌ترین صنعت ارزآور کشور حکایت دارد؛ موضوعی که در کورسوی جهش ارزی اخیر، کورسوی امید است. با اینکه وزارت صمت درباره کاهش تعداد کالاهای منتخب صنعتی، معدنی و پتروشیمی از 44مورد به 33مورد اظهارنظری نکرده اما به نظر می‌رسد وضعیت بخش صنعت چندان مناسب نیست و کاهش گزارش‌‌‌دهی ماهانه متولیان تولید و تجارت در این خصوص، احتمالا به همین دلیل است. نکته مهم اما اهمیت شفافیت سیاستگذار در مدیریت بخش صنعت است که اگر محقق نشود، میزان ابهامات و نااطمینانی پیش‌‌‌روی سرمایه‌گذاران در بخش تولید را افزایش داده و آنها را از بهبود شرایط یا اصلاح فرآیندها ناامید می‌کند.