جایگاه مؤذّن در اسلام

حال بعد از این مقدمه باید بپرسیم حقّ مؤ ذّن چیست ؟ امام سجاد علیه السلام فرمودند:
وَ اَمَّا حقّ المؤ ذّن ، فاءَن تعلم اءَنَّه مذکِّرک بربک ، و داعیک الى حظِّک ، و اءَفضل اءَعوانک على قضاء الفریضة التى افترضها اللَّه علیک .
امام علیه السلام ابتدا جایگاه مؤ ذّن را بیان مى فرمایند که یکى از منزلت هاى او این است که ذکر و یاد خداوند متعال را در قلب ها زنده مى کند؛ او انسان را به استفاده از آن ثمره و بهره اى که خداوند متعال ، براى مؤ منان در نماز قرار داده است دعوت مى کند.
مؤ ذّن بهترین یاور انسان است تا او بر فرایض خود تنبه پیدا کند؛ چون همیشه براى همه انسان ها ابتلائات معمول وجود داشته و دارد و گاهى این اشتغالا ت زندگى و ابتلائات مادى چنان انسان را سرگرم مى کند که حتى از قضاى واجباتش نیز غفلت مى کند. در چنین شرایطى کسى که انسان را متنبه و متوجه غفلت خود مى کند، بر انسان حقوقى پیدا مى کند.
قبل از این که به حقوق مؤ ذّن بپردازیم و عبارات امام علیه السلام را تبیین کنیم ، روایاتى را درباره مقام مؤ ذّن و ارزش او از منابع و مآخذ روایى ذکر مى کنیم . مرحوم صدوق در((ثواب الاعمال )) نقل مى کند:
اءطولُ النَّاسِ اءعناقا یومَ القیامةِ المؤ ذّن ونَ⁽⁸⁸⁹⁾.
((سرافرازترین مردمان روز قیامت ، مؤ ذّن ان هستند)).
یا در روایت دیگر امام رضا علیه السلام از پیغمبر صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل مى کنند که فرمودند:
المؤ ذّن ون اءطولُ النَّاس اءعناقا یوم القیامة ⁽⁸⁹⁰⁾.
((در قیامت ، مؤ ذّن ان از همه مردم سرافرازترند)).
یقینا مراد معنوى ظاهرى لفظ نیست که در قیامت ، مؤ ذّن ان انسان هاى بلند قامتى باشند؛ ناموزون با گردن هاى بسیار دراز، بلکه این گردن فرازى به این معنا است که از یک شاخصه و برجستگى خاصى برخوردارند، که در میان جماعت قیامت گم نمى شوند، بلکه مورد عنایت و توجه جمع واقع مى شوند.
درباره مؤ ذّن باید گفت این ثمره و اثر وضعى و علمى کار او است ؛ یعنى همین که او در دنیا خدا را به یاد بندگان مى آورده است ، خداوند هم در قیامت ، همه توجهات را به سمت او جلب مى کند و او را مورد توجه خلق اولین و آخرین قرار مى دهد.
پاداش مؤذّن و اءَذان گفتن
مرحوم مفید از امام باقر وَ امام صادق علیهماالسلام نقل مى کند که فرمودند:
قال رسول اللَّه صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم یغفر للمؤ ذّن مَدَّ صوته و بصره و یُصَدِّقُه کُلّ رَطب و یابس ، و له بکُلّ مَن یُصلّى باءَذانه حسنة ⁽⁸⁹¹⁾.
((خداوند براى مؤ ذّن تا زمانى که صدایش بلند است و تا جایى که چشمش کار مى کند، غفران و آمرزشى قرار داده و هر تر و خشکى که صداى او را مى شنود، وى را تصدیق میکند به همین دلیل ما هم ماءموریم که همراه با مؤ ذّن اءَذان را تکرار کنیم که این عمل به معناى تصدیق گفتار او است و همراه با کسى که با اءَذان او تنبه پیدا کرده و نماز خوانده است ، حسنه اى نیز براى مؤ ذّن قرار داده است )).
این ارزش معنوى و پاداش و اجرى است که خداوند براى مؤ ذّن قرار داده است . در روایت دیگرى از امام صادق علیه السلام که تقریبا شبیه به روایت قبل است نقل شده که مى فرمایند:
المؤ ذّن یغفر اللَّه له مدَّ بصره و مدَّ صوته فى السّماء، و یصدّقه کُلّ رطب و یابس یسمعه ، و له من کُلّ مَن یصلّى معه فى مسجده سهم ، و له من کُلّ من یصلّى بصوته حسنة ⁽⁸⁹²⁾.
((خداوند براى مؤ ذّن تا آن جا که چشم کار او مى بیند و تا وقتیکه صدایش بلند است ، غفران و آمرزشى قرار داده و هر تر و خشکى که صداى او را مى شنود، او را تصدیق میکند هر کس در مسجدى که مؤ ذّن در آن اءَذان گفته ، نماز بخواند، مؤ ذّن در نماز او سهم دارد و هر کسى که با اءَذان او تنبه پیدا کرده ، نماز بخواند، او نیز در قبالش حسنه مى گیرد)).
در این باب روایات بسیارى ذکر شده ، چرا که اءَذان از سنن ارزشمندى است که متاسفانه مسلمانان از آن غفلت کرده اند. روایت دیگرى از امام صادق علیه السلام از رسول اللَّه صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل مى کنند که حضرت فرمودند:
مَن اءَذَّنَ فى مِصر مِن اءَمصَارِ المسلِمِینَ سَنَة ، وجبت له الجنَّة ⁽⁸⁹³⁾.
((اگر کسى یک سال ، در یکى از بلاد مسلمین اءَذان بگوید، خداوند بهشت را بر او واجب مى کند)).
در کلمات اهل بیت علیهم السلام و نقل آنها، باید به این نکته توجه داشته باشیم که سخنان ایشان ، ماخوذ از وحى است و اغراق نیست ؛ حقایقى است که از زبان معصومین علیهم السلام براى ما بیان شده است .
این عملِ به حسب ظاهر کوچک و کم مؤ ونه و بى زحمت مى تواند این انسان بار معنوى زیادى فراهم کند. روایت دیگرى را صاحب وسائل نقل مى کند که راوى مى گوید از امام باقر علیه السلام شنیدم که فرمودند:
مَن اءَذّن سبع سنین احتسابا، جاء یوم القیامة و لا ذنب له ⁽⁸⁹⁴⁾.
((اگر کسى هفت سال از روى محاسبه وقت اءَذان بگوید، روز قیامت در حالى وارد محشر مى شود که هیچ گناهى در نامه عمل او نیست )).
در روایت دیگرى که مرحوم صاحب وسائل نقل کرده ، آمده است :
دخل رجل من اءهل الشَّام على اءَبى عبداللَّه علیه السلام ، فقال له ان اءَوَّلَ مَن سَبَقَ الى الجَنَّةِ بِلال ، قال و لِمَ؟ قال لَاءَنَّهُ اءَوَّلُ مَن اءَذَّنَ⁽⁸⁹⁵⁾.
((مردى از شام خدمت امام صادق علیه السلام رسید. حضرت به او فرمودند اولین کسى که وارد بهشت مى شود، بلال است . مرد شامى سوال کرد: چرا بلال قبل از همه وارد مى شود؟ حضرت فرمودند: چرا که او اولین کسى بود که اءَذان گفت )).
در روایت بعدى که ذکر مى شود، ارزشهایى براى این عمل بسیار ساده عبادى ذکر شده است که نشان مى دهد ما از عمق تاثیر آن غفلت کرده ایم ، ولى خداوند به کسى که اءَذان مى گوید اجر و پاداش فوق العاده مقرر کرده است . در روایتى از رسول اکرم صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل شده است که فرموده اند:
المؤ ذّن المحتسب کالشَّاهِرِ سَیفَهُ فى سبیل اللَّه القَاتِلِ بَینَ الصَّفَّین ⁽⁸⁹⁶⁾.
((کسى که از روى محاسبه و دقت ، اءَذان بگوید، مانند کسى است که شمشیر کشیده است و بین دو صف اسلام و کفر به نفع اسلام و علیه کفر شمشیر مى زند)).
در سخن دیگرى از رسول اکرم صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل شده است که مى فرمایند:
مَن اءَذّن اربعین عاما محتسبا، بَعَثَهُ اللَّه عزَّ و جَلَّ یوم القیامَةِ و له عمل اءَربَعِینَ صِدِّیقا، عَمَلا مَبرُورا مُتَقَبَّلا⁽⁸⁹⁷⁾.
((کسى که چهل سال اءَذان بگوید، روز قیامت خداوند او را برمى انگیزد، در حالى که عمل چهل صدیق را آن هم مقبول و مبرورى که مورد قبول درگاه الهى قرار گرفته است براى او مقرر فرموده است )).
آنچه گفته شد، آثار معنوى است که خدا قرار داده است ؛ ولى برخى آثار ظاهرى نیز بر آن مترتب است ؛ مثلا در روایت هاى قبلى خواندیم که مؤ ذّن در صحنه محشر، یک مرتبه بلندتر از همه جماعت محشر و موردتوجه همگان است . در روایت دیگرى از رسول اکرم صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم آمده است :
مَن اءَذَّنَ عشرین عاما بَعَثَهُ اللَّه یومَ القِیَامَةِ و له من النور مثل زینة السَّماء⁽⁸⁹⁸⁾.
((اگر کسى بیست سال اءَذان بگوید، خداوند روز قیامت او را درحالى برمى انگیزد که نورى به اندازه نور آسمان همراه اوست )).
در روایت دیگرى از وجود مقدس رسول اکرم صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل شده است که مى فرمایند:
مَن اءَذّن عَشرَ سِنِینَ اءَسکَنَهُ اللَّه عزَّ و جل مَعَ اءِبراهیمَ الخلیلِ فى قُبَّتِهِ اءَو فى دَرَجَتِهِ⁽⁸⁹⁹⁾.
((کسى که ده سال اءَذان بگوید، خداوند او را در بهشت هم رتبه ابراهیم خلیل علیه السلام قرار مى دهد)).
این وعده الهى است ؛ آن هم با پیامبر صاحب کتاب که از جایگاه فوق العاده اى برخوردار است . در سخن دیگرى از رسول اکرم صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم آمده است که فرمودند:
مَن اءَذّن سَنَة واحدة بَعَثَهُ اللَّه عز وجل یوم القیامة و قد غُفرت ذنوبه کُلّها بَالِغَة ما بَلَغَت و لو کانت مثلَ زِنَةِ جَبَلِ اءُحُد⁽⁹⁰⁰⁾.
((کسى که یک سال بر اءَذان گفتن مداومت کند، خداوند او را در قیامت مبعوث مى فرماید در حالى که همه گناهان او بخشیده شده است ؛ اگرچه گناهان او به اندازه کوه احد باشد)).
یکى از آثار و برکات دنیوى مداومت بر اذان این است که اگر کسى به واسطه اذان و یاد خدا بودن، مشهور شود، در مسیرى قرار مى گیرد که گناه نمى کند یا حداقل براى حفظ حیثیت اجتماعى خود هم که شده است ، سعى مى کند گناه آشکار و علنى انجام ندهد. روایت دیگرى از رسول گرامى اسلام صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل شده است که حضرت فرمودند:
مَن اءَذّن محتسبا یرید بذلک وجه اللَّه ، اءَعطاه اللَّه ثواب اءَربعین اءَلف شهید، و اءَربعین اءَلف صدیق ، و یدخل فى شفاعته اءَربعون اءَلف مُسى ء من اءُمَّتى الى الجَنَّة ، الا و اءِنَّ المؤ ذّن اذا قال : اءشهد اءن لا اله الا اللَّه ، صلَّى علیه سبعون اءَلف ملک واستغفروا له ، و کان یوم القیامة فى ظلِّ العرش حتِّى یفرغ اللَّه من حساب الخلائق ، و یَکتُبُ ثَوَابَ قِولِهِ اءَشهدُ اءَنَّ محمَّدا رسول اللَّه ، اءَربعون اءَلف مَلَک ⁽⁹⁰¹⁾.
((خداوند ثواب چهل هزار شهید و چهل هزار صدیق را به کسى عطا مى کند که اءَذان بگوید، او در قیامت مى تواند چهل هزار گناهکار از گناهکاران امت را شفاعت کند. آگاه باشید وقتى مؤ ذّن مى گوید لا اله الا اللَّه هفتادهزار ملک بر او صلوات و درود مى فرستد و براى او استغفار مى کنند. در قیامت او در سایه عرش الهى است تا خدا از حساب بندگان فارغ شود و ثواب این عبارت و جمله او را که گفته است اءشهد اءن محمَّدا رسول اللَّه صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم چهل هزار ملک براى او ثبت مى کنند)).
عبارت آخر، حکایت مى کند که یا چهل هزار شاهد خواهد بود یا آنقدر این کار در پیشگاه الهى ارزشمند است که چهل هزار ملک ماءمورند تا پاداش عمل را به نام او ثبت و ضبط کنند.