بزوار؛ بز ایرانی ماقبل تاریخ که آمریکایی‌ها برایش سر و دست می‌شکنند (+عکس)

 بز وحشی (Capra aegagru) یک گونه بز وحشی است که در جنگل‌ها، بوته‌ها و مناطق صخره‌ای از ترکیه و قفقاز در غرب تا ترکمنستان، افغانستان و پاکستان در شرق زندگی می‌کند. این بز به دلیل تهدید زیستگاه در فهرست قرمز IUCN به عنوان «تقریباً در معرض خطر» قرار گرفته است و با تخریب زیستگاه و هجوم انسان‌ها به محل زندگی‌اش در معرض تهدید است. تصور می‌شود که این بز جد بز اهلی (C. hircus) باشد.

به گزارش راز بقا، بز وحشی اولین نام علمی بود که توسط یوهان کریستین پولیکارپ ارکسلبن در سال 1777 برای جمعیت بز‌های وحشی قفقاز و کوه‌های تاروس پیشنهاد شد. «کاپرا بلیثی» توسط «آلن اکتاویان» هیوم در سال 1874 به شاخ بز وحشی یافت شده از سند داده شد.

این بز نادر زیرگونه‌هایی دارد که اکنون نیز وجود دارند. یکی از زیرگونه‌های این بز وحشی «بزوار» نام دارد که اتفاقا در ایران نیز زندگی می‌کند. 

بز کوهی «بزوار»

 «بزکوهی بزوار» یک زیرگونه بز وحشی است که بومی مناطق جنگلی کوهستانی در قفقاز و رشته کوه‌های زاگرس است. وزن این بز کوهی حدود 60 کیلوگرم (130 پوند) است، به ویژه به دلیل اندازه شاخ هایش شناخته شده است.

این شاخ، بلندترین شاخ جهان نسبت به وزن بدن است و طول آن می‌تواند از 1.4 متر فراتر رود، شاخ‌های بزهای بیابانی بیابان معمولاً 30 درصد کوچکتر هستند. ماده‌ها شاخ کوچکتری دارند و طول آن تا نیم متر رشد می‌کند. نر‌ها پوشش تابستانی قهوه‌ای تیره دارند، در حالی که ماده‌ها بیشتر به رنگ طلایی مایل به قرمز هستند و هر دو جنس در زمستان به رنگ خاکستری تغییر رنگ می‌دهند.

هر دو جنس دارای یک دسته مو هستند که از چانه امتداد یافته است. بز‌های کوهی دارای یک نوار سیاه از ستون فقرات هستند که روی شانه، اندام‌ها و گردن کشیده شده است. این نوار در فصل جفت گیری تیره می‌شود. 

در قفقاز بزرگ، زیستگاه بزوار از رودخانه آرگون در گرجستان تا چچن، در حوضه رودخانه‌های اندی کویسو و آوار کویسو در داغستان و توشتی تا سرچشمه‌های رودخانه جورموت را در بر می‌گیرد. در قفقاز کوچک در رشته کوه‌های آذربایجان و ارمنستان از جمله رشته کوه‌های زنگزور، مغری، مروداغ، قره باغ و دلیداغ دیده می‌شود.

در ایران پراکنده است و در مناطق صخره‌ای، کوهستانی، صخره‌های کنار دریا، جنگل‌های برگ‌ریز و در برخی مناطق کویر دشت کویر زندگی می‌کند. در عراق در رشته کوه‌های زاگرس در امتداد مرز‌های ترکیه و ایران دیده می‌شود. این بز به ویژه در کوه‌های ایران یافت می‌شود.

جمعیت این بز در برخی از جزایر دریای اژه و کرت در دوره ماقبل تاریخ معرفی شد و جمعیت‌های باقی مانده از بز‌های اهلی را تشکیل می‌دهد که اکنون وحشی هستند. بز بزوار یکی از اجداد بز اهلی است.

تصور می‌شود که بز‌های وحشی حداقل 10000 سال قبل اهلی شده باشند. در ایالات متحده، بز بزوار در سال 1970 به کوه‌های فلوریدا در نیومکزیکو معرفی شد. در ابتدا تنها 15 بز از ایران وارد شد، اما در سال 1974، 27 مورد دیگر از آن‌ها در کوه‌های فلوریدا آزاد شد.

بز کوهی هیبریدی تلاقی بین بز وحشی و بز اهلی است. این هیبرید شگفت‌انگیز در چندین محل از یک منطقه ترکیه رخ می‌دهد و در برخی از این مناطق از زیستگاه‌های بزوار عبور می‌کند. هیبرید‌ها بسیار شبیه به بزکوهی بزوار هستند، اما گوش‌های بسیار بلندتر و فلاپی‌تر و پوشش بلندتری دارند. بارزترین تفاوت ممکن است شاخ‌هایی باشد که در مقایسه با شاخ‌های بزکوهی واقعی به‌طور قابل‌توجهی درخشنده هستند.

برخی دیگر از زیرگونه‌های بز وحشی به غیر از بزوادر شامل موارد زیر است: 

بز کوهی سند: این بز نیز یکی از زیرگونه‌های بز وحشی است که بیشتر در جنوب غربی پاکستان و جنوب شرق ایران زندگی می‌کند. 
بز کوهی چیلتان: بز کوهی چیلتان زیرگونه دیگری از بز وحشی است که در کوه‌های چیلتان بلوچستان زندگی می‌کند. 
بز وحشی ترکمن: بز وحشی ترکمنستان نیز زیرگونه‌ای از بقز وحشی است که در مرز ایران و ترکمنستان به ویزه کوه‌های کپه داغ زندگی می‌کند. 

زیستگاه‌های دیگر بز وحشی 

بز کِرتی یا کری کری (Kri - Kri)، زمانی تصور می‌شد که زیرگونه‌ای از بز‌های وحشی باشد، اما اکنون به عنوان یک نسل وحشی از بز اهلی شناخته می‌شود، که امروزه به عنوان Capra خوانده می‌شود.

در ترکیه، بز وحشی در دریای اژه، مدیترانه، دریای سیاه، جنوب شرقی و مناطق آناتولی شرقی تا ارتفاع 4500 متری (14800 فوت) در کوه‌های تاروس و آنتی تاروس زندگی می‌کند. در قفقاز، در جنگل‌های کوهستانی در حوضه رودخانه‌های «اندی کویسو» و شاخه‌های آن در داغستان، چچن و گرجستان تا ارتفاع 2700 متری (8900 فوت) زندگی می‌کند.

به گزارش راز بقا؛ در ارمنستان، بز‌های وحشی در کوه‌های زنگزور، منطقه حفاظت شده خسروف و در ارتفاعات استان سیونیک طی بررسی‌های میدانی از سال 2006 تا 2007 ثبت شدند. در آذربایجان، بز‌های وحشی در پارک ملی اردوباد، مناطق کوهستانی دارالایاز و موروداگ در جمهوری خودمختار نخجوان ساکن هستند.

در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله ایران، گله‌های بز وحشی بیشتر در نواحی رو به غرب با بستر‌های سنگی، منابع آب و شیب‌های تند دور از جاده‌ها زندگی می‌کنند. در ترکمنستان، جمعیت بز‌های وحشی در رشته کوه‌های اولی بالکانو کپت داگ ساکن هستند. در پاکستان، گله‌های بز وحشی در پارک ملی کیرتار وجود دارد. در پارک ملی کیرتار، 283 گروه بز وحشی به مدت 10 ماه در سال 1986 در معرض مشاهده میدانی قرار گرفتند. 

در داغستان، بز‌های وحشی نر از اواسط دسامبر شروع به جفت‌گیری با ماده‌ها می‌کنند. فصل جفت‌گیری تا هفته سوم ژانویه ادامه دارد. ماده‌ها در اواخر ژوئن تا اواسط جولای بین یک تا سه بچه به دنیا می‌آورند. نر‌های مسن‌تر، نر‌های جوان‌تر را از گله‌های مادری بیرون می‌برند.

دوره بارداری به طور متوسط 170 روز است. بچه‌ها تقریباً بلافاصله پس از تولد شروع به حرکت می‌کنند. بچه‌ها بعد از 6 ماهگی از شیر گرفته می‌شوند. بز‌های ماده در 1 و نیم تا 2 و نیم سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند و نر‌ها در 4-3 و نیم سالگی. طول عمر یک بز می‌تواند از 12 تا 22 سال باشد.

جمعیت بز‌های وحشی در درجه اول توسط شکار غیرقانونی، از بین رفتن زیستگاه به دلیل قطع درختان و رقابت با دام‌های اهلی برای تهیه منابع غذایی تهدید می‌شوند.