فضیلت مسواک کردن
در احادیث معتبره از حضرت صادق علیه السلام منقول است که مسواک کردن از سنت پیغمبران است. حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: پیوسته جبرئیل مرا امر به مسواک می فرمود تا آن که ترسیدم دندانهایم ساییده شود یا بریزد. در روایت دیگر فرمود: جبرئیل آن قدر مرا امر به مسواک کرد که گمان کردم که بر امت من واجب خواهد کرد.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: در مسواک دوازده خصلت است: از سنت پیغمبران است، پاک کننده دهان است، جلا دهنده چشم است، موجب خشنودی پروردگار است، بلغم را دفع می کند، حافظه را زیاد می کند، دندان ها را سفید می کند، حسنات را مضاعف می گرداند، پوست انداختن و پوسیدن دندان را می برد، بن دندان را محکم می کند، اشتهای طعام را زیاد می کند و ملائکه به آن خشنود می شوند.
در حدیث دیگر منقول است که به حضرت امیر المؤمنین علیه السلام وصیت فرمود: بر تو باد به مسواک کردن برای هر نمازی.
از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که دو رکعت نماز که با مسواک باشد بهتر است از هفتاد رکعت نماز که بی مسواک باشد.
سر تراشیدن و موی سر نگاه داشتن
حضرت صادق علیه السلام فرمود: موی سر را از بیخ بگیر تا چرک نگیرد و جانوران در آن جا نکنند.
در حدیث دیگر فرمود: موی پشت سر را تراشیدن غم را زایل می کند.
بدان که زنان را بی ضرورتی و عذری موی سر را تراشیدن حرام است و مردان را یکی از دو چیز سنت است: یا آن که موی سر را بتراشند و این بهتر است، یا آن که موی سر را بگذارند و تربیت کنند به آن که بشویند و شانه کنند.
در حدیث معتبر از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که هر که موی سر را بلند بگذارد نیکو رعایت و تربیتش بکنند یا آن که از ته ببرند و بلند نگذارند.
در حدیث دیگر منقول است که از حضرت صادق علیه السلام پرسیدند از زنی که موی بالای پیشانی را می برد یا می کند و موهای رو را می کند برای زینت یا آن که گیس خود را با گیس دیگری می بافد. فرمود: باکی نیست.
باب ششم آداب بوی خوش کردن
فضیلت بوی خوش و آداب آن
در احادیث معتبره وارد شده است که عطر و بوی خوش کردن از جمله اخلاق پسندیده پیغمبران است.
در حدیث صحیح از حضرت امام رضا علیه السلام منقول است که سزاوار نیست مرد را که ترک کند بوی خوش را در هر روز، اگر قادر نباشد، یک روز نه یک روز (1) و اگر قادر نباشد، در هر جمعه و این را البته ترک نکند.
از حضرت امیر المؤمنین علیه السلام منقول است که بوی خوش بر شارب مالیدن از اخلاق پیغمبران است.
در حدیث دیگر منقول است که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بر موضعی که سجده می فرمودند، بعد از آن می شناختند آن موضع را از بوی خوش آن حضرت.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می فرمودند: جبرئیل مرا گفت که یک روز در میان خود را خوشبو کن، در روز جمعه البته ناچار است و ترک مکن. می فرمود: در روز جمعه البته خود را خوشبو کنید اگر چه از بوی خوش زنان باشد.
روزی عثمان بن مظعون به خدمت آن جناب عرض کرد: می خواهم بوی خوش و چیزی چند از لذت ها ترک کنم. حضرت فرمود: ترک بوی خوش مکنید، که ملائکه بوی خوش مؤمن را می بویند و در هر جمعه البته ترک مکن. و فرمود: هر چه صرف نمایی در بوی خوش، اسراف نیست.
در حدیث دیگر منقول است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم زر، در بوی خوش زیاده از طعام صرف می کردند. (2)
حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: باید زن مسلمان پیوسته برای شوهر، خود را خوشبو کند.
در حدیث دیگر منقول است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم رد نمی کردند بوی خوش و شیرینی را که برای آن جناب می آوردند.
در حدیث صحیح از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام و در حدیث معتبر از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که هر گاه گلی به شما بدهند، ببویید و بر دیده های خود بگذارید که آن از بهشت آمده است.
در حدیث معتبر از مالک جهنی روایت شده است: گلی به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دادم، گرفتند و بوییدند و بر هر دو دیده گذاشتند. پس، فرمودند: هر که گلی را بگیرد و ببوید و بر دیده ها بگذارد و بگوید: «اللهم صل علی محمد و آل محمد» ، هنوز بر زمین نگذاشته باشد که گناهانش آمرزیده شود.
باب هفتم آداب حمام رفتن و آداب بعضی از اغسال
فضیلت حمام
منقول است که عمر گفت: بد خانه ای است حمام، عورت را ظاهر می کند و پرده را می درد.
حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: نیکو خانه ای است حمام، جهنم را به یاد می آورد و چرک را از بدن می برد.
از حضرت امام موسی علیه السلام منقول است که حمام[کردن]یک روز در میان، گوشت بدن را زیاد می کند و هر روز رفتن، پیه گرده ها را می گدازد و بدن را لاغر می کند.
در حدیث دیگر منقول است که هر گاه آن حضرت اراده حمام رفتن می کردند، اندک چیزی تناول می فرمودند. راوی گفت: مردم می گویند که ناشتا به حمام رفتن بهتر است. فرمودند: نه، بلکه اندک چیزی می باید خورد که صفرا را فرو نشاند و حرارت اندرون را ساکن گرداند.
حضرت صادق علیه السلام فرمودند: هر گاه از حمام بیرون می آیید، عمامه بر سر ببندید. و فرمود[ند]: بعد از بیرون آمدن از حمام، پاها را بشویید، که درد شقیقه را زایل می کند.
در حدیث دیگر منقول است که حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام هر گاه از حمام بیرون می آمدند، در زمستان و تابستان، عمامه بر سر می پیچیدند و می فرمودند: امان است از درد سر.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: مرد با پسر خود به حمام نرود، که نظر کند به عورت او. و فرمود: پدر و مادر را جایز نیست که نظر کنند به عورت فرزند خود و فرزند را جایز نیست که نظر کند به عورت پدر و مادر. و فرمود: حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم لعنت فرمود کسی را که نظر به عورت کسی کند در حمام یا بی لنگ رود که دیگران به عورت او نظر کنند.
آداب غسل جمعه و سایر اغسال
بدان که غسل های واجب، بنابر مشهور میان علما، شش غسل است: جنابت و حیض و استحاضه و نفاس و مس میت و غسل میت.
مستحب است که در وقت غسل جنابت این دعا را بخواند:
«اللهم طهر قلبی و زک عملی و تقبل سعیی و اجعل ما عندک خیرا لی. اللهم اجعلنی من التوابین و اجعلنی من المتطهرین. »
و اگر این دعا بخواند بهتر است:
«اللهم طهر قلبی و اشرح صدری و اجر علی لسانی مدحک و الثناء علیک، اللهم اجعله طهورا و شفآء و نورا انک علی کل شی ء قدیر. »
و بعضی این دعا را بعد از غسل ذکر کرده اند.
از حضرت صادق علیه السلام منقول است که غسل جمعه پاکیزه کننده و کفاره گناهان است از جمعه تا جمعه دیگر.
در حدیث دیگر، از آن حضرت منقول است که هر که غسل جمعه بکند و بگوید:
«اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله، اللهم صلی علی محمد و آل محمد و اجعلنی من التوابین و اجعلنی من المتطهرین. »
این غسل و دعا پاک می گرداند او را تا جمعه دیگر و بهتر آن است که این دعا را نیز بخواند:
«اللهم طهرنی و طهر قلبی و انق غسلی و اجر علی لسانی. »
و باز بگوید:
«اللهم طهرنی و طهر قلبی من کل آفة تمحق بها دینی و تبطل بها عملی. »
و در فقه الرضا مذکور است که چون از غسل فارغ شوی، بگو:
«اللهم طهر قلبی و انق غسلی و اجر علی لسانی ذکرک و ذکر نبیک محمد صلی الله علیه و آله و اجعلنی من التوابین و المتطهرین. »
و وقت آن از صبح صادق روز جمعه است تا پیشین (3). و مشهور آن است که هر چند نزدیک تر باشد به پیشین بهتر است و اگر خوف داشته باشد که در روز جمعه آب یافت نشود، در روز پنج شنبه می تواند کرد و اگر فوت شود (4) ، بعد از وقت پیشین تا شام روز جمعه می تواند کرد و نیت قضا در کار نیست و از صبح روز شنبه تا شام به قصد قضا می تواند کرد.
باب هشتم آداب خواب رفتن و بیدار شدن
اوقات خواب
بدان که خواب کردن بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب و میان نماز شام و خفتن بعد از عصر مکروه است و پیش از ظهر در وقت گرمی هوا و بعد از نماز ظهر تا عصر، خواب قیلوله است و سنت است.
از حضرت علی بن الحسین علیه السلام منقول است که به ابی حمزه ثمالی فرمود: خواب مکن پیش از طلوع آفتاب، که من از برای تو دوست نمی دارم، زیرا که حق تعالی روزی بندگان را در این وقت قسمت می نماید و هر که در این وقت در خواب است از روزی محروم می شود.
از حضرت رسول مروی است که زمین به سوی خدا ناله و فریاد می کند از سه چیز: از خون حرامی که بر آن ریخته شود یا غسلی که از زنا کند بر روی آن یا خواب کردن بر آن پیش از طلوع آفتاب.
حضرت رسول فرمود: هر که در جای نماز خود بنشیند از طلوع صبح تا طلوع آفتاب، خدا او را مستور گرداند از آتش جهنم. در حدیث دیگر فرمود: مثل ثواب حج کننده خانه کعبه داشته باشد و گناهانش آمرزیده شود.
اما در چند حدیث، تجویز وارد شده است که اگر نماز بکند و قدری تعقیب بخواند و پیش از برآمدن آفتاب بخواند باکی نیست چنان چه در حدیث صحیح منقول است که جناب امام رضا علیه السلام به شخصی فرمود: فردا بعد از طلوع آفتاب بیا که من بعد از نماز صبح خواب می کنم. و از حضرت صادق علیه السلام منقول است که به شخصی فرمود: چون نماز صبح کردی و ذکر خدا خواندی، اگر پیش از طلوع آفتاب به خواب روی، باکی نیست.
وضو ساختن پیش از خواب
از حضرت صادق علیه السلام منقول است که هر که وضو بسازد و به رختخواب برود، برای او حکم مسجد داشته باشد و اگر در میان رختخواب به یادش آید که وضو ندارد، از لحاف تیمم کند، اگر با وضو یا تیمم بخوابد، تا به یاد خداست، چنان است که نماز می کند.
از حضرت امیر المؤمنین علیه السلام منقول است که نخوابد مسلمانی، در حالی که جنب باشد و نخوابد مگر با وضو و اگر آب نیابد برای غسل و وضو، تیمم کند به خاک، زیرا که روح مؤمن را در وقت خواب به آسمان می برند و حق تعالی او را قبول می نماید، رکت بر او می فرستد. پس اگر اجلش رسیده است، او را در گنجینه های رحمت خود می سپارد، اگر نرسیده است با امینان خود از ملائکه به بدن او برمی گرداند.
در حدیث معتبر دیگر منقول است که روزی حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به اصحاب خود فرمود: کدام یک از شما تمام سال روزه می دارید؟سلمان گفت: من. فرمود: کدام یک از شما شب را احیا می کنید؟سلمان گفت: من. فرمود: کدام یک از شما هر روز ختم قرآن می کنید؟سلمان گفت: من. پس عمر به خشم آمد و گفت: این مردی است از فارس، می خواهد بر ما که از قریشیم فخر کند و دروغ می گوید، در اکثر روزها روزه نیست و در اکثر شب خواب است و در اکثر روزش خاموش می باشد. حضرت فرمود: او مانند و شبیه لقمان حکیم است، از او سؤال کن تا جوابت بگوید. عمر پرسید، سلمان فرمود: اما روزه سال: من ماهی سه روز روزه می دارم و حق تعالی می فرماید: هر که حسنه ای بکند ده برابر به او ثواب می دهم.
این برابر روزه سال می شود با آن که ماه شعبان را روزه می گیرم و با ماه رمضان پیوند می کنم. اما بیداری شب: هر شب با وضو می خوابم و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: هر که با وضو بخوابد، چنان است که تمام شب را به عبادت، احیا کرده باشد. و اما ختم قرآن: در هر سه روز، سه مرتبه «قل هو الله احد» را می خوانم و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که به حضرت امیر المؤمنین علیه السلام می فرمود: یا علی!مثل تو در میان امت، مثل قل هو الله است، هر که سوره قل هو الله را یک بار بخواند، چنان است که ثلث قرآن را خوانده است و هر که دوبار بخواند، چنان است که دو ثلث قرآن را خوانده است و هر که سه بار بخواند، چنان است که قرآن را ختم کرده است. پس هر که تو را به زبان دوست دارد ثلث ایمان در او کامل شده است و هر که تو را به زبان و دل دوست دارد و به دست خود تو را یاری کند، تمام ایمان در او کامل شده است. یا علی!به حق خداوندی که مرا به راستی فرستاده است سوگند که اگر تو را اهل زمین دوست می داشتند، چنان چه اهل آسمان تو را دوست می دارند، خدا هیچ کس را به آتش جهنم عذاب نمی کرد. پس عمر ساکت شد، که گویا سنگی به دهانش گذاشتند.
مکان خوابیدن و آداب پیش از خوابیدن
مشهور میان علما آن است که خوابیدن در مساجد مکروه است و ظاهر احادیث آن است که مکروه نیست، مگر در مسجد الحرام و مسجد رسول صلی الله علیه و آله و سلم و در آن ها نیز تجویز واقع شده است.
در احادیث معتبره بسیار وارد شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سه کس را لعنت کرد: کسی که تنها چیزی بخورد و[کسی که]تنها به سفر رود و[کسی که] تنها در یورد (5) بخوابد. فرمود: اگر کسی تنها بخوابد، بیم آن است که دیوانه شود.
از حضرت امام موسی علیه السلام منقول است که هر که در خانه ای یا بیابانی تنها بخوابد، بگوید: «اللهم انس وحشتی و اعنی علی وحدتی. »
سایر آداب خوابیدن
سنت است که بر دست راست رو به قبله بخوابد و دست راست را زیر رو بگذارد و بر دست چپ خوابیدن و بر رو خوابیدن مکروه است چنان چه از حضرت امیر المؤمنین علیه السلام منقول است که خواب بر چهار قسم است: پیغمبران بر پشت می خوابند و دیده های ایشان به خواب نمی رود و منتظر وحی پروردگار خود می باشند. مؤمن بر دست راست می خوابد رو به قبله. پادشاهان و فرزندان ایشان بر دست چپ می خوابند، که آن چه خورده اند گوارا شود. شیطان و برادران او و هر دیوانه و مبتلایی بر رو در افتاده می خوابد.
در حدیث معتبر دیگر فرمود: آدمی بر رو نخوابد و هر که را بینید که بر رو خوابیده است، او را بیدار کنید و مگذارید بر آن حال. فرمود: هر گاه کسی اراده خواب کند، باید که دست را بر زیر جانب راست رو بگذارد. به درستی که نمی داند که از این خواب بیدار خواهد شد یا نه. احادیث در فضیلت خوابیدن بر دست چپ بسیار وارد شده است.
آداب و ادعیه ای که پیش از خواب باید خوانده شود
در حدیث صحیح از حضرت امام محمد باقر علیه السلام منقول است که هر گاه کسی دست را در زیر سر گذاشته، بخوابد، بگوید:
«بسم الله اللهم انی اسلمت نفسی الیک و وجهت وجهی الیک و فوضت امری الیک و الجات ظهری الیک و توکلت علیک رهبة منک و رغبة الیک لا ملجا و لا منجا منک الیک امنت بکتابک الذی انزلت و برسولک الذی ارسلت. »
و بعد از آن تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام بخواند.
در حدیث صحیح دیگر فرمود: ترک نکند در وقت خواب این دعا را:
«اعیذ نفسی و ذریتی و اهل بیتی و مالی بکلمات الله التامات من کل شیطان و هامة و من کل عین لامة. »
که به این دعا تعویذ (6) می فرمود حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم امام حسن و امام حسین- صلوات الله علیهما- را.
در حدیث صحیح دیگر فرمود: هر که بعد از خوابیدن در رختخواب سه مرتبه بگوید: «الحمد لله الذی علا فقهر الحمد لله الذی بطن فخبر و الحمد لله الذی ملک فقدر و الحمد لله الذی یحیی الموتی و یمیت الاحیاء و هو علی کل شی ء قدیر. » از گناهان بیرون می آید، مانند روزی که از مادر متولد شده بود.
از حضرت امام رضا علیه السلام منقول است که هر که آیة الکرسی در وقت خواب بخواند، از فالج (7) ایمن گردد.
از حضرت صادق علیه السلام منقول است که هر که سوره یس پیش از خواب بخواند، حق تعالی هزار ملک به او موکل گرداند که او را از شر شیاطین و هر بلایی حفظ کند.
از حضرت امام محمد باقر علیه السلام منقول است که هر که سوره «اذا وقعت الواقعة » هر شب پیش از خواب بخواند، در قیامت روی او ماند ماه شب چهارده باشد.
پی نوشت ها:
1. یک روز در میان.
2. برای تهیه عطر بیش از تهیه طعام، پول و سکه خرج می کردند.
3. نماز ظهر.
4. [زمان آن]از دست برود.
5. خانه.
6. پناه دادن، پناه آوردن، دعایی که بر کاغذ می نویسند.
7. فلج.
