آقا جمال خوانساری

(متوفی 1125 ه.ق)

گفتار استاد:

«جمال المحققین معروف به آقا جمال خوانساری،فرزند آقا حسین خوانساری سابق الذکر است.مانند پدر جامع معقول و منقول بوده است.حاشیه معروفی برشرح لمعه،و حاشیه مختصری بر طبیعیات شفای ابو علی سینا دارد که در حاشیه شفای چاپ سنگی تهران درآمده است.آقا جمال با دو واسطه،استاد سید مهدی بحر العلوم است،زیرا او استاد سید ابراهیم قزوینی است و او استاد پسرش سیدحسین قزوینی است و سید حسین یکی از اساتید بحر العلوم است.» ⁽¹⁾

او از فقهای بزرگ عصر خویش است که مرجعیت و ریاست علمی و مذهبی مردم به او منتهی گردیده است،از این رو ملجا و پناهگاه نیازمندان و درماندگان نیز بوده و در انجام مهمات محرومان و بیچارگان کوشا بوده است.

آقا محمد،فرزند آقا حسین خوانساری،معروف به جمال الدین و موصوف به محقق خوانساری، ⁽²⁾ در تحقیق و تدقیق بی نظیر بوده است.او از ملا محمد تقی مجلسی اجازه روایتی دارد و از تالیفات او،تعلیقه بر شرح لمعه است که در غایت متانت و دقت می باشد،و تعلیقه ای بر الهیات شرح تجرید قوشجی و شرح فارسی برکتاب مفتاح الفلاح شیخ بهایی نیز از تالیفات او می باشند.

دو لطیفه در زندگی او آورده اند که به عنوان زنگ تفریح کتاب هم شده باشد درذیل می آوریم:

1-گویند از طرف حکومت وقت،هر سال چهار هزار تومان به او به عنوان قضاوت داده می شد تا گرفتاریهای قضائی مردم را رفع کند.وقتی یکی از اعیان درخدمت او حاضر شد و مساله ای پرسید،او جواب نگفت و گفت اکنون نمی دانم.

پس شخص دیگری آمد و سؤالی کرد و همان جواب را شنید تا چهار نفر که چهار مساله پرسیدند و جواب «لا ادری »شنیدند.آن شخص از اعیان دولت گفت که شما سالی چهار هزار تومان می گیرید که بدانید،و در این مجلس هر کس از شماپرسید،شما می فرمائید که «نمی دانم ».

آقا جمال فرمود:«من آن چهار هزار را برای آن چیزهایی که می دانم می گیرم،واگر برای آنچه نمی دانم پول بگیرم،خزانه دولت وفا به آن نمی کند...» ⁽³⁾

2-شیخ بهایی می نویسد که آقا جمال در دوران طلبگی عبارتی گفت که جای تانیث بود و به تذکیر اداء کرده بود.در این باب به او ایراد گرفتند.در پاسخ گفت:«الامرفی التذکیر و التانیث سهلة »پس لفظ «سهلة »را نیز مؤنث آورد.روزی ملا محسن فیض کاشانی عازم حج بود و از کاشان حرکت نمود و وارد اصفهان شد،و بر آقا حسین محقق خوانساری مهمان شد،پس آقا جمال به حضور او شتافت.ملا محسن مساله ای از او پرسید و آقا جمال از عهده جواب آن برنیامد.ملا محسن دست روی دست زد وگفت:«حیف که در خانه آقا حسین بسته شد.»پس این سخن در آقا جمال تاثیر بسزانمود و تصمیم بر تلاش و جد و جهد گرفت تا ملا محسن از مکه مراجعت کرد ودوباره به منزل آقا حسین وارد گردید و با آقا جمال صحبت داشت، دید که صاحب فضیلت شده است و گفت:«این آقا جمال،غیر آن جمالی است که ما پارسال او رادیدیم.»و باز گویند زمانی برای آقا شام حاضر کردند،در حالی که او مشغول مطالعه بود،پس سفره را آنجا گذاشتند و آقا هیچ ملتفت نشد،تا آنکه یک بار اذان صبح بلندشد.او به اهل منزل گفت چرا شام را دیر آوردید،گفتند آن را اول شب آورده ایم و شماملتفت آن نگردیده اید.

این حالت از همان حالاتی است که دارندگان آن دائما سر می دهند:«این الملوک و ابناء الملوک »(کجایند زمامداران دنیوی و فرزندان زمامداران دنیا که چنین لذات روحی و معنوی را دریافته باشند.)

تالیفات او:

او در اثر تربیتهای خانوادگی،به عنوان فرزند عالم بزرگی مانند آقا حسین محقق خوانساری،و با داشتن دایی ارجمندی چون محقق سبزواری صاحب ذخیره،و در اثرمعاشرت و مصاحبت با افرادی مانند مجلسی اول و ملا محمد شیروانی، دارای کمالات و مراتب علمی والائی در معقول و منقول بوده است که تالیفات و تصنیفات او نشانگراین ذخیره های علمی است:

1-حاشیه شرح لمعه که بارها در ایران به چاپ رسیده است و مورد بهره برداری فضلاء و طلاب علوم دینی در حوزه های علمی بوده است.

2-اختیارات الایام و السعد و النحس منها من اللیالی و الساعات

3-اصول الدین فی الامامة

4-ترجمة الفصول المختاره علم الهدی

5-حاشیه شرایع

6-حاشیه شرح اشارات

7-حاشیه شرح مختصر الاصول

8-حاشیه شفا

9-حاشیه من لا یحضره الفقیه

10-شرح فارسی مفتاح الفلاح

11-حاشیه تهذیب الحدیث.

و جز اینها تالیفات دیگری نیز داشته است که به نظر نگارنده نرسیده است. ⁽⁴⁾

وفات او:

وی در سال 1125 ه.ق در26 ماه رمضان،به فاصله 25 سال پس از فوت پدروفات یافت و در مقبره پدرش در تخت فولاد اصفهان که به دست حکومت روزبناگذاری شده بود،مدفون گشت. ⁽⁵⁾

رحمة الله علیه،رحمة واسعه

پی نوشتها:

1- آشنایی با علوم اسلامی،ص 306.

2- در حق خوانسار گفته اند:سه فرسخ در سه فرسخ لاله زار است،بهشت روی دنیا خوانسار است.

3- قصص العلماء،ص 266.

4- ریحانة الادب،ج 1،ص 54.

5- روضات الجنات،ج 2،ص 215- 214.