آثار مثبت پرداخت خمس

1- طهارت مولد

اولاد انسان، ثروت اصلی او را تشکیل می دهد. اگر اولاد از نسل پاک به دنیا آمده باشند زمینه رشد و تعالی بیشتری دارند و چنان چه از نسل ناپاک پای به عرصه وجود گذاشته باشند زمینه فساد و افساد در درون شان متجلی می گردد.

مثل معروف «العبد و ما فی یده لمولاه = بنده و هر آنچه در دست دارد [و در اختیار اوست] از آن مولاست) بیانگر این نکته است که انسان مالکیتی از خود ندارد هر آن چه دارد از آن خدای سبحان می باشد ولی خدای مهربان از انسان ها خواسته است که یک پنجم اموال شان را در راه او و در مسیری که او تعیین فرموده است هزینه کنند و مابقی را خودشان به طور دلخواه مصرف نمایند.

بدیهی است اگر اینگونه عمل نکنند و از پرداخت خمس سرپیچی نمایند نه تنها مرتکب گناه شده اند و نافرمانی خدا را به جان خریده اند بلکه مالی را که مصرف می نمایند چون حرام است در نسل آن ها تأثیر گذار بوده و موجب آلایش مولدشان می گردد اما اگر خمس را پرداخت کنند چون از غذای حلال تغذیه نموده اند باعث طهارت مولدشان خواهد شد:
حضرت امام صادق (ع) به نقل از آباء طاهرین خود نقل فرموده است که:
«اتی رجل علیا (ع) فقال انی کسبت مالا اغمضت فی طلبه حلالا و حراما فقد اردت التوبه و لا ادری الحلال منه و لا الحرام فقد اختلط علی فقال علی (ع) : اخرج خمس مالک فان الله عزوجل قد رضی من الانسان بالخمس و سائر المال کله لک حلال. (1) »

«مردی به خدمت امیرالمؤمنین (ع) رسید و عرض کرد: من مالی به دست آورده ام که درباره ی حلال و حرام آن چشم پوشیدم اکنون می خواهم توبه کنم و مقدار حلال و حرام آن بر من مجهول است و مال حلال با حرام مخلوط گردیده است. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: خمس مال خود را خارج کن زیرا خدای عزوجل از آدمی با ادای خمس راضی می شود و باقی مال بر تو حلال خواهد بود. »

در جای دیگر هم حضرت صادق (ع) با تکیه بر مطلب قبلی فرموده اند:
«من وجد برد حبنا فی کبده فلیحمد الله علی اول النعم قال. قلت: جعلت فداک ما اول النعم؟ قال (ع) : طیب الولاده ثم قال ابوعبدالله قال امیرالمؤمنین (ع) لفاطمه صلوات الله علیهما: احلی نصیبک من الفیء لاباء شیعتنا لیطیبوا ثم قال ابوعبدالله (ع) : انا احللنا امهات شیعتنا لآبائهم لیطیبوا (2) . »

«هر کس خنکی محبت و دوستی ما را در جگر خود احساس کند پس خدای را بر نخستین نعمت ها ستایش کند. [راوی حدیث] گفت: عرض کردم: فدایت شوم نخستین نعمت ها چیست؟ فرمودند: پاکی ولادت (حلال زادگی) سپس امام (ع) فرمود: امیرالمؤمنین (ع) به حضرت فاطمه علیهاالسلام گفت: نصیب خودت را از انفال بر پدران شیعیان ما ببخش تا آن ها پاک گردند.

سپس امام صادق (ع) فرمود: ما، مادران شیعیان خودمان را بر پدرانشان حلال کردیم تا [نسل] آنان پاک گردد. »
امام باقر و یا امام صادق (ع) با تأکید بر حقیقت بالا فرموده اند:
«ان اشد ما فیه الناس یوم القیامه ان یقوم صاحب الخمس فیقول یا رب خمسی و قد طیبنا ذلک لشیعتنا لتطیب ولادتهم و لیزکوا اولادهم. (3) »

«سخت ترین و شدیدترین حالی که در روز قیامت به مردم دست می دهد آن است که مستحقان برخیزند و بگویند: پروردگارا خمس ما «حق ما را از مدیونین بگیر» ما خمس را برای شیعیان پاک ساختیم تا موالید آنان پاک و فرزندان شان حلال و پاکیزه گردد. »

2- تطهیر اموال

می دانیم تغذیه در سلامت جسم و جان آدمی سهم به سزایی دارد. غذای سالم و حلال فکر سالم، عمل سالم و ... پدید می آورد و از غذای ناسالم و حرام افکار شیطانی، عمل شیطانی پدیدار می گردد. یکی از علل تشریع خمس تطهیر اموال است در همین زمینه از امام صادق (ع) سؤال شده: «رجل اکتسب مالا من حلال و حرام ثم اراد التوبه من ذلک و لم یتمیز له الحلال بعینه من الحرام فقال: یخرج منه الخمس و قد طاب ان الله طهر الأموال بالخمس (4) »

«مردی که از راه حلال و حرام مالی به دست آورد، و می خواهد توبه کند ولی حلال و حرام را به طور مشخص نمی شناسد چه کند [و چگونه خود را از حرمت خلاص نماید] فرمود خمس آن مال را بدهد مالش پاک می شود. خداوند اموال را به وسیله پرداخت خمس تطهیر فرموده است»

همچنان که مشاهده می فرمایید امام صادق (ع) به طور صریح و روشن یکی از علل تشریع خمس را تطهیر اموال معرفی فرموده اند. در جای دیگر هم امام صادق (ع) در پاسخ راوی حدیث [حکیم مؤذن بنی عبس] که از چگونگی و زمان پرداخت خمس سؤال می نموده فرموده است:
«هی و الله الا فاده یوما بیوم الا أن أبی جعل شیعته من حل لیزکیهم» (5)
«به خدا قسم خمس در منافع روز به روز است [یعنی خمس منافع هر روز را همان روز باید پرداخت کرد] ولی پدرم امام باقر (ع) شیعیان را [از پرداخت روزانه] حلال کرد تا آن ها را پاک گرداند. »

قرآن مجید مبحث خمس را به روشنی تشریع و علت آن را تزکیه اموال مردم یادآور شده است آنجا که فرموده است:
«خذ من أموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها (6) »
«از اموال آن ها [= مسلمانان] صدقه بگیر تا به واسطه آن پاک شان کنی. »

در این آیه هم به طور روشن علت تشریع خمس تطیهر اموال بیان گردیده است. هر چند صاحب تفسیر مجمع البیان شأن نزول آیه را در مورد زکات و صدقات استحبابی مطرح کرده اند ولی مرحوم صاحب جواهر به استناد روایتی که در سطور بعدی خواهد آمد «صدقه» را به معنای خمس تفسیر کرده اند که به نظر می آید با ملاک های کلی و روایتی که خواهد آمد سازگارتر باشد.

اکنون روایتی را که مورد استناد صاحب جواهر بوده با هم می خوانیم:
«قال ابوعبدالله (ع) من زعم أن الامام [علیه السلام] یحتاج الی ما فی أیدی الناس فهو کافر، انما الناس یحتاجون أن یقبل منهم الامام [علیه السلام] قال الله عزوجل: خذ من أموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم (7) »
«امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس تصور کند که امام (ع) به آنچه مردم در دست دارند محتاج است آن شخص کافر است. مردم احتیاج دارند که امام از آن ها مال [= خمس] قبول کند. [زیرا که] خداوند عزوجل فرموده است از اموال آن ها صدقه بگیر تا پاک گردند» روایت کاملا گویای آن است که امام صادق (ع) به استناد آیه فوق علت تشریع خمس را تطهیر اموال مردم

پی نوشت ها :
1- من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 189.
2- جامع احادیث شیعه ج 8 ص 597.
3- وافی ج 6 ص 276.
4- المقنعه ص 283.
5- وافی ج 1 ص 229؛ نیز اصول کافی ج 1 ص 42.
6- سوره توبه آیه 103.
7- مجمع البیان ج 5 ص 102 و جواهر الکلام ج 16 ص 3.
8- اصول کافی ج 1 ص 538.
9- وسایل الشیعه ج 6 ص 375.
10- همان.
11- وسائل الشیعه ج 6 ص 375.
12- محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسن مجتبی ص 42.
13- وسائل الشیعه ج 6 ص 375.
14- المقنعه ص 284.