مناجات در نماز

منابع مقاله:

کتاب  : عرفان اسلامى جلد پنجم 

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

اى عزیز! تو نیز به قدر میسور و مقدار مقدور، این وقت مناجات را غنیمت شمار و به آداب قلبیه آن قیام کن و به قلب خود بفهمان که مایه حیات ابدى اخروى و سرچشمه فضایل نفسانیه و رأس المال کرامات غیر متناهیه به مراودت و مؤانست با حق است و مناجات با او به ویژه در نماز که معجون روحانى ساخته شده با دست جلال حق است و از جمیع عبادات جامع تر و کامل تر است، پس بر اوقات و شرایط آن حتى الامکان محافظت کن و اوقات فضیلت آن را انتخاب نما که نورانیتى دارد که در دیگر اوقات نیست.

اشتغالات قلبیه خود را در آن اوقات کم کن، بلکه قطع کن و این حاصل شود به این که اوقات خود را موظف و معین کنى و براى نماز که متکفل حیات ابدى توست و قتى خاص تعیین کنى که در آن وقت کارهاى دیگر نداشته باشى و قلب را تعلّقاتى نباشد و نماز را با امور دیگر مزاحم قرار مده، تا بتوانى قلب را راحت و حاضر کنى.

در احادیث در احوال معصومین تدبر کن و در حالات آن بزرگواران تأمل نما؛ شاید تنبّهى حاصل آید و ما نیز بتوانیم به قلب مهجور خود بفهمانیم که اوقات صلاة اوقات حضور دربارگاه قدس حضرت ذوالجلال است، اوقاتى است که حق تعالى که مالک الملوک و عظیم مطلق است بنده ضعیف ناچیز را به مناجات خود دعوت فرموده و به دارالکرامة خود اذن دخول داده تا فوز به سعادت هاى ابدى و سرور بهجت هاى دائمى پیدا کند.

از دخول وقت نماز به مقدار معرفت خود بهجت و سرور داشته باشیم و اگر قلب، استشعار عظمت و خطر مقام کند به مقدار فهم عظمت، خوف و خشیت حاصل مى شود و چون قلوب اولیا مختلف و حالات آن ها متفاوت است، به حسب تجلیات لطفیه و قهریه و استشعار عظمت و رحمت و جمال، آن ها را به سرور و بهجت وادار کند «وارحنا یا بلال» گویند و گاهى تجلیات به عظمت و قهر و سلطنت آن ها را از خود بى خود کند و رعشه و رعده براى آن ها دست دهد!!

آداب اوقات نماز

بالجمله، اى ضعیف! آداب قلبیه اوقات آن است که، خود را مهیا کنى براى ورود به حضور مالک دنیا و آخرت و مخاطب و مکالمه با حضرت حق جلّ و علا، پس با نظرى توجه به ضعف و بیچارگى و ذلت و بینوایى خود و عظمت و بزرگى و جلال و کبریاى ذات مقدس جلت عظمته که انبیاء مرسلین و ملائکه مقربان در بارگاه عظمتش از خود بى خود شوند و اعتراف به عجز و مسکنت و ذلت کنند و چون این نظر را کردى و به دل فهماندى استشعار خوف کند و عبادات خود را ناچیز شمارد.

و با نظرى توجه به سعه رحمت و کمال عطوفت و احاطه رحمانیت آن ذات مقدس کن که بنده ضعیفى را به بارگاه قدس خود با همه آلودگى و بیچارگى که دارد بار داده و او را با همه تشریفات فرو فرستادن فرشتگان و نازل نمودن کتاب هاى آسمانى و فرستادن انبیاى مرسلین دعوت به محفل انس خود فرموده، بدون آن که سابقه استعدادى از براى ممکن بیچاره باشد و یا در این دعوت و حضور براى حضرتش یا ملائکة اللّه یا انبیا سودى تصور شود.

البته قلب را با این توجه انسى حاصل شود و استشعار رجا و امیدوارى کند؛ پس با قدم خوف و رجا و رغبت و رهبت، خود را مهیاى حضور کن و عُدّه و عِدّه حضور مهیا کن که عمده آن، آن است که با قلب خجل و دل وجل و استشعار انکسار و ذلت و ضعف و بیچارگى وارد محضر شوى و خود را به هیچ وجه لایق محضر ندانى و لایق عبادات و عبودیت نشمارى و اذن در عبادت و عبودیت را فقط از شمول رحمت و عمیم لطف حضرت احدیت جلّت قدرته بدانى که اگر ذلت خود را نصب عین خود کردى و به جان و دل تواضع براى ذات مقدس حق نمودى و خود و عبودیت خود را ناچیز و بى ارزش دانستى، حق تعالى با تو تلطف فرماید و تو را مرتفع کند و به کرامات خود مخلّع فرماید!!

این همه سود و منفعت، این همه عشق و محبت، این همه لطف و کرامت، این همه رأفت و رحمت گوشه اى از آثار و نتایج نماز است.

نماز، محبوب ترین عمل

اگر بگویند که نماز، باب رحمت، بارگاه قدس، میقات عاشقان، معراج مؤمنان، عشق عارفان، راه دانایان، صراط بینایان، جان متحیران، وسیله قرب جانان و همه دردها را درمان است به خدا قسم چیزى به گزاف نگفته اند؛ اگر در روایات شیعه آمده که نماز، محبوب ترین عمل در پیشگاه خداست، به حقیقت قسم که سخن حق است و عین واقعیت در ملک و ملکوت است.

عَنْ مُعاوِیَةِ بْنِ وَهَبٍ قالَ: سَالْتُ ابا عَبْدِاللّهِ علیه السلام عَنْ افْضَلِ ما یُتَقَرَّبُ بِهِ الْعِبادُ الى رَبِّهِمْ وَاحَبُّ ذلِکَ الىَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ ما هُوَ؟ فَقالَ: ما اعْلَمْ شَیْئا بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ افْضَلُ مِنْ هذِهِ الصَّلاةِ الا تَرى انَّ الْعَبْدَ الصَّالِحَ عیسىَ بْنَ مَرْیَمَ علیه السلام قالَ «2»: [وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیًّا] «3»:

معاویة بن وهب که از راویان بزرگوار است مى گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم، برترین چیزى که وسیله قرب عباد به حق است و محبوب ترین عمل نزد خداوند چیست؟ فرمود: پس از معرفت به حق چیزى را محبوب تر از نماز نمى شناسم، ندیدى بنده شایسته حق حضرت عیسى بن مریم علیه السلام گفت:

خداوند مرا به نماز و زکات تا زنده ام سفارش فرموده است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

محبوب ترین اعمال نزد حضرت حق نماز است و آن آخرین وصیت انبیاى خداست.

چه نیکوست مرد غسل کند یا وضوى کامل بگیرد، سپس آهنگ جاى کند که کسى او را نبیند؛ پس پروردگار مهربان او را در حال رکوع و سجود بنگرد؛ عبد زمانى که سجده کند و سجودش طول بکشد، ابلیس فریاد برمى دارد: واى بر من! انسان ها اطاعت کردند، ولى من معصیت و آنان سجده کردند، ولى من از این عمل با عظمت سرباز زدم! «4»!

عَنْ ابى بَصیرٍ قالَ: قالَ ابُو عَبْدِاللّهِ علیه السلام: صَلاةٌ فَریضَةٌ خَیْرٌ مِنْ عِشْرینَ حِجَّةٌ وَحِجَّةٌ خَیْرٌ مِنْ بَیْتٍ مَمْلُوٌّ ذَهَباً یَتَصَدَّقُ مِنْهُ حَتّى یُفْنى «5»:

ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام نقل مى کند: یک نماز واجب از بیست حج بالاتر است و یک حج بهتر است از خانه اى که پر از طلا باشد و همه آن در صدقه مصرف شود.

امام صادق علیه السلام مى فرماید:

پیرمردى را در قیامت حاضر مى کنند، سپس پرونده او را به دستش مى دهند، پرونده به صورتى است که مردم آن را مى بینند و در آن جز بدى هاى او را نمى نگرند؛ این برنامه به طول مى انجامد تا پیرمرد به حضرت حق مى گوید: امر مى کنى که مرا به آتش ببرند؟ خطاب مى رسد: اى پیرمرد! من حیا مى کنم که تو را عذاب کنم در حالى که در دنیا براى من نماز خواندى، اى ملائکه من! بنده مرا به بهشت ببرید «6».

این عبد مسکین و شرمنده مستکین و افتاده ناتوان در مقام مناجات با حضرت قاضى الحاجات چنین عرضه داشته ام:

عَنِ النَّبىِّ صلى الله علیه و آله: انَّ احَبَّ الْاعْمالِ الىَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ الصَّلاةُ وَالبِرُّ وَالجِهادُ «7»:

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: محبوب ترین کارها نزد حضرت اللّه، نماز و نیکى و جهاد است.

عَنْ یُونُسِ بْنِ یَعْقُوبَ قالَ سَمِعْتُ ابا عَبْدَاللّهِ علیه السلام یَقُولُ: حَجَّةٌ افْضَلُ مِنَ الدُّنْیا وَما فیها وَصَلاةٌ فَریضَةٌ افْضَلُ مِنْ الْفِ حَجَّةٍ «8»:

یونس بن یعقوب مى گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام مى فرمود: یک حج از دنیا و آنچه در آن است برتر است و یک نماز واجب از هزار حج بالاتر است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- مولوى.

(2)- الکافى: 3/ 264، باب فضل الصلاة، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 4/ 38، باب 10، حدیث 4453.

(3)- مریم (19): 31.

(4)- الکافى: 3/ 264، باب فضل الصلاة، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 4/ 38، باب 10، حدیث 4454.

(5)- الکافى: 3/ 265، باب فضل الصلاة، حدیث 7؛ وسائل الشیعة: 4/ 39، باب 10، حدیث 4456.

(6)- الأمالى، شیخ صدوق: 37، المجلس العاشر، حدیث 2؛ روضة الواعظین: 2/ 498، مجلس فى ذکر القیامة؛ بحار الأنوار: 79/ 204، باب 1، حدیث 4. (7)- الخصال: 1/ 185، حدیث 356؛ وسائل الشیعة: 4/ 40، باب 10، حدیث 4459؛ بحار الأنوار: 97/ 11، باب 1، حدیث 19.

(8)- التهذیب: 2/ 240، باب فضل الصلاة، حدیث 22؛ وسائل الشیعة: 4/ 40، باب 10، حدیث 4460.