موضوع دیگری که اطلاع آن بر محدث لازم است، دانستن القاب و کنای ائمه است چه آنکه روات در بیشتر احادیث، از ائمه بکنیه یا لقب نام برده اند.
زیرا در لسان عرب، هنگام نام بردن از بزرگان یا مخاطبه با آنان نوعا به کنیه تعبیر می شود .و اتفاقا بیشتر کنای ائمه، مشترک بین آنان است و از اینرو احتیاج بامتیاز آن بواسطه قرائن کلامیه و مقامیه داریم.
1 ابو القاسم: کنیه حضرت رسول اکرم (ص) و حضرت بقیة الله (ع) است و چنانکه در اخبار بطور مطلق ذکر شود مراد حضرت ولی عصر است.
و چون روایت از حضرت امام حسن و امام حسین (ع) نادر است ذکر کنیه ایشان کمتر شده با آنکه کنیت حضرت امام حسن ابو محمد است و کنیت امام حسین ابو عبد الله است (لوامع صاحبقرانی) .و کنیه امام صادق (ع) نیز ابو عبد الله است.
2 ابو الحسن: مشترک بین حضرت امیر و حضرت موسی بن جعفر و حضرت رضا و حضرت هادی است منتهی بطور اطلاق یا متداول، حضرت موسی بن جعفر و (بقید ثانی) حضرت رضا و (بقید ثالث)، کنیه حضرت هادی است.
3 ابو محمد: مشترک بین حضرت مجتبی و حضرت زین العابدین و حضرت امام حسن عسکری است گرچه نوعا در اخبار اطلاق بر اخیر می شود.و حضرت زین العابدین را همیشه باسم یاد می کنند .
4 ابو ابراهیم: خاص حضرت موسی بن جعفر (ع) است.
5 ابو اسحق: مختص بحضرت صادق علیه السلام است.
6 ابو جعفر: مشترک بین حضرت باقر و امام جواد (ع) است.منتهی چنانچه بطور اطلاق ذکر شود یا بقید اول، مراد حضرت باقر و باقید (ثانی) حضرت جواد (ع) است و استعمال «ابو الحسن» در کنیه امیر المؤمنین کم و بیشتر ابو الحسنین که خاص آنجناب است آمده.
اما القاب:
لقب عالم و شیخ و فقیه و عبد صالح: خاص حضرت موسی بن جعفر است.ولی گاهی شیخ در لقب حضرت صادق نیز آمده (1) چنانکه ابو عبد الله و فقیه و عالم نیز بر آنحضرت اطلاق شده.ولی مجلسی فرموده: فقیه را بیشتر بر امام علی النقی اطلاق می کنند و گاه باشد که فقیه را بر امام حسن عسکری و صاحب الامر اطلاق می کنند (لوامع ص 87) .لقب نقی و ماضی و صاحب العسکر و رجل: در مورد حضرت امام حسن عسکری استعمال شده.چنانکه گاهی از آنحضرت بماضی و فقیه نیز تعبیر گردیده .
لقب صاحب و صاحب الدار: بقائم مهدی یعنی حضرت صاحب الزمان اختصاص دارد و لقب صاحب الناحیه را به حضرت صاحب الامر اطلاق می کنند (لوامع) و نیز بحضرت هادی و حضرت عسکری اطلاق شده .
مجلسی اول فرموده: غایب و علیل و غریم را نیز بر حضرت حجت اطلاق می کنند (لوامع) .
باحدهما: حضرت باقر یا صادق اراده شده.و بعسکریین حضرت هادی و عسکری مرادند و بکاظمین حضرت موسی بن جعفر و حضرت جواد اراده می شود.
و اما بقیه القاب
امیر المؤمنین و مجتبی و شهید و زین العابدین و باقر و صادق و کاظم و رضا و جواد و هادی و عسکری و صاحب الزمان بترتیب القاب مشهوره دوازده امامند که نزد عموم حتی از اسماء این بزرگواران بیشتر اشتهار دارد.
(رک: لوامع صاحبقرانی، مشترکات طریحی) .
پی نوشت ها:
1 بمقدمات کتاب شریف (منتقی الجمان) و فوائد کتاب مشترکات شیخ طریحی مراجعه فرمائید .
2 کما فی روایة زرارة و محمد بن مسلم حیث قالا بعث الینا الشیخ و نحن فی المدینة الخ ...
در لوامع فرموده: عالم که گویند مراد معصوم است و خصوص احدی مراد نیست.