مرجعیت فقیه جامع و مرجع بزرگ شیعه، نجم الدین ابوالقاسم جعفر سعید حلی در خلال سالهای 630 تا 676 ق به ظهور پیوست و زعامت شیعه را به عهده داشت، او در تحقیق و پژوهش اصول و مبانی فقه توفیق فراوان یافت. و از این رو به محقق علی الاطلاق مشهور شد. هرگاه بخواهند از این نام غیر از ایشان را اراده نمایند، باید با قرینه ذکر کنند. محقق حلی بر خلاف ابن ادریس فقه استدلالی خویش را بر پایه مکتب شیخ طوسی بنا نهاد و با دقت در تمام ابواب فقه و اصول از اندیشه و فتوای شیخ بهره برد و این میراث ارزنده را به شاگردان خویش هدیه کرد. ابن داود شاگرد او در کتاب رجال خود از کتابهای علمی وی در اصول دین اصول فقه منطق و ادب نام می برد. محقق کوشید معارف و علوم اسلامی را در تمام زمینه ها از یکدیگر جدا کند و هریک را به صورت موضوعی جداگانه و در کتابی مستقل مورد بحث و بررسی و تنقیح قرار دهد. نیز ابن داود در مورد استادش می گوید «محقق یگانه عصر خویش و زبان آورترین شخصیت روزگار و از هت حجت و برهان استوارترین فرد و حاضر جواب ترین مردم زمان خود بود»
محقق در حله در مقام تدریس بی همتا بود، در مجلس درس او صدها طالب علم شرکت می کردند و از خرمن دانش او خوشه ها می چیدند.
از میان شاگردان او شخصیتهای علمی برجسته ای برخاستند، چون علامه حلی (پسر خواهر او) و حسن بن داود حلی صاحب کتاب رجال و سید غیاث الدین (عبد الکریم بن احمد بن) طاووس صاحب فرحة الغری و دیگران. که هر کدام در گسترش ابحاث اجتهادی سهم به سزایی داشتند. در اعلام العرب آمده است: «از مجلس درس محقق بیش از 400 مجتهد برخاستند که چنین امری در فقهای پیشین دیده نشد.»
جنبش علمی در عصر او به اوج شکوفایی خود رسید و حله یکی از مراکز علمی مهم جهان تشیع شد. کتابهای شرایع الاسلام ، النافع، المعتبر و دهها تالیف دیگر از آثار ارزشمند اوست.
