شناسه : ۳۰۶۷۵۳ - پنجشنبه ۸ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۰۰:۴۸
یادداشت وارده؛
اخلاص راز جاودانگی است
گروه اندیشه: سالک الی‌الله پس از عبور از منزل چهارم (ذکر) به وادی بعدی یعنی اخلاص وارد می‌شود و عارفان مسلمان از اخلاص به عنوان راز جاودانگی یاد می‌کنند.
سالک الی الله پس از عبور از منزل ذکر (منزل چهارم) به وادی بسیار خطیری و صعبی به نام اخلاص وارد می شود. عرفای شریف اسلام از اخلاص به عنوان راز جاودانگی یاد می‌کنند. عبور از این منزل دشوار صرفا برای فردی میسر است که از هدایت الهی بهره‌ای برده باشد و با ذکر عملی یا همان پرهیز از گناه قلب خود را از اوهام و خیالات نفسانی پاک کرده باشد. رسیدن به مقامات ربانی در این منزل حتی برای اهل تقوا هم دشوار است. در موضوع اخلاص این بحث وجود دارد که آیا اخلاص در افراد ریشه ذاتی و تکوینی دارد و یا اکتسابی بوده و شخص می‌تواند در طی مراحلی آن را مانند برخی از صفات شایسته دیگر در خود ایجاد کند؟
در پاسخ به این سوال می‌توان گفت موضوع اخلاص خود به دو بخش کلی اخلاص تکوینی و اخلاص اکتسابی تقسیم می‌شود. این عبارت به آن معناست که مراتبی از اخلاص در انسان ریشه در وی داشته و به نوعی تکوینی می‌باشد اما شخص نباید تصور کند که در صورت عدم برخورداری از این صفت شایسته دیگر قادر به کسب آن نمی‌باشد. اخلاص تکوینی خود اولین مرتبه از مراتب ذاتی انسان است. جناب انسان باید تلاش کند قلبا، روحا، عقلا و از جنبه های نفسانی پاک و مطهر شود تا در ادامه وصول به حضرت حق و بهره‌مندی از انوار الهی برای وی میسر شود. و اما اخلاص اکتسابی امری تدریجی می‌باشد که در نتیجه مداومت و ممارست بر انجام برخی اعمال نیک قابل بدست آوردن می‌باشد. برای رسیدن به درجات والا در این منزل شریف، جناب انسان باید افکار و نیات خود را از بند عالم ماده آزاد کند تا در ادامه به مقامی از مقامات اخلاص ربانی نائل شود. لذا گفته‌اند تعلق به امور دنیا نورانیت و معنویت را از انسان گرفته و آن را به ظلمت وابستگی‌ها وارد می‌کند و در نقطه مقابل آزادی از این ظلمت شرایط اتصال به جلال و جمال الهی را برای انسان فراهم می‌کند. در این مقام است که شیطان دیگر به انسان مخلص راه ندارد چون شخصی که به مرتبه‌ای از مراتب اخلاص نائل شد پس از آن از نور هدایت بهره‌مند شده و مظاهر حق را با چشم دل مشاهده می‌کند.
اخلاص راز جاودانگی
برخی افراد گاه از خود سوال می‌کنند که با وجود برخورداری از تمام شایستگی‌های لازم چرا کارهای آنها بی‌نتیجه و بی‌ثمر مانده است. در بین علمای اسلام شخصیتی مانند شیخ عباس قمی مولف کتاب شریف مفاتیح الجنان خود نمونه‌ای از مخلصین است. در تاریخ اسلام افراد بسیاری کتاب ادعیه نوشته‌اند اما در زمان کنونی حتی نام بسیاری از این کتاب‌ها نیز شنیده نمی‌شود، زیرا گذر زمان بسیاری از کتاب‌ها را زدوده و صرفا برخی از کتب هم‌چون میراثی گرانبها زنده باقی مانده‌اند. افرادی که در زمینه بررسی کتب ادعیه متخصص هستند به خوبی می‌دانند که کتاب‌هایی در طول تاریخ وجود داشته که شاید به مراتب بهتر از مفاتیح الجنان بوده اما سوال در اینجا این است که چرا کتاب مفاتیح شیخ عباس قمی در بین آن آثار مانده گار شده است. بدون شک در اینجا رازی وجود دارد. در حقیقت اخلاص مولف در نگارش این کتاب کلید جاودانه شدن این اثر ارزشمند است. هر کس به مراتبی از اخلاص نائل شود، کارهای نیک او ثمربخش و ماندگار خواهد شد.
لذا گفته‌اند جناب انسان در خفا و عیان همیشه باید اخلاص داشته باشد. سالک اگر در کارها مخلص باشد، قطعا مظاهر حق را مشاهده خواهد کرد. در انجام هر کاری باید اخلاص داشت. اگر سخنران هستی، اخلاص می‌تواند کلام شما را نافذ و ماندگار کند. اگر مدرس هستید، اخلاص دروس شما را دلنشین و ماندگار خواهد کرد. اخلاص است که کیفیت عبادات واجب و مستحب انسان را به اوج خود می‌رساند. اما برخی افراد پس از مقایسه شایستگی‌های خود با دیگران روزی از خود سوال می‌کنند که چرا کل زحمات عمرمان بی‌ثمر و بی‌نتیجه شده است. در اینجا پاسخ این است که شما در عمل خود مخلص نبودید، لذا آثار نیک اعمال شما از بین رفته است.
مرحوم ملااحمد و ملامحمد (پدر و پسر) در کتابی که مشترکا در علم اخلاق تالیف کرده‌اند به بررسی آثار اخلاص در عمل پرداخته‌اند. این دو شخصیت بزرگ عمل نیک انسان را به یک درخت سبز و خرم تشبیه کرده و سپس اخلاص در عمل را عامل بارور شدن این درخت معرفی می‌کنند. بدون شک اعمال نیک جلوه‌ای خاص در زندگی انسان ایجاد می‌کنند و این خود یکی از الطاف الهی می‌باشد، اما ثمر بخش بودن اعمال خود موضوع دیگری است که در گرو اخلاص در عمل است. شهادت، فقر، غنا، عدل، رضا، سخط، همه و همه اخلاص می‌خواهد، لذا عرفای شریف اسلام اخلاص را راز جاودانگی معرفی کرده‌اند.
اخلاص در آیات و روایات
در امر اخلاص آیات متعددی در قرآن مجید وجود دارد که از جمله آن موارد می توان به آیه 65 از سوره غافر اشاره کرد. خداوند متعال در این آیه شریفه خطاب به بندگان خود فرموده اند: «هُوَ الْحَیُّ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ الْحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ: همانا او خداوند یکتاست و جز او خدایی نیست. پس او را بخوانید و دین خود را برای وی خالص گردانید. و حمد و سپاس ویژه پرودگار جهانیان است.
همچنین پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت ایشان(ع) نیز نصایح و بیانات گهرباری را در این زمینه ارائه فرموده‌اند. برای مثال از امیر مومنان علی (ع) نقل شده است که: علَیکُم بِصِدقِ الإخلاصِ و حُسنِ الیَقینِ ، فإنّهُما أفضَلُ عِبادَةِ المُقَرَّبینَ: بر شما باد اخلاص راستین و یقین نیکو، زیرا این دو از برترین عبادات مقربان هستند.
امام علی (ع) در حدیث دیگری متذکر می‌شوند که: ثَمَرَةُ الْعِلْمِ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ: همانا ثمره و میوه علم، اخلاص در عمل است.
در بیان آیه فوق خداوند متعال بندگان خود را به خالص کردن اعمال فرمان داده و حضرت امیر(ع) اخلاص را دری برای رسیدن به قرب حق معرفی می‌کنند. با توجه به بیان فوق می‌توان نتیجه گرفت که موضوع اخلاص در زندگی انسان آثار و نتایج غیر قابل وصفی دارد که صرفا با رسیدن به مراتبی از آن می‌توان نتیجه اعمال نیک را به خوبی درک کرد. قلب انسان محل دریافت انوار الهی می‌باشد و بهره‌مندی از نور هدایت صرفا با تخلیه، تزکیه و تطهیر قلب ممکن خواهد بود. روح انسان نیز پس از قلب او پاک می‌شود و جناب انسان پس از عبور از این مرحله به نفس مطمئنه دست پیدا کرده و جنبه‌هایی از کمالات عقلانی در وی نمایان می‌شود. این سیر ربانی خود از ابتدا به نیت پاک نیازمند است که پاکی نیت خود از ثمرات اخلاص است و به طور کل زمانی که نور انسان بر جوارح و جوانح اشخاص حاکم شد، در ادامه این نور الهی شیطان را از سالک الهی الله دور کرده و حیات عاریه وی را ثمربخش می‌کند.
علیرضا خاوری، از شاگردان آیت الله غروی علیاری
