کتب نوشته شده پیرامون نهج البلاغه
1 - هذا هو الحق
در اثبات انتساب نهج البلاغه ای که شریف رضی جمع آوری کرده به امیر مومنان علی(ص) و در دو جلد. تالیف: شیخ «طه یاسین » هنداوی از علمای معاصر مقیم اهواز (1).
2 - ما هو نهج البلاغه(نهج البلاغه چیست؟)
تالیف: علامه فقید «سید هبه الدین حسینی شهرستانی ». و در سال 1352ه ق چاپ شده است. مرحوم شهرستانی در این کتاب تنها به ذکر ماخذ خطبه شقشقیه پرداخته و آن خطبه را از 9 مصدر و ماخذ سابق ومعاصر و لاحق «سید رضی » ذکر کرده است.
3 - نهج البلاغه چیست؟
ترجمه کتاب «ماهو نهج البلاغه » علامه شهرستانی است با اضافات دیگر.
ترجمه و نگارش: «ضیاءالدین بن یوسف شیرازی » فرزند عالم جلیل القدر «شیخ یوسف شیرازی » آل صاحب الحدائق مشهور به «ابن یوسف حدائقی » و این کتاب مکرردر ایران چاپ شده است (2).
4 - نهج البلاغه چیست؟
ترجمه کتاب «ماهو نهج البلاغه » مرحوم شهرستانی.
مترجم: مرحوم «سید عباس میرزاده اهری »، با مقدمه دانشمند معظم آقای «علی دوانی ».
این کتاب در 143 صفحه، به قطع جیبی در سال 1346 شمسی توسط مطبوعاتی فراهانی چاپ شده است.
5 - اسناد نهج البلاغه
تالیف: استاد «امتیاز علی خان عرشی ». و این کتاب باوجود کمی اوراقش، کتاب پرفائده ای است (3). وی تنها ماخذی را که در کتابخانه(رضا) در رامبور هندوستان پیدا کرده، ضبط نموده است. مولف در این کتاب کوچک 221مورد از خطب و نامه ها و حکم نهج البلاغه را در نسخه های کتابخانه مذکور با ذکرشماره جلد و صفحه نقل کرده است.
6 - کشف الستاره عن نهج البلاغه
تالیف: شیخ «احمد کاشانی » (متولد حدود1300ه).
این کتاب شرح و ترجمه الفاظ و بیان لغات و اعراب و نکات ادبی نیست، بلکه نزدیک به 20 سال مولف صفحات نهج البلاغه را ورق زده و با ترتیب الفاظ و تعیین مواضع آنها فهرست جامع و جالبی فراهم آورده که کار مراجعه کنندگان را آسانترنموده است و خصوصیات آن را «ابن یوسف » در کتابش (نهج البلاغه چیست) صفحه 36 ذکرکرده است (4).
7 - حل لغات نهج البلاغه
تالیف: «مولوی اعجاز حسین بن جعفر حسن بدایونی هندی » و در آن تنها به تفسیر الفاظ نهج البلاغه پرداخته است (5).
8 - الکاشف عن الفاظ نهج البلاغه فی شروحه
تنظیم: استاد «سید جواد مصطفوی خراسانی ». فهرست دقیق و جامعی است مانند کشف الایاتهای قرآن که می توان به کمک آن هر لفظی را در خود نهج البلاغه و شروح آن به آسانی پیدا کرد. مولف از ترتیب وتنظیم کشف الایات قرآن مانند: «مفتاح کنوزالقرآن »، «المرشد»، و«المعجم المفهرس » استفاده های فراوانی کرده ولی در عین حال از مسامحات آنها درارجاع کلمات به اصول، حتی الامکان احتراز جسته و افکار تازه و بهتری را در این تالیف اضافه کرده است. کتاب شامل دو قسمت است: قسمت اول: تمام الفاظ نهج البلاغه را کلمه به کلمه با حروف تهجی تنظیم نموده است و قسمت دوم، جدولی است که طرزپیدا کردن هر جمله را در 16 شرح نهج البلاغه نشان داده است. مولف در اول ماه رجب سال 1378ه ق از تنظیم و تالیف آن فارغ شده و چاپ دوم آن توسط «محمد آخوندی »در سال 1395ه ق، انجام گرفته است.
9 - المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه
(به ضمیمه نهج البلاغه المرقم، اللغات المشروحه، مصادر نهج البلاغه و جدول اختلاف النسخ).
تهیه و تنظیم دو تن از فضلا: «محمد دشتی » و «کاظم محمدی ». این معجم بااصول فنی و سبک نوین تهیه و تنظیم گریده و کامل ترین و فنی ترین معجمی است که تاکنون بر نهج البلاغه نوشته شده است و به گونه ای است که با کمترین زحمت و باآسان ترین شیوه ممکن، محقق می تواند ماده مورد نظر خود را پیدا کند و این فهرست قابل استفاده برای عموم پژوهشگران داخلی و خارجی می باشد و در آن حدود 45600 عنوان کلی و جزئی استخراج و براساس حروف تهجی تنظیم یافته است. این معجم درتاریخ 1406 ه ق 1364 ه ش توسط انتشارات جامعه مدرسین در قم چاپ شده است.
10 - مدارک نهج البلاغه
تالیف: «شیخ هادی کاشف الغطاء»(متولد 1417 - 1289) (6).
وی اولین کسی است که با قلم خود از «نهج البلاغه » دفاع کرده و به تمام شبهات وسوالاتی که درباره نهج البلاغه پیدا شده، با براهین قاطع و دلائل محکم پاسخ داده است. و این کتاب دوبار به ضمیمه کتاب «مستدرک نهج البلاغه » او از صفحه 236 تا265 چاپ شده است (7).
11 - مصادر نهج البلاغه و اسانیده
تالیف: مرحوم «سید عبدالزهرا حسینی خطیب ».
مولف همت عالی خویش را مصروف داشته و تمام ماخذ و مصادر نهج البلاغه را به ترتیب خود کتاب از 114 کتاب پیدا کرده و ذکر نموده است. تالیف این کتاب ارزشمند درچهار جلد در سال 1395 ه ق پایان پذیرفته است و در همان سال به چاپ آن اقدام گردیده و تا سال 1405 ه ق سه بار در بیروت دارالاضواء چاپ شده است.
12 - مصادر نهج البلاغه فی مدارک نهج البلاغه
تالیف: «سید هبه الدین حسینی شهرستانی ». کتابی است مخطوط و آن را در جلد پنجم «الدلائل والمسائل » ذکر کرده است (8).
13 - ادب الامام علی و نهج البلاغه
تالیف: استاد کبیر «حسین بستانه نوهنا».
و ترتیب عناوین آن چنین است:
1 - ما الذی مکن لعلی ان یکون ادیبا متفوقا؟
2 - ما اثر عنه مما انتجته عبقریته.
3 - قیمه ادب الامام.
4 - التعریف بنهج البلاغه.
5 - الاوهام الحائمه حوله.
آن را مجله «الاعتدال النجفیه » در شماره چهارم سال پنجم منتشر ساخته است (9).
14 - الاراء الاجتماعیه فی نهج البلاغه
نوشته: استاد «عبدالوهاب حمود» ازاساتید بزرگ ادبیات عرب در مصر، مقاله بدیعی است پیرامون نهج البلاغه که آن رامجله «رساله الاسلام » که از «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه » در «قاهره »منتشر می شود، در شماره سوم سال سوم از صفحه 252 تا 257 چاپ کرده است و در آن به ویژگیهای خاص امام اشاره شده است (10).
15 - نهج البلاغه و اسناد آن
نوشته: «سید جواد مصطفوی ترقی ». مقاله تحقیقی است در 15 صفحه، که در نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، در شماره هیجدهم سال 1396 ه ق چاپ شده است.
16 - شبهات حول نهج البلاغه
نوشته: استاد و خطیب توانا «سید عدنان بکاء».
سلسله مقالاتی است که در چند شماره مجله «النجف الغراء» منتشر شده است (11).
17 - الالفاظ القرآنیه فی نهج البلاغه
نوشته: «سید محمد جعفر حکیم ». بحث ارزشمندی است که در مجله «النجف الغراء» به چاپ رسیده است (12).
18 - هکذا تحدث ابوتراب
نوشته: «محمد حسن علیوی »(اخی لامی) سلسله بحثهائی است درباره نهج البلاغه که قسمت اول آن حاضر شده است (13).
19 - الامثال فی نهج البلاغه
نوشته: علامه، استاد «شیخ عبدالهادی الفضلی »(عربی).
درباره مثلهائی است که امیرمومنان علی(ص) در نهج البلاغه به آنها استشهادفرموده است.قسمتی از آن در مجله «رساله الاسلام » نشریه دانشکده اصول دین بغداد چاپ شده است (14).
20 - التفسیر فی نهج البلاغه
تالیف: استاد کبیر «کاصد الزیدی »، در مجله «رساله الاسلام » که از دانشکده اصول الدین بغداد صادر می شود، در شماره های 3 و 4 سال پنجم انتشار یافته است، و ثابت کرده است که نهج البلاغه از مهمترین مصادرتفسیر قرآن مجید است (15).
21 - رابطه نهج البلاغه و قرآن ل(ارتباط نهج البلاغه و قرآن) (فارسی).
تالیف: «سید جواد مصطفوی » مولف کتاب «الکاشف عن الفاظ نهج البلاغه » درتهران چاپ شده و از انتشارات کنگره نهج البلاغه است.
22 - مستدرک نهج البلاغه
تالیف: «شیخ هادی بن شیخ عباس بن شیخ علی بن جعفرکاشف الغطاء»، متولد 1289 یا 1287 ه صاحب کتاب «اوجز الانباء» و تالیفات دیگر. و آن در سه جزء است بدین ترتیب:(الخطب والاوامر، الکتب والوصایا، و الحکم والاداب) و جزء اول آن در سال 1354ه ق.چاپ شده است و مولف در سال 1361 بدرود حیات گفته است (16).
پی نوشتها:
1- الذریعه، ج 14، ص 144.
2- الذریعه، ج 19، ص 32 - مصادر، ج 1، ص 260.
3- مصادر نهج البلاغه، ج 2، ص 260.
4- الذریعه، ج 14، ص 114 - مصادر، ج 1، ص 258.
5- مصادر، ج 1، ص 259.
6- الذریعه، ج 20، ص 241.
7- مصادر، ج 1، ص 261.
8- مصادر، ج 1، ص 259.
9- مصادر، ج 1، ص 260.
10- مصادر، ج 1، ص 263.
11- مصادر، ج 1، ص 264 و 265.
12- مدرک قبل.
13- مدرک قبل.
14- مصادر، ج 1، ص 265.
15- مصادر، جج 1، ص 266.
16- الذریعه، ج 21، ص 6.