در باب اندیشه
- حوزه و دانشگاه، دو معهد علمی که از آنها انتظار می رود با کوشش خود نیازها و مقتضیات زمان را درک کنند، در سایه اعتماد به نفس، تلاش علمی خلاق، عزتمندی و با اتکا بر اسلام به عنوان بهترین پشتوانه فرهنگی، می توانند نقش عظیم خود را ایفا کنند. فهم نیازهای فرهنگی اجتماعی و صنعتی جامعه ما در پرتو تحقیق، خلاقیت و نوآوری و بالاخره در عرصه نظریه پردازیهای جدید و مختلف علمی میسر خواهد بود.
- امروز مهمترین کانون نیاز به اندیشه، مدیریت کشور است و مادامی که دانشگاهها و حوزه ها هنرشان در اعلان مطالب در کتابها و مقالات محدود شود، نمی توان امیدی به کارآمدی این نظریه ها داشت و دشمنان ما نیز از چنین حوزه و دانشگاهی ترسان نخواهند بود، علاوه بر آنکه این روند فقط موجب پرورش دانشمند و مجتهدی است که نمی توانند درک کنند که علم آنها برای اداره جامعه کافی نیست، به یاد او که غمی سنگین از گذشته و بیمی کران نسبت به آینده داشت و خطاب به حوزه ها فرمود: «مادام که فقه در کتابها و سینه علما مستور بماند، ضرری متوجه جهان خواران نیست و روحانیت تا در همه مسائل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد، نمی تواند درک کند که اجتهاد مصطلح برای اداره جامعه کافی نیست.» (×)
- انتظار درمان از حوزه و دانشگاه وقتی معقول است که برای هر دو مرکز پیش بینیهای لازم، برنامه ریزی و هزینه کافی در نظر گرفته و بیش از هر چیز، حتی افزایش هزینه های تحقیقاتی، اصلاح فرهنگ پژوهش ضروری است. علاوه بر آنکه ارقام ناچیزی که برای پژوهش و تحقیق هزینه می شود، نوید بخش و امید آفرین نیستند، حتی اگر در مقایسه با سالهای گذشته رشد نسبی نشان دهند. ترجمه و اقتباس از دانش دیگران گرچه هنوز ضرورت جامعه ماست، لکن سازمانهای تحقیقی باید در تشخیص تولید و نوآوری از اقتباس و امتحال و سرقت علمی بکوشند و تا زمانی که این امکان به دلیل ضعف نظام اطلاع رسانی ما مقدور نیست، تیزبینان ودلسوزان به حال علم و مسائل علمی به این مهم قیام کنند; تا سیه روی شود هر که در او غش باشد.
- چشم بستن بر واقعیتهای جامعه و مسائلی که انتظار حل آن می رود، چیزی جز پاک کردن عنوان مساله نیست. هم انزوا در این قلمرو قابل مؤاخذه است و هم ادعای روشنفکری. جامعه ایرانی، که امروز بازوهای عظمت و اقتدار خود را بر پایه اسلام بنا نهاده و صعود تا تکمیل آخرین خشت کنگره های این بنا را وجهه همت خود قرار داده است، محتاج راههای علمی و عملی از سوی حوزه و دانشگاه و مستلزم مشارکتی جدی و کارساز و به دور از تعارفات است. باید اعتراف کرد که این هر دو نهاد در این مسیر دچار سردرگمی و ناتوانی اند و درمان این درد از دید ما با مقدماتی چند است که مهمتر از همه، همزبانی است و هر دو نهاد در این جهت کوتاه آمده اند. بیان روشن و دقیق و به دور از سطحی نگری معارف دینی و علمی بر عهده حوزویان است; معارفی که هنوز در بین اصطلاحات خاک می خورند و از دسترس طالبان این متاع بویژه پژوهشگران علوم انسانی به دورند. از طرف دیگر شناخت و ارائه موضوعات مبتلا به جامعه ما نیز بر عهده دانشگاه است که باید گفت در این جهت ضعف فراوان به چشم می خورد; ورود علوم انسانی به حوزه ها می تواند حرکتی به سوی همزبانی باشد، حوزه ها هرچند اندک و نامنسجم، به این اقدام دست زده اند. امید به پیشرفت و فهم زوایای ناشناخته، منقطع نیست و تشکیل دانشکده های مختلف علوم انسانی در حوزه به دست نسل جدید میسر خواهد شد. نسلی که بزرگ عزیز ما آنان را جوانانی خواند که فکرهای جدید، قدمهای تازه، راههای نو به ذهنهای شفاف آنها می رسد. (××)
× - امام خمینی (ره) خطاب به حوزه های علمیه، اسفند 1367
×× - آیة الله خامنه ای در جمع مسئولان دفتر همکاری، آذر 1373