نرم افزارهای حدیثی, امکانات و قابلیتها

حدیث، بعد از قرآن به عنوان منبع استنباط احکام و دستورالعمل جامع برای اخلاق، عبادات و معاملات و شرح و تفسیر قرآن، همواره مورد توجّه دانش پژوهان و اندیشمندان بوده است.
سیر اجمالی در تاریخ حدیث به عنوان کلامی که از قول و فعل و تقریر معصوم حکایت می کند، به خوبی نشان می دهد که این میراث ارزشمند، از جهات متعدد (فقه الحدیث، رجال الحدیث، درایةالحدیث و…) مورد پژوهش و تدبّر بوده است. در عصر حاضر به دلیل تحولاّت اساسی در شیوه های تحقیق و نیز به کارگیری تکنولوژی، امکان تحقیق و تفحّص در احادیث، فزونتر شده است.
پیشرفت رایانه ها با ویژگیهای انحصاری از قبیل دقّت، سرعت، قابلیّت و سهولت، زمینه نوینی را در کشف معارف الهی و حل مسائل پیچیده به مدد احادیث فراهم آورده است. لذا در دهه اخیر، پژوهشگران و مؤسّسات تحقیقاتی،در خصوص تولید نرم افزارهای حدیثی، تلاش فراوان نموده اند و شایسته است محقّقان و مشتاقان حدیث، از این برنامه ها و نتایج این تحقیقات به بهترین نحو استفاده کنند.
به منظور آشناسازی پژوهشگران و علاقه مندان روایات اسلامی به نرم افزارهای مربوط، در اینجا به معرفی چند برنامه از برنامه های رایانه ای احادیث می پردازیم، امید که بتوانیم در بهبود تحقیقات اسلامی مؤثّر واقع شویم.

1 نرم افزار «الآیات الواردة فی الاحادیث الشّریفة»
این نرم افزار، در قم و از سوی مرکز کامپیوتر واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت تهیه شده و مرجع نسبتا کاملی برای شناسایی احادیث تفسیرکننده آیات قرآن کریم می باشد. اطلاعات این نرم افزار، از احادیث تفسیری بیش از دویست اثر از مصادر اوّلیه و از کتب غیر تفسیری شیعه و اهل سنّت (که در آنها تفسیر یا تأویل آیه ای ذکر شده و یا استدلال و استشهاد به آیه ای گردیده) استخراج شده است.
این نرم افزار دارای تواناییهای ذیل می باشد:
دسترسی به کلّ روایاتی که آیه مورد نظر در آن روایات به نحوی بیان شده؛
جستجوی احادیثی که در آنها، آیه مورد نظر با راوی مشخص باشد؛
جستجوی احادیث مربوط به آیه خاص (که فقط رقم آیه موجود است)؛
جستجوی تفسیر قرآن توسط معصومین (بدین صورت که اگر بخواهیم بیان هریک از معصومین را راجع به آیات قرآن بیابیم و اطلاعاتمان فقط در حد دانستن نام معصوم باشد، جهت یافتن کلیه بیانات آن معصوم، تنها با دادن نام معصوم، به مصادر و آیات تفسیرشده دسترسی پیدا می کنیم؛
جستجوی کلّ احادیث تفسیری یک کتاب مورد نظر (در این قسمت، روایاتی که در آنها به نحوی به بیان آیات پرداخته شده، از یک کتاب روایی استخراج می گردد)؛
توانایی اضافه و اصلاح کردن آدرسهای جدید احادیث.
علاوه بر اینها، این برنامه قابلیّت اجرا در سیستم های کامپیوتری ساده با حداقل امکانات را دارد، و حجم کم برنامه نسبت به تعداد کتب استخراج شده از دیگر ویژگیهای آن است.

2 نرم افزار «امام مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف»
این برنامه در سال 1411قمری از سوی مرکز معجم فقهی حضرت آیةالله العظمی گلپایگانی ره تهیه شده است.
اطلاعات این برنامه مشتمل است بر: آیات قرآن کریم، احادیث نهج البلاغه، صحیفه سجادیّه، معجم احادیث امام مهدی ارواحنافداه، کمال الدین شیخ صدوق، کتاب الغیبة شیخ طوسی، کتاب الغیبة نعمانی، کفایةالاثر خزّاز قمی، در اخبار و احکام شرعی مربوط به حضور و غیبت آن حضرت ارواحنافداه و…
حجم برنامه 15مگابایت می باشد و با زبان ++C نوشته شده است.
در این برنامه می توان با جستجو از طریق 53موضوع اصلی و صدها موضوع فرعی به متن حدیث همراه با ترجمه فارسی آن دست یافت و با مشاهده متن حدیث می توان به کلیه منابعی که در آنها این حدیث ذکرشده رسید. ذکر منابع متعدد برای حدیث، نشان از تلاش محقّقانه تهیه کنندگان این برنامه دارد.

3 نرم افزار «اهل بیت(ع)»
این نرم افزار، از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی (حوزه علمیه قم) تهیه شده است. در تدوین این برنامه، تمام منابع اسلامی اعم از شیعی و غیرشیعی از قرن اوّل هجری قمری به بعد، در قالب 19سرعنوان یا بخش و 1800 موضوع، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
بخشهای نوزده گانه این برنامه عبارتند از: ولایت، امامت، زندگینامه و گفته ها و حوادث مهمّ زندگانی هریک از ائمّه(ع)، عصمت، معجزه، علوم ائمّه(ع)، علوم و ادبیّات عصر ائمّه(ع)، مذاهب عصر ائمّه(ع)، سیاست و اجتماع، مدیریّت امور مالی ائمّه(ع)، حکومت اسلامی ائمّه و قرآن، احادیث، اجتهاد و ائمّه(ع)، مهدویّت، دیدگاهها و قضاوتها، اخلاق و ارزشها.
همچنین این برنامه دارای چهار پیوست با عناوین ذیل است:
جدول رمزها؛
نامها، کنیه ها و لقب های معصومین(ع)؛
توضیحات و پی نوشت ها؛
موارد صرف الوجود: مواردی است که تکرار آن از کتابهای مختلف لازم و ضروری نیست، چون همان فیش برداری از کتابهای قرن اوّل برای این کار کفایت می کند؛ مانند مانند اسامی ائمّه(ع).
نرم افزار اهل بیت(ع) دارای ویژگیهای ذیل است:
لیست که شامل چهار گزینه کتاب، قائل، موضوع و بخش می باشد.
در گزینه کتاب، لیستی از تمام کتابهای موجود با مشخصاتی از قبیل نام کتاب، موضوع، نام نویسنده، کنیه، لقب و مذهب نویسنده ظاهر می شود. ضمنا در همین قسمت، تعداد فیش استخراج شده هر کتاب با متن و موضوع خاص، قابل مشاهده است.
در گزینه قائل، امکان جستجو از طریق لیست اسامی ائمّه(ع) و برخی از پیامبران به عنوان یک قائل معین وجود دارد.
گزینه موضوع، همان اسامی ائمّه(ع) و برخی از پیامبران است. چنانچه مطلبی درباره خود آنان مدنظر باشد قابل بازیابی است.
در گزینه بخش، لیستی از تمامی بخشهای نوزده گانه ذکرشده وجود دارد که با انتخاب هر بخش، لیستی از تمامی بندهای مربوط به همان بخش ظاهر می شود و جستجو بر اساس بخش و بند انتخاب شده انجام خواهد شد.
بازیابی، که در این قسمت همان چهار گزینه سابق با قابلیت ترکیب منطقی (عطفی، فصلی و نفی) هریک از موارد وجود دارد. علاوه بر این، در گزینه کتاب، مشخّصاتی از قبیل نام کتاب، محل طبع و نشر، موضوع، سال و قرن تألیف، کنیه، نام، لقب و مذهب مؤلّف، سال و قرن تولّد و سال و قرن فوت مؤلف گنجانیده شده است؛ به طوری که به عنوان مثال، امکان جستجو در قرن یا سال خاص به دنبال کتاب و مؤلّف خاص یا موضوع خاص و… وجود دارد.
برای اینکه قدرت نگهداری مجموعه ترکیبهای انتخاب شده میسور باشد، گزینه ذخیره گنجانیده شده است که با دادن نام دلخواه، ذخیره و به همان صورت بازیابی می گردد.
گزارش، که شامل اطلاعات سیستم و اطلاعات برنامه ای است و در اطلاعات برنامه ای، آماری از تعداد فیش، تعداد کتاب، تعداد قائل، تعداد موضوع، تعداد بخش و بند آمده است.
علاوه بر اینها، این برنامه از امکانات متعارف و لازم دیگری مانند سایر برنامه ها برخوردار است.
همچنین باید افزود که اگرچه در این نرم افزار، متون، کلا عربی است؛ لیکن برنامه به فارسی نوشته شده است.

4 نرم افزار «بشری» (فرهنگ واژگان و مفاهیم نهج البلاغه)
این نرم افزار، از سوی دفتر تحقیقات یاسین تهیّه گردیده و امکان دسترسی به احادیث کتاب شریف نهج البلاغه را فراهم می نماید. این نرم افزار شامل اطلاعات متن نهج البلاغه (241خطبه، 79نامه، 480حکمت) با ترجمه و 1613تعلیقه و پاورقی از استاد دکتر سیدجعفر شهیدی، به انضمام اطلاعات علمی مختلف درباره حضرت علی(ع)، نهج البلاغه، شرح احوال سیدرضی، اشعاری در مدح و رثای امیرالمؤمنین(ع) و تصاویر اماکن متبرکه است.
این برنامه قابلیت نمایش متن خطبه ها، نامه ها، کلمات قصار (همراه با ترجمه) و نمایش کتاب به صورت صفحه صفحه را دارد. علاوه براین، در قسمت پژوهش، دارای گزینه های متنوّعی است که هریک امکان تحقیق در متن را میسّر می کند.
گزینه های این برنامه، عبارتند از:
واژگان: در این گزینه، امکان جستجوی کلمه و یا عبارتی از تمام نهج البلاغه یا در خطبه ها و در نامه ها و یا کلمات قصار (حکمتها) وجود دارد؛
مفاهیم: در این گزینه با انتخاب مفاهیم استخراج شده از نهج البلاغه، می توان به متن حدیث دست یافت؛
آیات: در این قسمت، فهرست آیات به کار رفته در نهج البلاغه آمده است؛
حدیث ها: در این گزینه، فهرست احادیث سایر معصومین(ع) در نهج البلاغه آورده شده است؛
شعرها: در این گزینه، شعرهای عربی و فارسی موجود در متن و ترجمه، فهرست شده است؛
نامها: در این قسمت، نام اشخاص، جایها، جنگها و کتابهای طرح شده در نهج البلاغه و ترجمه آن، ذکر گردیده.
گفتنی است با انتخاب هریک از موارد فوق می توان به متن دست یافت.

5 نرم افزار «حکمت» (فرهنگ موضوعات و الفاظ نهج البلاغه)
این برنامه، توسط مؤسسّه تحقیقاتی امام رضا(ع) تهیّه شده و نگارش دوم آن در بهار سال 1375شمسی به پایان رسیده است.
حکمت، فرهنگ موضوعی و لفظی نهج البلاغه می باشد که حاوی چندهزار موضوع استخراج شده از حکمتها و پندها و سخنان حضرت علی(ع) است. همچنین کتابشناسی امیرالمؤمنین(ع)، از دیگر امکانات این برنامه است.
ویژگیهای این برنامه عبارت است از:
فهرست موضوعات به صورت درختی،
امکان دسترسی به ترجمه عربی و فارسی به صورت همزمان،
امکان جستجوی لفظی و موضوعی در ترجمه فارسی.
توضیح اینکه: در قسمت متن، عبارات و کلمات نهج البلاغه به صورت عربی و فارسی و الفاظ موجود به همراه تعداد دفعات تکرار، آمده است.
در قسمت موضوعات، تعداد 9842 موضوع استخراج شده که با انتخاب یک عنوان از 2553 نمایه اصلی و 8961 نمایه فرعی می توان به متن رسید.
در قسمت ضمیمه، سه فهرست آمده است:
فهرست اول، تعداد 380 کتابی است که حاوی مطالبی در مورد حضرت علی(ع) است و در کنار آن نام نویسنده، ناشر، و موضوعات مربوط ذکر شده است.
در فهرست دوم، لیست تعداد 2358 موضوع به همراه کتابی که موضوع از آن برداشت شده، با ذکر صفحه شروع و پایان، آمده است.
فهرست سوم، فهرست اسامی نویسندگان موجود در بخش ضمیمه به همراه کتابها، ناشران و موضوعات آن کتابهاست.
در این بخش، از کتابنامه امام علی(ع) تهیّه شده توسط پژوهشکده باقرالعلوم(ع) استفاده گردیده است.
ضمنا در نسخه ویژه این برنامه، امکانات صوت و تصویر نیز گنجانده شده است.

6 نرم افزار «الفقه الاسلامی»1
این برنامه از سوی شرکت سعودی «صخر» با همکاری وزارت اوقاف کویت تهیّه شده و حاوی اطلاعات 500 مجلّد از انواع مصادر فقهی است. برخی از ویژگیهای این برنامه عبارتند از:
1 داشتن چهار فهرست علمی (فهرستی از مسائل فقه، اخلاق، عقاید، تفسیر و حدیث فهرستی از اسامی فقها فهرستی از اصطلاحات و قواعد فقهی و اصولی فهرست مذاهب اسلامی)؛
2 تقسیم موضوعی به طوری که امکان بحث و جستجو بین موضوعات و ایجاد انواع ارتباط بین آنها وجود دارد.
3 مشاهده همزمان متن حدیث (به عنوان یکی از ادلّه احکام شرعی) در ابواب فقه؛
4 تسهیل در فقه مقارن.
گفتنی است که این نرم افزار، به نرم افزار «معجم فقهی» شباهت دارد؛ با این تفاوت که صرفا به متون فقهی مذاهب اهل سنّت می پردازد (و حدیث شیعه و فقه مذهب اهل بیت ع را دربر ندارد).

7 نرم افزار «کنزالعمّال»
این برنامه توسط مؤسسه تحقیقاتی دارالحدیث، در قم تهیه گردیده و امکان دسترسی به روایات منقول از اهل سنّت در کتاب «کنزالعمّال» را فراهم می نماید.
کنزالعمّال، تألیف حسام الدّین هندی، بزرگترین موسوعه حدیث نبوی است که دربرگیرنده تمام صحاح ستّه و بیش از سی کتاب مهمّ همچون مستدرک، مصنّفات عبدالرّزاق و ابن ابی شیبه، معجم های طبرانی و… می باشد. افزون بر این، کنزالعمال دارای دسته بندی زیبا و منطقی است؛ به گونه ای که می توان فهرست آن را یک تصنیف و معجم موضوعی مناسب برای تمام احادیث نبیّ خاتم حضرت محمّد(ص) دانست.
این نرم افزار شامل اطلاعات متن احادیث کنزالعمّال همراه با سند روایت، مصدر روایت، آیات قرآن و بیان مؤلّف می باشد که دارای قابلیتهای ذیل است:
جستجوی ماده ای و ترکیبی مفردات حدیث،
آوردن همزمان لیست های کلمات از ابتدا و از انتها و مواد و مشتقات آن در کنار هم،
مشاهده و بررسی تقطیعات گوناگون از متن چند صفحه کتاب.
این برنامه علاوه بر گزینه های معمول هر برنامه کامپیوتری، دارای منوهای ذیل است:
نمایش: در این قسمت از طریق انتخاب صفحه و جلد و یا با دادن شماره روایت و یا از طریق فهرست مجلدات کتاب می توان به متن حدیث رسید؛
جستجو: در این قسمت، امکان پنج نوع جستجو وجود دارد: جستجو از طریق کلمات از ابتدا و از انتها، یا از طریق عبارت و یا از طریق مواد و مشتقات آن، یا از طریق حروف. و نیز قابلیت ترکیب انواع چهارگانه جستجو (کلمه، ماده، عبارت و حروف) با استفاده از قیدهای منطقی «و»، «یا» و «نه» وجود دارد.
دامنه: در این گزینه، دامنه جستجو در تمام کتاب، یا در متن روایات، یا در اسناد روایات، یا در آیات قرآن و یا در بیان مؤلّف مشخّص می گردد. در این قسمت، انتخاب مجلّدات و صفحات معیّن نیز ممکن است.
افزون بر اینها، به زبان ++C بودن برنامه، این امکان را می دهد که همه بخشهای برنامه به صورت واحد و در ارتباط با یکدیگر و در کنار هم عمل کنند.

8 نرم افزار «مختصرالحدیث الشریف»
برنامه «البیان فیما اتّفق علیه الشّیخان» معروف به نرم افزار «مختصرالحدیث الشّریف» از سوی شرکت صخر و به چهار زبان عربی، انگلیسی، مالزیایی و ترکی تهیه شده است.
اطّلاعات این برنامه مشتمل بر 1700حدیث است که هم امام بخاری و هم مسلم در کتب صحیح خود نقل نموده اند. از این رو آن را «البیان فیما اتّفق علیه الشّیخان» نامیده اند.
این سیستم دارای چهار فهرست می باشد:

1 فهرست آیات قرآنی؛
2 فهرست احادیث قدسی، متواتر، مرفوعه و موقوفه؛
3 فهرست اعلام که مشتمل است بر اسامی انبیا، ملائکه و نیز گروهها و مردان و زنانی که نامشان در متون احادیث آمده است؛
4 فهرست اشعار.
این برنامه در بخش موضوعات، چهارده موضوع اصلی دارد که هریک مشتمل بر فروعات متعدّد است و جمعا بیش از 3700 موضوع فقهی را دربر می گیرد.
قابلیتهای این برنامه شبیه برنامه نرم افزاری «موسوعة الحدیث الشّریف» است؛ با این تفاوت که در این برنامه، امکان جستجوهای زیر وجود دارد:
جستجو از طریق کلمه (مفرد)،
جستجو از طریق کلمه یا پسوندهای مختلف (مرکّب)،
جستجو از طریق ریشه کلمه (مشتقّات)،
جستجوی مفردات پشت سرهم و مرتّب،
جستجوی مفردات پراکنده مرتّب
جستجوی مفردات پراکنده غیرمرتّب
جستجوی موضوعی.
در این برنامه همچنین برای ایجاد تنوع و سرگرمی، بخش مسابقات گنجانیده شده که در آن می توان در زمینه علم مصطلح حدیث، فضایل صحابه و انبیا، مسایل فقهی و حفظ حدیث مسابقه برگزار نمود.

9 نرم افزار «معاجم»
این برنامه از سوی مؤسّسه نشر حدیث اهل البیت(ع) تهیه شده است. این مؤسّسه تاکنون توانسته است برنامه نرم افزاری معجمهای ذیل را تدوین نماید:

1 معجم الفاظ احادیث بحارالانوار،
2 معجم الفاظ احادیث وسائل الشیعه،
3 معجم الفاظ احادیث مستدرک الوسائل،
4 معجم الفاظ احادیث کتب اربعه،
5 معجم الفاظ مداخل احادیث شیعه.
برنامه نرم افزاری «المعجم المفهرس لالفاط احادیث الکتب المتقدّمة (القرون الخمسة الاولی)» و«المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب الوافی» و «المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب التوحید» نیز در این مؤسسه، در حال آماده سازی و تدوین است. نرم افزار بازی جمله سازی بر اساس حدیث نیز از جمله فعالیتهای سرگرم کننده و آموزشی این مؤسّسه است.
نرم افزار معاجم علاوه بر قابلیتهای معمول هر برنامه، دارای قابلیتهای ذیل می باشد:
جستجوی عبارت، لغت و ریشه،
جستجوی ترکیب عطفی و فصلی،
جستجو بر مبنای قائل حدیث،
جستجو از کتاب و جلد و صفحه خاص.
ضمنا امکان مطالعه متن کتاب و دریافت پاسخ تفصیلی پس از پاسخ اجمالی در دامنه نیز وجود دارد.

10 نرم افزار «معجم فقهی»
این نرم افزار از سوی مرکز معجم فقهی حضرت آیةالله العظمی گلپایگانی ره (قم) تهیه شده است. هدف اصلی طرّاحان این نرم افزار، صرفه جویی در وقت محقّقان و بازیابی سریع و آسان مسایل فقهی از متون اسلامی و دستیابی به نظرات فقها بوده است. از این رو، متن مهمترین کتب فقه مذهب اهل بیت(ع) و دیگر مذاهب (زیدی، شافعی، حنفی، مالکی، حنبلی و ظاهری) همچنین مهمّترین کتب تفسیر روایی و کتب حدیث شیعه و سنّی به رایانه داده شده است.
در بخش احادیث، چون مهمترین مصادر فقه حدیثی شیعه و سنّی و همچنین مصادر حدیثی و نیز تفاسیر روایی آنها وارد شده است، لذا این برنامه را می توان از نرم افزارهای حدیثی به شمار آورد؛ چراکه این برنامه کلیّه احادیثی را که در مصادر فقه ذکرشده اند در خود دارد و منبع خوبی برای تحقیق در احادیث فقهی می باشد.
نرم افزار معجم فقهی دارای ویژگیهایی اساسی و مهمّ است که اجمالا عبارتند از:

1 اهم مصادر فقه، حدیث و آنچه که مربوط به آنهاست از اصول فقه، تفسیر، رجال، لغت و… گردآوری شده است که تعداد مجلدات آنها به 1100 جلد می رسد؛
2 سرعت در جستجو و جمع آوری مواد علمی برای موضوع دلخواه که معدل جستجوی یک کلمه (با شرط مطابق) در یک دستگاه معمولی، حدود 1000جلد در دقیقه است؛
3 ارائه انواع خدماتی که محقّق به آنها احتیاج دارد؛ مانند انواع جستجوها، گرفتن فیشهای علمی، بازنمودن موضوعات، انتخاب نوع چاپ و حروف چاپ، انتخاب رنگ و…
این برنامه دارای منوهای متعدّد است، ازجمله:
مطالعه: این منو حاوی گزینه هایی جهت مطالعه کتب و مقدمه هایشان و نیز مشاهده ابواب کتب و فهرست آنها می باشد. در قسمت کتابهای موجود، اطّلاعاتی از قبیل ردیف، نام کتاب، نام مؤلّف و تعداد جلدها ظاهر می شود.
جستجو: این منو دارای سه نوع جستجو است:

1 جستجوی کلمات که در آن با تعیین نوع جستجو (جستجوی مطابق، مشابه، مشتق، با پیشوند) و محدوده جستجو (کتاب خاص، کتب انتخابی، باب انتخاب شده، تمام کتابها) می توان به جستجو پرداخت.
2 جستجوی یک جمله که در این گزینه، امکان جستجوی یک جمله وجود دارد. با انتخاب جمله و تعیین محدوده و نحوه جستجو (سریع یا دقیق) مطلب موردنظر قابل بازیابی است.
3 جستجوی ترکیبی: منظور از جستجوی ترکیبی این است که اگر کلمه ای را با وجود یا عدم وجود کلمه دیگری بخواهیم، جستجو انجام می شود. نحوه جستجو و تعیین محدوده، مثل موارد سابق است و در تمام این موارد، مشاهده متن کتابها نیز میسور است.
موضوعات: با استفاده از گزینه های این منو می توان از متون کتاب، عبارات مربوط به موضوع دلخواه را با استفاده از امکان فیش برداری، در قسمت موضوع جمع آوری نمود و یک تحقیق کامل از آن موضوع به عمل آورد.
گفتنی است که این برنامه، به دو زبان عربی و فارسی، قابل استفاده است.

12 نرم افزار «مکتبة الحدیث الشّریف»2
این برنامه گام اوّل برای تهیّه «الموسوعة الشّاملة للسّنّة النبویّة» است که از سوی «شرکة العرسیس للکمبیوتر» لبنان تهیه شده و شامل اطلاعات بیش از 200مجلّد از کتب متن حدیث، کتب شرح حدیث، کتب رجال حدیث، کتب لغت و معاجم است.

13 نرم افزار «موسوعة الحدیث الشّریف»
موسوعةالحدیث الشّریف، معروف به نرم افزار «کتب تسعه» از سوی شرکت صخر در سال 19911995م، تهیه شده است. این نرم افزار، امکان دسترسی به اطلاعات مربوط به کتب نه گانه حدیثی اهل سنّت را فراهم می نماید.
کتب تسعه عبارتند از: صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ترمذی، سنن نسایی، سنن ابی داود، سنن ابن ماجه، مسند احمد،موطّأ مالک و سنن دارمی.
این اطلاعات، شامل متن کامل احادیث کتب نه گانه، همراه با ذکر سلسله سند آنها و معانی لغات مشکل در حدیث و جرح و تعدیل روات و موضوعات مستخرج از حدیث و… می باشد.
این سیستم دارای قابلیتهای گوناگون و متنوّع می باشد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
جستجو از طریق روات: نام، کنیه، لقب و نسب راوی،
جستجو از طریق مفردات احادیث یا از طریق ماده و مشتقات کلمه،
جستجو از طریق معاجم الفاظ حدیث، معاجم غریب الفاظ حدیث، معجم مبهمات،
جستجو از طریق منابع و مصادر،
جستجو از طریق موضوع فقهی،
شرح حال مؤلّفان کتب تسعه و معرفی آثار هریک.
توضیح اینکه: بعد از انتخاب حدیث مورد نظر، متن کامل حدیث مشاهده می شود و در توضیح حدیث می توان منوهای ذیل را بازنمود:
قرآن: آیات قرآن با رنگ مشخص تعیین می گردد و با صوت زیبا قرائت می شود.
معانی: معانی کلمات مبهم یا مجهول در ذیل ذکر می گردد.
روات: در این قسمت، تمام راویان سلسله سند، همراه با یک بحث رجالی که شامل حالات راوی از قبیل اسم، طبقه، کنیه، بلد اقامت، تاریخ وفات، شیوخ، تلامیذ و رتبه راوی از جهت ضعیف، ثقه و… بودن و نیز جرح و تعدیل راوی از سوی رجالیان است،بیان می شود.
تحلیل: در این قسمت، روایت از نظر سند مورد تحلیل قرارمی گیرد که روایت صحیح یا مرفوع یا مجهول و یا … است.
موضوع حدیث: کلیه موضوعات مستخرج از حدیث ذکر می گردد.
اطراف الحدیث: در این قسمت، حدیث از نظر اینکه تکرارشده یا نه و در چه منابعی تکرارشده بررسی می گردد.
جامع المتن: در این قسمت می توان با آوردن متن حدیث، آن را با متنهای دیگر در مصادر و منابع مقایسه نمود و تفاوت نقل را به دست آورد.
سند: در این قسمت، سلسله روات به شکل نمودار درختی ظاهر می شوند و با استفاده از رنگهای مختلف می توان تشخیص داد راوی جزو صحابه است یا تابعین و یا ….
نقل النصّ: برای کپی برداری از متن حدیث است.
طباعة: برای چاپ است.
راهنما.
در این برنامه، علاوه بر اینها زندگی و سیره مؤلّفان کتب تسعه از منابع و مصادر گوناگون نقل و آثار ایشان فهرست شده و هریک از کتب تسعه مستقلا معرفی گردیده است. همچنین در آن، برای ایجاد تنوّع و سرگرمی، بخش مسابقات گنجانیده شده که با آن می توان در زمینه علم مصطلح حدیث، فضائل صحابه و انبیا، مسائل فقهی و حفظ حدیث، مسابقه برگزار نمود.
این برنامه دارای ویژگیهای متعدد است؛ ازجمله:
استفاده از شکل به جای نوشتار و استفاده کامل از رنگ؛
وجود متن کامل حدیث همراه با اعراب؛
قرائت آیات موجود در روایات با صوت نیکو؛
امکان استفاده هر شخص از آن (به آسانی).

14 نرم افزار «نور»
نور، مجموعه نرم افزارهای علوم اسلامی است که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قم، با هدف سهل الوصول نمودن منابع و متون اسلامی و انجام تحقیقات علمی با استفاده از تکنولوژی پیشرفته در سه زمینه معجم الفاظ، معجم موضوعی و معجم رجالی تهیّه شده است.
در موضوع حدیث، این مرکز تاکنون معجم الفاظ کتب بحارالانوار (تألیف علامه محمدباقر مجلسی)، وسائل الشیعه (تألیف شیخ حرّ عاملی)، کتب اربعه (کافی شیخ کلینی، من لایحضره الفقیه شیخ صدوق، تهذیب الاحکام و استبصار شیخ طوسی)، مستدرک الوسائل (تألیف میرزاحسین نوری) و معجم موضوعی بحارالانوار را ارائه نموده است. ضمنا نرم افزار «معجم الفاظ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید» نیز جزو این مجموعه برنامه است.
ویژگیهای مشترک این برنامه ها عبارت است از:
فشرده سازی اطلاعات تا مرز 1/30 حجم عادی؛ برای مثال، فایلهای معجم الفاظ 110جلد بحارالأنوار، همراه با فایلهای عادی آن، در حالت عادی به 750مگابایت می رسد، اما دراین برنامه به 27مگابایت کاهش یافته است؛
سرعت زیاد در جستجو و بازیابی اطلاعات؛
بهره وری از تکنولوژی پیشرفته (عرضه بر روی دیسک نوری CD ROM).
اکنون دیسک نوری معجم الفاظ کتب حدیثی شیعه شامل نرم افزارهای ذیل می باشد:

1 معجم الفاظ بحارالانوار، 110جلد، 27مگابایت؛
2 معجم الفاظ کتب اربعه، 27جلد، 9مگابایت؛
3 معجم الفاظ وسائل الشیعه، 30جلد، 6مگابایت؛
4 معجم الفاظ مستدرک الوسائل، 18جلد، 5مگابایت.
فهرست عناوین کلی این برنامه عبارت است از:
راهنمایی: حاوی راهنمایی های جامع در مورد قسمتهای مختلف برنامه به صورت اجمالی و تفصیلی می باشد.
لیست: شامل سه لیست الفبایی از ابتدا، الفبایی از انتها و بر حسب تعداد تکرار یک کلمه می باشد که پس از انتخاب کلمه موردنظر، نمایش اجمالی پاسخ و در صورت تمایل، نمایش تفصیلی پاسخ ظاهر می گردد.
جستجو: انواع جستجوی تک واژه ای، عبارتی و شرطی (جستجوی کلمات به صورت ترکیب عطفی این و آن، جستجوی کلمات به صورت ترکیب فصلی این یا آن، و جستجوی مشروط منفی) وجود دارد و با انتخاب هریک می توان به متن رسید. مثلا در جستجوی کلمات به صورت مشروط منفی می توان وجود کلمه، کلمات یا عبارتی را شرط کرد و عدم وجود کلمه دیگری را نیز به عنوان شرط قرارداد. برای نمونه می توان تمام متونی را که شامل عبارت «لااله الاّ» می باشند امّا کلمه «اللّه» در آنها نیست، بازیابی کرد.
دامنه: در این قسمت، محدوده جستجو از نظر مشخّصه، جلد و صفحه تعیین می گردد. برای معجم الفاظ کتب حدیث، چهار نوع مشخّصه ثبت گردیده است (آیه، سند روایت، متن روایت و بیان مؤلف).
نمایش: متن درخواستی را با تعیین جلد و صفحه نمایش می دهد.
گزارش: گزارشهایی را درباره کتاب و مؤلّف آن و قابلیت برنامه و تاریخچه آن ارائه می دهد.
چاپ و امکانات دیگری همانند سایر برنامه ها در این برنامه وجود دارد.
گزینش یا تعیین قسمتی از متن نیز یکی از قابلیتهای ویژه این برنامه است.

15 نرم افزار هوشمند «معجم علوم اسلامی»
این نرم افزار از سوی دفتر مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی (تهران زیر نظر حجةالاسلام والمسلمین عمید زنجانی) تهیه شده و حاوی شش برنامه مستقل در زمینه شش رشته اصلی علوم اسلامی (فقه، حدیث، تفسیر و علوم قرآنی، علوم عقلی، کلام و ادیان، و تاریخ) است. یکی از برنامه های مستقل این نرم افزار، برنامه «حدیث» است که در دو قسمت مجزّا (احادیث اهل البیت علیهم السلام و احادیث اهل السنّة) تدوین یافته است.
در نرم افزار معجم علوم اسلامی، اطلاعات متون کتب هر علمی از سه طریق برای محقّقان قابل پردازش است:

1 از طریق انتخاب موضوعات تقسیم بندی شده برای دسترسی به اطلاعات مربوط به موضوع انتخابی در یک یا چند کتاب،
2 از طریق انتخاب فهرست کتب، برای دسترسی به اطلاعات مربوط به عنوان فهرست انتخابی در یک کتاب،
3 از طریق انتخاب یک یا چند واژه.

بجز نرم افزارهای حدیثی مذکور، نرم افزارهای دیگری نیز در حال آماده سازی و تدوین می باشند؛ ازجمله:

1 نرم افزار «میزان الحکمة» از سوی مؤسسه تحقیقاتی دارالحدیث،
2 نرم افزار «معجم الفاظ احادیث کتاب توحید شیخ صدوق» از سوی مؤسّسه نشر حدیث اهل البیت(ع)،
3 «المعجم المفهرس لالفاظ احادیث الکتب المتقدّمة» از سوی همان موسّسه،
4 «المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب الوافی» از سوی همان مؤسسه،
5 و…

نرم افزارهای غیرحدیثی یی نیز هستند که در آنها بعضی از احادیث به عنوان منبع و مصدر احکام شرعی آورده شده اند؛ ازجمله نرم افزار «فقه المعاملات» که در آن احادیث مربوط به موضوعات فقهی (همچون اجاره، بیع، صرف، سلم، حواله، شرکت و…) آمده، یا نرم افزار «حج و عمره» که در آن احادیث نبوی مربوط به حج و عمره و شرح تفصیلی حجةالوداع پیامبر(ص) و… بیان شده و یا نرم افزار «موسوعةالفتاوی الاقتصادیة» که در آن علاوه بر ذکر فتاوا، احادیثی از کتب اهل سنت به عنوان مستند فتاوا ذکر شده است که باید در فرصت مناسب دیگری به معرفی آنها پرداخت.

1 . شناخت تفصیلی این نرم افزار، تا هنگام تنظیم این نوشتار، برای نویسنده مقدور نگردید.
2 . به علّت در دسترس نبودن این نرم افزار، ارائه اطلاعات بیشتر درباره آن را به مجالی دیگر موکول می کنیم.