پیشرفت تکنولوژی، موجب تحولات گسترده ای در مقوله اطلاع رسانی گشته است. کتابخانه ها که به نحوی گسترده در مسئله اطلاع رسانی نقش دارند، برای ایفای هرچه بهتر نقش خود، مناسب با پیشرفتهای به دست آمده، نیاز به سازماندهی جدیدی دارند. در این میان، کتابخانه های تخصّصی، جایگاه ویژه ای می یابند. این کتابخانه ها که با محوریت موضوعی خاص شکل می گیرند، در اطلاع رسانی در موضوع خاص خود، از اهمیت فوق العاده برخوردارند.
کتابخانه تخصصی حدیث، به منظور گردآوری میراث سترگ معصومان و آثار و منابع حدیثی و مرتبط با حدیث، شکل گرفته است، تا پژوهشگران این رشته، دسترسی بهتری به منابع مورد نیاز خود (در هرچه مایه ورتر ساختن پژوهشها) داشته باشند. متون و منابع این کتابخانه به گونه ای گردآوری و برنامه ریزی شده که هر پژوهشگر در مراجعه به این کتابخانه، به تمامی منابع و اطلاعات مورد نیاز، دسترسی داشته باشد.
موسسه فرهنگی دارالحدیث، با پایه گذاری کتابخانه تخصصی حدیث، ضمن دست یابی به اهداف پژوهشی خود، می کوشد تا کتابخانه را به صورت مرکز اطلاع رسانی کارآمدی در حوزه حدیث و دانشهای وابسته درآورد. بدین جهت، خدمات کتابخانه، علاوه بر پژوهشگران این مؤسسه، در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمی گیرد.
کتابخانه تخصصی حدیث، همزمان با افتتاح موسسه فرهنگی دارالحدیث، در تاریخ 22/8/74، در سالروز ولادت فرخنده فاطمه زهرا(س) در شهر قم رسما آغاز به کار کرد. این کتابخانه، نخستین کتابخانه تخصصی حدیث در جمهوری اسلامی ایران است. در این نوشتار با بخشهای مختلف کتابخانه آشنا می شویم:
1 بخش کتابهای چاپی:
کتابهای چاپی کتابخانه تخصصی حدیث، به بیش از چهارده هزار جلد، در موضوعات حدیث، رجال، درایه و دیگر موضوعات مرتبط با حدیث و علوم حدیث، می رسد. گردآوری کتابهای چاپی کتابخانه، علاوه بر تهیه کتابهای چاپ داخل کشور، با حضور جدّی در نمایشگاههای بین المللی کتاب برای تهیه آثار نشریافته در کشورهای اسلامی، صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. مجموعه کتابهای چاپی، بخصوص تک نگاریهای کتابخانه در زمینه حدیث، علوم حدیث و مسائل مرتبط با حدیث، به لحاظ اشتمال بر مهمترین و کارآمدترین جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت همچون بحار الانوار، وافی، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، کتب شیخ صدوق، کتب شیخ مفید، کنزالعمال، جامع الاحادیث، جامع المسانید و… و منابع پژوهش فرق مختلف اسلامی، مجموعه ای کم نظیر است.
غنای این بخش از کتابخانه، در بیش از یک سالی که مورد استفاده پژوهشگران و دانشجویان بوده است، مورد تحسین قرار گرفته است. با توجه به گردآوری روزافزون منابع و آثار مورد نیاز کتابخانه، توسعه و تکمیل این بخش در حال انجام است و کار مجموعه سازی کتابهای مورد نیاز در موضوعات مختلف نیز جریان دارد.
2 رده بندی کتابخانه
کتابخانه بر اساس رده بندی کنگره تنظیم شده است. طبقه بندی کتابهای حدیثی در رده بندی کنگره، بر اساس تاریخ تألیف و درگذشت مؤلفان آثار است. بنابراین، کتابهای حدیثی بر اساس قرن تألیف آنها در کنار هم قرار می گیرند. آثار مربوط به یک مؤلف نیز همه در کنار هم جای می گیرد. همچنین آثار پدید آمده دیگر درباره هریک از کتب حدیثی کهن در کنار کتاب اصلی قرار می گیرد؛ مثلا آثار منتشرشده مرتبط با اصول کافی اعم از ترجمه، شرح، تحقیق، معجم و… در کنار اصول کافی قرار می گیرد. در این صورت، به آسانی می توان به تمام آثاری که در ارتباط با اصول کافی نگاشته شده، دست یافت. همچنین چاپها و تحقیقهای مختلف از یک اثر نیز در کنار همان اثر قرارمی گیرد.
کار فهرست نویسی تمام کتابهای کتابخانه به پایان رسیده است و فهرست نویسی کتابهای جدیدی که به کتابخانه می رسد، بروز است. اطلاعات کتابها، هم در برنامه کامپیوتر کتابخانه موجود است و هم لیست چاپ گرفته آن در دسترس مراجعان قراردارد. به کتابهای مورد نیاز، می توان از طریق موضوع، نام اثر، نام مؤلف و… دست یافت. نرم افزار مورد استفاده که با توجه به نیازهای کتابخانه نوشته شده، از قابلیّت جستجوهای کارکتری و تهیه گزارش از لیستهای مختلف نیز برخوردار است.
3 آرشیو نشریات
آرشیو نشریات کتابخانه با بیش از پنجاه عنوان نشریه داخلی و خارجی، در کنار کتابخانه، آماده استفاده است از اغلب نشریات موجود در آرشیو، دوره کاملی در دسترس است. در این بخش، نشریاتی که به نحوی مقالات حدیثی را دربر دارند، گرد آمده اند؛ همچنین نشریاتی که در زمینه اطلاع رسانی کتابها منتشر می شوند. آرشیو نشریات، فهرستی از مقالات حدیثی منتشرشده در نشریات ایران را در قالب مقاله نامه حدیث، در دست تهیه دارد که بخشی از کارهای آن انجام گرفته است.
4 کتابهای خطی
بخش کتابهای خطی کتابخانه، همچون بخش کتابهای چاپی، گردآوری منابع و آثار مورد نیاز پژوهشگران حدیثی را دنبال می کند. تاکنون، علاوه بر تهیه تعدادی نسخه خطی، کپی بیش از پانصد جلد کتاب خطی حدیثی و مرتبط با علوم حدیث نیز تهیه شده است و مورد استفاده مراجعان قراردارد. این بخش، در صدد فراهم آوردن همه منابع مورد نیاز پژوهشگران حدیثی در این زمینه است و با برنامه ریزی به عمل آمده، یکی از بخشهای در دست توسعه و گسترش کتابخانه خواهد بود. مجهّز ساختن کتابخانه به دستگاههای عکس برداری و تصویر کامپیوتری و تهیه میکروفیلم از مجموعه های حدیثی، از برنامه های آتی کتابخانه است.
5 پایان نامه ها
در این بخش کتابخانه، پایان نامه های نوشته شده حدیثی و مرتبط با علوم حدیث، گردآوری و طبقه بندی می شود. تاکنون کپی تعدادی پایان نامه حدیثی در این بخش تهیه شده است و گردآوری کپی پایان نامه های دیگر مرتبط با موضوع کتابخانه نیز ادامه دارد. کتابخانه، در جهت حمایت از پایان نامه های حدیثی، به دانشجویانی که موضوع پایان نامه آنها حدیث و علوم مرتبط با آن باشد، خدمات ویژه ای ارائه می دهد. گفتنی است موسسه فرهنگی دارالحدیث نیز از این نوع پایان نامه ها حمایت می کند.
6 بخش خدمات کتابخانه
همچنانکه اشاره شد، کتابخانه تخصصی حدیث، به منظور فراهم آوردن آثار و منابع مورد نیاز پژوهشگران دارالحدیث و همچنین غنابخشیدن به پژوهشهای حدیثی شکل گرفته است. بدین جهت، خدمات کتابخانه تخصصی و بانک اطلاعات حدیث، علاوه بر محققان دارالحدیث، در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمی گیرد. بدین منظور، کتابخانه با برخورداری از سالن مطالعه مناسب و میزهای مطالعه انفرادی، فضای مناسبی برای ارائه خدمات خود فراهم آورده است و برادران و خواهران، در سالن های جداگانه، می توانند از خدمات کتابخانه استفاده نمایند.
کتابخانه، افزون بر خدماتی که در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمی دهد، بخشی به نام خدمات ویژه نیز دارد. در این بخش، به پژوهشگرانی که دارای شرایط ویژه ای باشند و دانشجویان رشته های حدیث و علوم حدیث که در حال تهیه پایان نامه هستند، خدمات ویژه ای همچون استفاده از کتابخانه به صورت قفسه باز و اختصاص اتاق ویژه ارائه می شود.
کتابخانه، با برخورداری از شبکه کامپیوتری، به مراجعان خود در زمینه های مختلفی که نیاز به فهرستهایی از کتابها دارند، خدمات لازم را ارائه می دهد. همچنین بخش کپی کتابخانه، در صورت نیاز مراجعان به کپی صفحاتی از کتاب، نیازهای آنان را برآورده می سازد.
7 بانک اطلاعات حدیث
در کنار کتابخانه، بانک اطلاعات حدیث قراردارد. در این بانک، همه نرم افزارهای مرتبط با حدیث و علوم حدیث (تهیه شده در داخل و خارج از کشور)، گردآوری شده است. بانک اطلاعات حدیث، با متصل بودن به شبکه داخلی دارالحدیث و اتصال به شبکه «صبا»1 و برخورداری از چند دستگاه کامپیوتر، آماده ارائه خدمات به عموم پژوهشگران و دانشجویان علاقه مند در این زمینه است. مجموعه نرم افزارهای گردآمده در این بانک، بخصوص برای پژوهشگرانی که در تصحیح و مصدریابی آثار روایی همت گمارده اند، تسهیلات بزرگی فراهم آورده است.
بخشی از آثار حدیثی و رجالی که نرم افزار آنها در بانک اطلاعات حدیث موجود است، عبارتند از: بحارالانوار، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، کتب اربعه، کتب شیخ مفید، کتب شیخ صدوق، اهم متون حدیثی شیعه (حدود هفتاد جلد کتاب)، مداخل حدیث بیش از دوهزار جلد کتاب حدیثی (یا مشتمل بر حدیث) شیعه، فهرست رجال کتب شیعه، صحیح مسلم، صحیح بخاری، سنن نسایی، سنن ابن ماجه، سنن ترمذی، سنن ابی داوود، مسند ابن حنبل، موطّأ مالک، سنن دارمی، کنزالعمال، مستدرک حاکم، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، فهرست رجال کتب اهل سنت و….
1 . این شبکه تمام پایان نامه های دانشگاهی را تحت پوشش دارد و به وسیله آن می توان با شبکه اینترنت نیز مرتبط شد.
