بیست و هفتم آذرماه سال جاری، در سالروز وحدت حوزه و دانشگاه و یادروز شهادت آیت الله دکتر مفتح، همایش نیم روزه ای با عنوان «آسیب شناسی وحدت حوزه و دانشگاه» در سالن دارالشفا شهر قم برگزار گردید.
حجت الاسلام و المسلمین علی رضا اعرافی رئیس موسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه طی سخنانی موضوع وحدت دو نهاد حوزه و دانشگاه را از آرمان های اصلی امام راحل برشمرده و گفتند: آن چه امروز ما برای بررسی آن در این مکان جمع شده ایم، کارنامه بحثی است که یکی از بحث های اساسی سال های گذشته کشور در میان نخبگان بوده است. ایشان با اشاره به این که بحث وحدت حوزه و دانشگاه در سال های بعد از انقلاب آن گونه که شایسته و بایسته بوده است، پیش نرفته و نتایج به دست آمده متناسب با توقعات در این زمینه نبوده است، افزودند: در شرایط کنونی ما نیازمند ارائه تلقی جدید، شفاف تر و کارآمدتری از وحدت حوزه و دانشگاه هستیم که هم امکان تحقق خارجی آن وجود داشته باشد و نیز بتواند به نیازهای جامعه اسلامی در تمامی ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، دینی و علمی و... در عرصه ملی، منطقه ای و جهانی پاسخ مناسب بدهد.
ایشان در ادامه گفتند: البته اقدمات صورت گرفته در زمینه وحدت حوزه و دانشگاه از توفیقات، بی نصیب هم نبوده است. از جمله این توفیقات را نزدیک شدن فکر دانشگاهیان و حوزویان و تشکیل جلسات مشترک بحث و مناظره، تدریس استادان حوزوی در دانشگاه، ارائه دروس معارف و متون اسلام در دانشگاه، حضور و تدریس استادان دانشگاهی در مراکز آموزش عالی حوزه و نیز گسترش رشته های علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه در کنار درس های حوزه برشمردند.
ایشان یکی از عوامل مهم اختلاف حوزه و دانشگاه را روی کرد علمی متفاوت این دو نهاد در مورد مسائل و موضوعات مشترک دانستند و بر همین اساس وحدت حوزه و دانشگاه را نیز با تأسیس و تدوین یک دستگاه معرفتی مشترک و مورد توافق طرفین قابل تحقق معرفی کردند. ایشان در ادامه افزودند: از آن جا که اختلاف معرفتی حوزه و دانشگاه در چهار رکن پیش فرض ها، روش ها، روحیه معرفتی و اهداف و مقاصد معرفتی قابل طرح است، وحدت در هر یک از این چهار رکن نیز شرطی برای وحدت حوزه و دانشگاه به حساب می آید.
ریاست مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه در پایان سخنانشان از همه استادان، مسئولان و محققان حوزه و دانشگاه و نخبگان علمی خواستند که موضوع وحدت حوزه و دانشگاه را یک بحث راه بردی برای نظام بدانند و برای تحقق آن با توجه به کارهای گذشته و چشم اندازهای پیش رو تلاش کنند.
در ادامه حضرت آیت الله جوادی آملی طی سخنانی اظهار داشتند: وقتی از آسیب شناسی صحبت می کنیم و مبنای بحثمان را آسیب شناسی یک موضوع قرار می دهیم، در واقع در پی این هستیم که مشکلات را بهتر بشناسیم و آن ها را درمان کنیم. این خیلی خوب است که انسان ابتدا مشکلات را بشناسد و سپس برای رفع آن ها تلاش کند.
ایشان با تقسیم حوزه معرفت به سه بخش طریقت، شریعت و حقیقت، در پی تعریف شاخص های عالمان و روندگان راه هر یک از این سه حوزه برآمده و اشاره کردند که در طول تاریخ، اختلافاتی در بین بخش های مختلف معرفتی وجود داشته است.
آیت الله جوادی آملی اضافه کردند: اگر به غایت و نهایت همه علوم نگاه کنیم درمی یابیم که تمامی علوم در حقیقت هدفی جز رستگاری انسان ندارند و در این مسیر اگر همه غایت مدار باشند، اختلافات به حداقل ممکن خواهد رسید. ایشان هم چنین گفتند: در سابقه تأسیس دانشگاه کسانی مانند فاضل تونی، علامه شعرانی و دیگرانی از عالمان حوزه را می بینیم که تأثیر وافری داشتند. این گونه نبود که از ابتدا این اختلاف و افتراق وجود داشته باشد. بعدها نیز کسانی مانند شهید مطهری و آیت الله مفتح از استادان شاخصِ حوزه و دانشگاه بحث و تدریس داشتند و این گونه نبود که حوزه و دانشگاه از هم دور باشند.
ایشان در ادامه افزود: امروز هم باید درراه نزدیکی این دو نهاد تلاش و کوشش شود تا سرانجام کار، نتیجه و هدف اصلی خلقت انسان که تعلیم و تربیت صحیح و در نهایت رستگاری او است، پی گیری شود.
سخنران بعدی همایش، حجت الاسلام و المسلمین قمی رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها بود.
وی گفت: در این مدت و در طول سالیان بعد از انقلاب و با پیش رفتِ علوم و فن آوری در نگرش ها و منظرهای مورد دقت در موضوع وحدت دو نهاد حوزه و دانشگاه، دگرگونی های مهمی رخ داده؛ ولی اکنون بحث از آرمان گرایی های سال های اولیه انقلاب دور شده و فاصله گرفته و باید در سطح نخبگان و استادان به دنبال آن بود.
وی در ادامه، بخشی از کارهای انجام شده و ثمرات به دست آمده در طول سال های گذشته را برشمرد.
به نظر وی، کاهش یافتن فاصله به لحاظ شیوه های آموزشی و پژوهشی بین این دو نهاد علمی، تبادل استاد و دانش جو، شکل گیری گروه های جدید آموزشی و پژوهشی در دو نهاد حوزه و دانشگاه، شکل گیری و پیدایش رشته های جدید علمی که با نگاه تطبیقی و جامع به دیدگاه های مطرح شده در حوزه و دانشگاه، سعی در تحلیل مسائل مختلف علمی و ارائه راه کارهای مناسب در عرصه اجرایی دارند، طرح وسیع مباحث علوم انسانی و اجتماعی در حوزه های علمیه، گسترش نگاه ارزشی و تطبیقی در قلمرو طرح مباحث علمی در دانشگاه ها، تلاش مشترک به منظور تولید اندیشه و نشر مجلات و کتاب های علمی، تعامل و همراهی استادان و نخبگان حوزه و دانشگاه در راه تثبیت انقلاب اسلامی و کسب توفیقات متعدد در عرصه های مختلف حکومتی و... از جمله این ثمرات بوده اند.
و نیز برگزاری همایش ها و میزگردهای علمی و تبادل نظر حوزویان و دانشگاهیان در زمینه وحدت حوزه و دانشگاه، تدوین و تألیف مقالات و کتاب ها، تصویب قوانین، آیین نامه ها و بخش نامه ها، گنجاندن درس های معارف، اخلاق و متون اسلامی در نظام آموزشی دانشگاه ها و بالعکس و پی ریزی مراکز و مؤسسات آموزشی و پژوهشی نظیر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، مؤسسه در راه حق، دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه مفید، دانشگاه باقرالعلوم، مدرسه عالی شهید مطهری و... که در آن ها آموزش هایی به صورت تلفیقی ارائه می شود، از جمه مواردی بود که در این بخش از صحبت های «قمی» به آن اشاره شد.
سپس میزگردی با حضور آقایان دکتر سعید زیباکلام (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران)، حجت الاسلام حمید پارسانیا (رییس مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم) و حجت الاسلام قمی( رییس نهاد نمایندگی مقام رهبری در دانشگاه) تشکیل شد. در این میزگرد بحث از مبانی نظری فکر دینی و علم دینی آغاز شد.
دکتر زیباکلام در زمینه بحث اصلی، گفت: حدود دوسال قبل در میزگرد مشابهی سخنرانی داشتم و همه منابع ، دست آوردها و ... را نیز مطالعه کردم و در این زمینه به این نتیجه رسیدم که چیزی به عنوان وحدت حوزه و دانشگاه به صورت بالفعل وجود ندارد.
وی افزود: اکنون نیز گمان می کنم نسبت به دو سال قبل چیزی تغییر نکرده و اتفاق خاصی در این زمینه نیفتاده است که بتوان آن را به عنوان مصداق وحدت بالفعل ذکر کرد. وی یادآوری کرد متاسفانه استادان دانشگاه به این موضوع و اساساً موضوع علم دینی کم توجه اند و محققان حوزه نیز که وارد فضای فکری و فرهنگی دانشگاه می شوند، به نوعی دچار دانشگاه زدگی و اقبال به قالب های مرسوم علوم انسانی در دانشگاه می شوند.
ایشان، در ادامه، ضمن اشاره به این نکته که تدریس دروس معارف رامی توان ازجمله توفیقات در زمینه اسلامی کردن دانشگاه برشمرد، گفت: اقبال اندکی به این دروس در دانشگاه وجود دارد و نمی توان این گونه قضاوت کرد که این مورد از نوع توفیقات وحدت حوزه و دانشگاه است.
دکتر زیباکلام بحث حضور استادان موفق حوزه در دانشگاه( مانند آیت الله مفتح، آیت الله مطهری و ...) را نیز مشمول قانون استثناهای حوزه دانست و گفت: عموم استادان حوزه وقتی در دانشگاه وارد می شوند، همان الگوهای علوم انسانی و اجتماعی را می گیرند که در دانشگاه مرسوم است.
در پاسخ به اظهارات دکتر زیباکلام، حجت الاسلام قمی گفت: با وجود این که بخشی از صحبت های آقای «زیباکلام» را مبنی بر عدم تحقق کامل بحث وحدت، قبول دارد، اما کارنامه بحث را چندان خالی هم نمی داند. وی با اشاره مجدد به وضعیت دانشگاه در سال های اولیه انقلاب و وضع فعلی از نظر نگرش استادان به موضوعات دینی و اسلامی و ... گفت تا کنون در این زمینه توفیق زیاد بوده اما کافی نبوده است. قمی با اشاره به این که اکنون بیش از 2500 نفر روحانی با تحصیلات بالای حوزوی، عضو هیأت علمی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هستند، گفت: این موضوع نباید چیز کمی شمرده شود.
رییس نهاد نمایندگی مقام رهبری در دانشگاه ها، در پاسخ به بخش دیگر سخنان دکتر زیبا کلام مبنی بر بی اثر بودن تدریس دروس معارف در دانشگاه ها، گفت: طبق نظر سنجی های انجام شده ، این دروس در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی توفیق خوب و چشم گیری در آگاه سازی دینی جوانان به دست آورده است و این نتیجه مبنای آماری و میدانی دارد.
