اشاره
ناظم زینال اف، 24 سال پیش در روسیه به دنیا آمد. پس از اخذ دیپلم در آن کشور به حوزه علمیه قم وارد شد. وی به زبان روسی و ترکی مسلط است و زبان فارسی و عربی را نیز می داند. از وی تا کنون چند اثر به زبان روسی نشر یافته است:
احکام عملی اسلام؛
احکام برای نوجوانان و جوانان با توجه به فتاوای آیات عظام فاضل لنکرانی و سیستانی.
وی هم چنین مقاله هایی به نام «فواید تربیتی بهداشتی روزه» و «حجاب» نیز دارد. برخی فعالیت های وی برای ارایه روزآمد دین انجام می گیردو دیگر آثار وی، در گفت وگو، بیان و بررسی شده است.
با هم این گفت وگو را می خوانیم:
پژوهه: جناب آقای «زینال اف» شما مقاله ای نوشتید به نام «گرایش بشر به دین»، در این نوشته چه انگیزه ای را دنبال می کردید و هدف شما چه بود؟
◊ انگیزه مقاله ای که شما اشاره کردید این بود که گسترش فن آوری موجب بی نیازی، بشر از دین نمی شود، بلکه نیازش بیش تر هم می شود؛ چرا که بعضی از مکتب های فلسفی بر این عقیده اند که به خاطر گسترش فن آوری، کم کم دین از میان می رود و فن آوری جای آن را خواهد گرفت؛ در حالی که در مقاله مزبور و در بعضی از آمارهای روزنامه ها مثل چین کو (روزنامه امریکایی) عکس آن را ثابت می کنند.
پژوهه: پس مقصود اصلی شما این است که فن آوری نمی تواند بستری برای بشر فراهم آورد تا از روی کردِ به دین بکاهد. حال آیا دین و به طور خاص دین اسلام این ظرفیت و جوهره را دارد که خود را با مقتضیات زمان هم آهنگ و سازوار کند و بتواند در عصر فن آوری هم حرفی برای گفتن داشته باشد؟
◊ بله، البته همین طور است؛ در این باره، مقاله ای دیگر به نام «آینده تمدن ها» نوشته ام و در آن اشاره شده به آینده جوامع بشری و این که مقتضیات دین در عصر معاصر چیست؟ و نیز در آن راجع به دین و نیاز بشر به آن، سخن رفته و این که دین اسلام آخرین و لذا کامل ترین دین است و می تواند پاسخگوی نیازهای روز او باشد، توضیح داده شده است.
پژوهه: «اسلام می تواند به نیازهای بشری پاسخ بدهد» یعنی چه؟ و این دین چه خصوصیاتی دارد که دیگر ادیان فاقد آن ها هستند؟
◊ دین اسلام همه جوانب زندگی بشر را در نظر گرفته؛ هم اخروی و هم دنیوی. دستورهایی در این دین آمده که چگونگی ارتباط بشر را با دیگر افراد و جوامع معلوم می کند، این دستورها، نشان دهنده امتیاز بالای دین اسلام در عرصه ارتباطات است.
پژوهه: آیا اسلام این توان را دارد که به روز شود، و به اصطلاح حرف روزآمد بزند و برای بشر امروز حرفی برای گفتن داشته باشد؟
◊ بله، دین، جوهر و گوهری دارد که می تواند در همه زمان ها به زبان همان زمان، با مردمش سخن بگوید. در آن مقاله توضیح داده شده که اگر منابع دین به درستی فهمیده و بازاندیشی شوند و به آن ها تکیه شود، می توان دین اسلام را با تمام زمان ها تطبیق داد.
پژوهه: گفتید، آینده تمدن ها، نام مقاله دیگر شماست؛ در میان تمدن ها بیش تر به کدام تمدن پرداختید؛ چون «هانتینگتون» مقاله ای نوشته و در آن از هشت تمدن نام برده و مدعی شده از میان آن ها تمدنی که بیشتر برای جهان غرب خطرناک خواهد بود، تمدن اسلامی است، چرا که بعدها موجب بیداری ملت ها می گردد. آیا شما به سخن «هانتینگتون» هم نگرشی داشتید یا نه؟
◊ در آن مقاله بیش تر مقایسه جوامع غربی و اسلامی در نظر است و ادعای جهان شمولی که غربی ها مطرح می کنند و در صدد هستند، تمام جوامع بشری را به جهان مورد نظر خودشان پیوند بزنند. هم چنین راه کارهایی مطرح شده و این که انسان با مشکلات دنیای معاصر باید چه کار کند؟ در همین مقاله که به زبان روسی است، به دین و اعتقادهای دینی پرداخته شده و در لابه لای آن، ادیان گمراه کننده مردم و اعتقادهای ناروایی که به مردم القا می گردد، اشاره شده و ناتوانی های آن ها برای برآورده کردن نیازهای معنوی و روحی بشر ارزیابی شده است.
ادیانی در روسیه هستند که گمراهی و بیزاری مردم را از دین سبب شده اند تا مقامات دولتی حتی مقامات کلیسا به دین اسلام بگروند به ویژه به تشیع.
گرداگرد انسان غربی را مادیات فراگرفته و گوهر خود را به باد فراموشی سپرده است؛ به همین دلیل، ناتوان از درک نیازهای اصیل خود است. اگر همان قدر که به مادیات فکر کرد، کم ترین توجه خود را به دین و مسائل معنوی معطوف می ساخت، به گمان من مشکلاتی که هم اینک غرب با آن دست و پنجه نرم می کند، نمی داشت، و راه را برای برقراری پیوند دوباره با اهداف بلند انسانی هموار می کرد.
پژوهه: گفتید، در روسیه، شماری از مقامات به اسلام گرایش پیدا کرده اند. این گرایش چه قدر است؟ آیا به اسلام است یا به خود دین؟
◊ در آن جا گرایش به دین بیش تر جلوه دارد؛ چون اگر اسلام تبلیغ می شود، اسلام ناب نیست. یا وهابیت است، که تبلیغ می کند؛ یا اهل سنت. در روسیه هم آزاد اندیشی بسیار زیاد است و دوست دارند برای همه سؤال های خود، جواب های عقلی پیدا کنند و وهابیت و مذاهب دیگر نمی توانند پاسخ های عقلی بدهند. از سویی، تشیع رونق چندانی ندارد و کم تبلیغ می شود و از سوی دیگر، مبلغان مسیحی با روش هایی، انسان ها را به دینشان فرا می خوانند، که شماری از کمونیست ها هم به آن می گروند. بعضی ها هم به اسلام گرایش پیدا می کنند. تعداد مسلمانانی که در روسیه هستند، کم نیستند؛ حتی جمعیت هایی به نام مسلمانان به راه افتاده و در چندین شهر به فعالیت های اعتقادی سرگرم اند.
پژوهه: اشاره کردید بعضی از فرقه ها که دینشان را تبلیغ می کنند، ظرفیت لازم را ندارند، تا از عقلانیت کافی و درست برخوردار باشند و بشر امروز را از نظر عقلی سیراب کنند و به پرسش های آنان پاسخ بدهند. آیا به نظر شما در دین اسلام این عقلانیت و این خردورزی وجود دارد و همین توانسته مردم روسیه را به طرف تشیع بکشاند؟
◊ چون شیعه، عقایدش را از معصومان(ع) گرفته، می تواند به پاسخ های بشر پاسخ دهد. در میان دانش مندان، بعضی از اهل قلم در روسیه تلاش کرده اند برای این مهم و یافتن پاسخ های عقلی به منابع تشیع پناه ببرند. وهابیت و حتی مسیحیت سایت هایی دارند که می کوشند، علیه تشیع تبلیغ کنند.
پژوهه: با توجه به گرایشی که به دین و معنویت شده است، فکر می کنید در روسیه، آینده از آن چه دینی خواهد بود؟ و آیا غرب به خاطر ناتوانی در پاسخ گویی به نیازهای بشری از میدان کنار خواهد رفت؟
◊ مقاله «آینده تمدن ها» حول حدیثی از امام رضا (ع) دور می زند که فرمود: «لو یعرفون الناس محاسن کلامنا یتّبعون» یعنی اگر انسان ها زیبایی های سخنان ما را می دانستند؛ حتماً از ما پیروی می کردند. الآن، مشکل اساسی ما این است که تبلیغ تشیع رونق بسیار کمی دارد، با این که گرایش به تشیع زیاد است و می تواند این گرایش ها بیش تر شود. اکنون باید مسئولان و دین داران تلاش کنند تا تشیع را به شکل صحیح تبلیغ کنند و به مردم بشناسانند.
پژوهه: شما از زبان عربی و فارسی کتاب هایی را به روسی ترجمه کرده اید. در خصوص ترجمه هایتان توضیح بدهید و این که ترجمه ها در روسیه، تا چه اندازه موفق بوده؛ آیا بیش تر روی کرد آن اطلاع رسانی بوده؛ یا پژوهشی؟
◊ نخستین کار ترجمه من یک موضوع فقهی بود، و کلاً هدف من از نگارش مقاله ها، رساندن پیام شیعه به جامعه روسیه بود.
پژوهه: یعنی رویکرد شما بیش تر معرفی صحیح مذهب شیعه بود؟
◊ بله! ترجمه ها بیشتر حدیث بودند که در آن به فواید نماز اشاره شده بود. در زمینه احادیث، تفسیر آیت الله فقیه ایمانی بود که ویرایش آن را بر عهده داشتم. و یا تفسیری که به زبان روسی ترجمه و در سه جلد پخش شد و از آن استقبال خوبی هم به عمل آمد؛ حتی در میان اهل سنت. در حدود هزار نامه برای ما فرستاده شد و طی آن از من و آیت الله ایمانی قدردانی کردند.
پژوهه: آیا شما با توجه به ضرورت کار و با صلاح دید خودتان این تفسیر را ترجمه کرده اید؟
◊ چیزهایی را که به ما پیش نهاد می کردند ترجمه می کردیم و چاپ می کردیم؛ البته باید مترجم به فراخور نیاز فرهنگی کشور خودش و این که دوست داران آن چه اندازه هستند، کارش را گزینش بکند؛ حال چه ترجمه باشد و چه تألیف.
در این روش مترجمان، خودشان نیاز سنجی های کشور خودشان را انجام می دهند، بی آن که کسی دیگر از کشوری دیگر برای آنان نیاز سنجی بکند.
پژوهه:آیا در روسیه سایت اینترنتی خاصی برای معرفی شیعه و واقعیت هایی که در جمهوری اسلامی ایران هست، وجود دارد؟
◊ در روسیه تنها سایتی که فعلاً وجود دارد، سایت Alshia.com است که مطالبش چندان متنوع نیست و کارهایی که چند سال پیش انجام دادیم، هم چنان به حال خود مانده است. در تلاش هستیم سایتی به نام «حضرت زهرا(س)» به مناسبت آغاز به کار مؤسسه حضرت زهرا به راه اندازیم تا در اینترنت هم فعالیت هایی داشته باشیم؛ در روسیه، سایتی که به زبان روسی و زنده و شیعی باشد، نداریم.
پژوهه: به عنوان آخرین سؤال در خصوص پژوهش هایی که در ایران و روسیه انجام می پذیرد و موانعی که پیش روی پژوهش گران دو کشور وجود دارد، اگر چیزی به صورت مقایسه دارید، برای خوانندگان پژوهه بیان کنید.
◊ در روسیه برجسته ترین مشکلی که پیش پای یک پژوهش گر هست، نداشتن منبع دینی و مذهبی است. اگر کسی بخواهد در یک زمینه تحقیق کند، کتاب معتبری به نام اسلام و شیعه کم پیدا می کند و ناگزیر است به کتاب ها و تحقیقاتی که یهودی ها انجام داده اند، مراجعه کند در حالی که نویسندگان شان بی غرض نبوده اند و لابه لای کتابشان ممکن است، چیزی را به خورد خواننده بدهند که خلاف واقع است. لذا باید مراکز و کتاب خانه ها زیاد شود اگر در این زمینه ترجمه بیش تری صورت پذیرد، می تواند کمی از این مشکل بکاهد؛ مثلا اثر آیت الله ایمانی را از زبان انگلیسی به روسی برگردانده اند. یا ترجمه خوبی که از اشعار امام خمینی به زبان روسی شده که در زمینه عرفان ناچیز است. یا فتوحات مکیه و یا شعرهای روسی ترجمه شده که بسیار کم هستند. اگر این گونه کارها بیش تر صورت بگیرد، اندکی از مشکلات پژوهش گران و مترجمان حل خواهد شد.
پژوهه: با سپاس از شما
