« عنوان مقاله: حوزه و دانشگاه و پرسش های فرا روی فکر دینی
« مؤلف: زهرا احسانی
« کلید واژگان: وضعیت کنونی اندیشه دینی و پرسش های فرا روی فکر دینی
« منبع: فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه اسلامی / سال اول / شماره سوم
« پرسش اصلی و محورهای مقاله: مؤلف با کاوشی تحلیلی، عوامل تحول در حوزه های معرفتی را عوامل درونی و بیرونی تحول می داند و معتقد است، تحول درونی معرفت، حاصل چالش های درونی در یک حوزه معرفتی است. وی عوامل بیرونی تحول معرفت را به دو بخش تقسیم می کند: 1. عوامل معرفتی: این عوامل از چند راه موجب تحول در مبانی معرفت شناختی، دگرگونی در مبانی روش شناختی و تحول در اصول وضع شده است. 2. عوامل غیر معرفتی: مانند عوامل سیاسی، اجتماعی، تاریخی و ...
در این مقاله، مؤلف وضع کنونی اندیشه دینی را متأثر از چهار جریان تاریخی می داند که عبارت است از: 1. مدرنیسم 2. جنبش احیاگری 3. تحولات معرفتی در حوزه های اندیشه دینی 4. رخداد انقلاب اسلامی و حاکمیت یافتن دین.
به نظر مؤلف، اصلی ترین پرسش از میان تمام پرسش هایی که فراروی فکر دینی قرار دارد عبارت اند از: 1. تبیین نسبت و رابطه عقل و دین، عقلانیت و دیانت 2. تبیین نسبت معرفت دینی با سایر حوزه های معرفتی 3. تحول پذیری معرفت دینی و عوامل آن 4. روش شناسی فهم دینی 5. احیا و باز سازی تفکر دینی 6. فلسفه دین و کلام جدید.
« عنوان مقاله: حوزه، دانشگاه و چیستی و بایستگی علوم انسانی
« مؤلف: عبد الحسین خسروپناه
« کلید واژگان: انواع انسان شناسی، چیستی علوم انسانی در دانشگاه ها، بایستگی علوم انسانی از منظر علوم حوزوی
« منبع: فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه اسلامی
« پرسش اصلی و محورهای مقاله: به عقیده مؤلف، علوم انسانی یکی از مهم ترین علوم و معارف بشری است که از قرن هجدهم میلادی به سبک نوینی مورد توجه غربیان قرار گرفته و در تاریخ علم بستر مناسبی یافته است و سخن گفتن از علوم انسانی و داوری در آن مورد، مطالعه وسیع و عمیقی می طلبد تا بتوان از چیستی، روش شناسی، گونه شناسی و پیش فرض ها و پی آمدهای علوم انسانی سخن راند.
این مقاله در صدد ارائه پاسخی اجمالی به دو پرسش است: نخست چیستی علوم انسانی در غرب و به تبع آن در دانشگاه های علوم انسانی ایران دوم: بایستگی علوم انسانی با رویکرد علوم حوزوی.
مولف پس از پرداختن به انواع انسان شناسی، تعریف علوم انسانی و تفاوت آن با علوم طبیعی به سه نکته مهم تأکید می ورزد:
1- در تحقیقات علوم انسانی و رفتارهای فردی و اجتماعی انسان، باید به تمام عواملِ مادی و معنوی، نیت ها و انگیزه ها، مفاهیم کمی و غیر کمّی توجه نمود و نمی توان همانند علوم طبیعی تنها به محاسبه کمّی اکتفا کرد؛
2- نتایج علوم انسانی به دلیل مختار و هدف دار بودن آدمیان، به افراد جوامع مورد بررسی اختصاص دارد و تعمیم آن ها به دیگران درست نیست؛
3- با پذیرفتن تأثیر ایدئولوژی، جهان بینی، فرهنگ و سنّت، در جوامع اسلامی می توان سراغ پی ریزی علوم انسانی جداگانه ای رفت. در ضمن از تأثیر گذاری انسان شناسی فلسفی، دینی و عرفانی بر علوم نباید غفلت کرد.
« عنوان مقاله: روش شناسی و خلاقیت علمی
« مؤلف: دکتر محمد امین قانعی راد
« منبع: مجله رهیافت شماره 26
« پرسش اصلی و محورهای بحث: مؤلف معتقد است؛ فرایند جامعه پذیری که پیش از این در انحصار دیگر صورت های فرهنگی نظیر دین، سنت و ادبیات عامه بود، تا حد زیادی به انحصار علم درآمده است.
هدف این نوشتار، بازنگری ناسازگاری ها و روابط درونی کارکردهای علم است. طبق نظر مولّف، علم هنگامی که به شیوه ای روش مند آموخته می شود و از راه برنامه ریزی در خدمت اهداف اجتماعی قرار می گیرد، خود را به سنت ها می سپارد واز خلاقیت و نوآوری باز می ماند؛ بنابر این، این پرسش مطرح می شود که آیا روش علمی و سیاست علمی، نقض غرض نیست؟ این مقاله با تأکید بیش تر بر علوم اجتماعی نگاهی دارد به تناسب روش علمی و خلاقیت و سپس ابعاد متفاوت این رابطه، بانقد بررسی صاحب نظرانی چون (ماکس وبر، مرتون و ...) را از دیدگاه های مختلف ارزیابی می کند.
« عنوان مقاله: متکلمان اسلامی و انتظار بشر از دین
« مؤلف: عبد الحسین خسروپناه
« کلید واژگان: انتظار، بشر، پیامبران، ضرورت بعثت و فلاسفه
« منبع: فصلنامه کتاب نقد
« پرسش اصلی و محورهای مقاله: نویسنده باور دارد که، انتظار بشر از دین، یکی از پرسش های روزگار ما است که روی کردها و روش های گوناگونی را برانگیخته است. پرسش اصلی در این پژوهش این است که: آیا دین، فقط عهده دار نیازهای فردی است یا به نیازهای اجتماعی نیز پاسخ می دهد؟ آیا انتظار ما از دین در عرصه های گوناگون منطقی است یا فقط باید انتظار حداقلی از دین داشت؛ یا هر گونه انتظاری از دین نامعقول است؟
در این مقاله، موضوع انتظار بشر از دین، یکی از مسائل جدید کلامی تلقی شده که به اشکال دیگری در کلام سنّتی و فلسفه اسلامی، همچون «ضرورت بعثت پیامبران» مطرح گردیده است. «فارابی» با تلفیق حقیقت دینی و حقیقت فلسفی، وفاق میان دین و فلسفه و طرح مسئله مدینه فاضله و «ابن سینا» نیز با مبانی فلسفه اجتماع و نیاز اجتماعی انسان، به تبیین بعثتِ پیامبران و بایستگی آن پرداختند و دیگر فیلسوفان و متکلمان اسلامی نیز از آنان پیروی کردند. این روی کرد، قابلیت استنباط متفکران اسلامی را در باره انتظار بشر از دین دارد.
« عنوان مقاله: دین، ایدئولوژی و توسعه
« مؤلف: رضا دلاوری
« منبع: بولتن اندیشه شماره «57»
« پرسش های اصلی و محورهای بحث: هدف مقاله، این است که رابطه و نسبت میان دو مفهوم دین و ایدئولوژیک را از دین بررسی نموده و دیدگاه های مختلف را در این زمینه جست وجو کند، عقلانی/ غیر عقلانی شدن دین و سیاسی/ غیر سیاسی شدن دین و ایدئولوژیک/ غیر ایدئولوژیک شدن دین از مهم ترین موضوعاتی است که جای گاه ویژه ای در عرصه تفکر جامعه ایران دارد. ایدئولوژیک شدن دین، دینی شدن ایدئولوژی، عرفی شدن، عرف گرایی و چهره دینی و فرآیند شدن، از موضوعاتی هستند که این مقاله به آنها پرداخته است.
نویسنده در آغاز به مفهوم ایدئولوژی، دین و تعبیر ایدئولوژیک از دین پرداخته و سپس به تناقض نمایی ایدئولوژیک / غیر ایدئولوژیک شدن دین و دیدگاه های مختلف در این زمینه اشاره کرده است.
« عنوان مقاله: آموزش اسلام و مذاهب شرقی در غرب
« مؤلف: ساحیکاموراتا، استاد دانشگاه ایالتی نیویورک
« مترجم: ادریس شفیعی
« منبع: کتاب مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی فرهنگ تمدن
« پرسش اصلی و محورهای مقاله: برای دین پژوهان، یافتن زبان مشترک بین ادیان و مذاهب مختلف، رسالتی مهم تلقی می شود. آنان تلاش می کنند، با نگرش ژرف دیدگاه های موجود در هر مکتب و نحله دینی، نقاط مشترک میان مذاهب گوناگون را بازیافته و ضمن استفاده از الفاظ مشابه آن ها، به بازخوانی نقاط مشترک و مفاهیم کلیدی هر کدام از آن ها بپردازند. در این زمینه، دکتر «ساحیکاموراتا» اسلام شناس و دین پژوه شهیر دانشگاه ایالتی نیویورک کوشیده است، بین مفاهیم دینی مذاهب خاور دور و اسلام پل ارتباط برقرار سازد. تلاش وی در این مقاله حول این محور بوده که مذاهب خاور دور و مخاطبان بیگانه با اسلام را به یک هم اندیشی هدف مند درباره مباحث دینی فرا خواند.
« عنوان مقاله: سنخ شناسی ماهیت وحی
« مؤلف: علیرضا قائمی نیا
« منبع: هفته نامه پگاه شماره 75
« کلید واژگان: دسته بندی دیدگاه راجع به تعیین و عدم تعیین معنا، دور هرمنوتیکی و تعین معنا، نظریه وحی گفتاری و تعیین معنا، دو عامل مؤثر در تعین معنا، تعین نسبی معنای متن، تأثیر پیش فرض ها در تعین معنا، نقد دلیل مخالفان قصدگرایی هم خوانی تعین معنا با تجربه بشر و تنوع عوامل تعین بخش به معنای متن.
رئالیسم خام و ساختی گروی، رابطه ساختی گروی با تصمیم ناپذیری، دیدگاه افعال گفتاری و مسئله تصمیم پذیری، هرمنوتیک افعال گفتاری رئالیستی است.
« پرسش اصلی و محورهای مقاله: محورهای بحث مقاله بر پایه مباحث هرمنوتیک متون که از دیدگاه مؤلف دو ویژگی برجسته دارد، پایه ریزی شده است.
این دو مسئله اصلی عبارت اند از: تعیین و عدم تعیین معنا و فهم و تصمیم پذیری هر متن، معنایی دارد که می خواهیم آن را بفهمیم. پیدا است که هرمنوتیک هم با این معنا و فهم سروکار دارد. آیا معنای متن خود به خود شناخته شده است؟ یا این که معنای متن همچون مومی است که در اثر علل و عوامل مختلفی شکل خود را می بازد و دگرگون می گردد.
مسئله دوم با این پرسش روبه رو است که آیا می توان این معنا را فهمید؟
فهم ها تا کجا راه دارند؟ آیا میان فهم های گوناگون می توان داوری کرد و برخی را ابطال یا اثبات نمود؟ در مسئله فهم و تصمیم پذیری پاسخ این گونه پرسش ها مورد بررسی قرار می گیرد. دو مسئله فوق، موضوعات هرمنوتیک متن هستند که در متن مقاله به تفصیل به بحث و بررسی گذاشته شده اند.
« عنوان مقاله: راه های حصول معرفت دینی
« مؤلف: علی اکبر نوابی
« منبع: دو ماهنامه اندیشه، سال نهم، شماره اول و دوم
« کلید واژگان: معرفت، دین، گزاره های دینی روش مندی، معنا شناختی، وجودشناسی، زبان شناختی متن، درک رموز تفسیر، مخاطب، عقل، نقل، مکاشفات، اعتبارشناسی، تصدیق جازم، حقانیت، صدق، اجتهاد، مقدس، عرفان، اشراق، شهود.
« پرسش اصلی و محورهای مقاله: در این نوشتار به راه های شناسایی مقاصد دین و مفاهیم و گزاره های آن پرداخته شده است. در آغاز نوشتار مفهومی از معرفت دین و معرفت دینی ارائه شده است. سپس به روش مندی درک مفاهیم در سه شاخه کلّی معنای شناسنامه ای گزاره های دینی، وجودشناسی و زبان شناسی دین اشاره شده است. به این مفهوم که باید گزاره های دینی، ماهیت کلّی دین، و زبان آن، متعلق معرفت قرار گیرند و فرد، به معرفتی جامع از این سه شاخه کلی دست یابد.
در بخش اصلی و بعدی نوشتار، راه های دریافت معرفت دینی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و نیز گونه های دست یابی به معرفت دینی به کمک متن مورد توجه قرار گرفته که چهار رو دارد: متن، کلیدهای درک رموز، واسطه تفسیر، ابلاغ به مخاطب؛ این چهار وجه از راه عقل، نقل، مکاشفات درونی و باطنی، به معنای معرفت های شهودی و دریافت های باطنی و راه دیگری هم چون پیش فهم ها، بهره وری از علوم دیگر قابل دریافت اند.