مسابقه علمی شماره ...
محمود زمخشری(469-538) از مفسران بزرگ قرآن است و تفسیر او به نام :«الکشاف » در تبیین نکات ادبی قرآن که بر کلام، شیرینی و زیبایی می بخشد کاملا بی نظیر است، گویا وی، در اواخر عمر خود دچار یک نوع حیرت و سرگردانی در گزینش یکی از مذاهب فقهی معروف اهل سنت شده و از چهار مذهب فقهی به ضمیمه مذهب اهل حدیث در ضمن چند بیت چنین انتقاد می کند:
اذا سالوا عن مذهبی لم ابح به
و اکتمه، کتمانه لی اسلم
1. اگر از مذهب من بپرسند من آن را اظهار نمی کنم، آن را پنهان می سازم که پنهان کردن آن به صلاح من است.
فان حنفیا قلت قالوا باننی
ابیح الطلا و هو الشراب المحرم
2. اگر بگویم: حنفی مذهب هستم، می گویند: تو شرابی را به نام «طلا» حلال می دانی در حالی که شراب حرام است!
وان شافعیا قلت قالوا باننی
ابیح نکاح البنت و البنت تحرم
3. اگر بگویم: شافعی هستم، می گویند: تو ازدواج با دختر را که از زنا متولد شده باشد، حلال می دانی! در حالی که ازدواج با دختر حرام است.
وان مالکیا قلت قالوا باننی
ابیح لهم لحم الکلاب و هم هم
4. اگر بگویم: مالکی مذهب هستم، می گویند: گوشت سگ را حلال می دانی!
و ان حنبلیا قلت: قالوا باننی
ثقیل، حلولی، بغیض، مجسم
5. اگر بگویم: حنبلی مذهب هستم، می گویند: سنگین، حلولی، مبغوض و مجسم هستم!
وان قلت من اهل الحدیث وحزبه
یقولون تیس، لیس یدری ویفهم
6. اگر بگویم: اخباری مسلک و از اهل حدیث هستم، می گویند: بز است، چیزی نمی داند و نمی فهمد!
تعجبت من هذا الزمان و اهله
فما احد من السن الناس یسلم
7. من از اهل زمان خود در شگفت مانده ام کسی از شر زبان مردم ایمن نمی ماند.
و اخرنی دهری و قدم معشرا
علی انهم لا یعلمون و اعلم
8. زمانه مرا به عقب و گروهی را جلو انداخت، در حالی که آنها نادان و من دانا هستم.
زمخشری پس از این ابیات، به بیان موقعیت خود در جامعه علمی آن روز پرداخته و چنین می گوید:
فمذ افلح الجهال ایقنت اننی
انا المیم و الایام افلح اعلم (1)
از روزی که جاهلان رستگار شدند(به مناصب دنیوی دست یافتند) یقین پیدا کردم که مثل من در این جامعه و روزگار، مثل «میم » در میان گروه «افلح »و «اعلم » است.
اکنون این سؤال مطرح می شود که مقصود شاعر از تشبیه خود به «میم » و تشبیه ایام و روزگار به «افلح » و «اعلم » چیست؟ (با توجه به این که لفظ «اعلم » در بیت قبلی نیز تکرار شده است، و مقصود از آن آگاهی است).
به پاسخ های صحیح تا سه نفر به حکم قرعه جایزه تعلق می گیرد.
پی نوشت:
1. کشاف:3/376، طبع مصر، سال 1367، ط مصطفی الحلبی.