نگاهی به کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد
در سال 1335 به همت دکتر علی اکبر مجیدی فیاض که از آغاز تاسیس دانشکده ادبیات [سال 1334] ریاست آن را به عهده داشت، کتابخانه دانشکده، در اتاقکی که کتابهای آن به چهارصد جلد بالغ می شد تاسیس گردید که کم و بیش نیازهای اولیه مطالعاتی دانشجویان را تامین می کرد. بدین وسیله نخستین خشتهای کتابخانه ای که در سالهای بعد یکی از بزرگترین کتابخانه های استان خراسان گردید، نهاده شد.
در تاریخ 11/8/1336 مجموعه ای به تعداد 1621 جلد کتاب و656 جلد مجلد به آقای رضا ظریف روحبخش اولین مسؤول کتابخانه تحویل شد.
مرحوم دکتر فیاض ریاست دانشکده ادبیات، همواره برای افزودن بر حجم کتابهای کتابخانه می کوشید. در سال تحصیلی 37-1336 که تعداد دانشجویان دانشکده ادبیات به 220 نفر رسیده بود تعداد کتابهای کتابخانه به دو هزار جلد بالغ می شد. کتابخانه همچنان راه توسعه و تکمیل را پیمود تا رقم موجود کتابهایش در اسفندماه 1338 به بیش از 6000 جلد رسید. این در حالی بود که تعداد دانشجویان دانشکده به 500 تن رسیده بود.
در سال 1341 کلنگ ساختمان جدیدی برای کتابخانه زده شد و به طور موقت، کتابخانه به عمارت قدیمی دانشکده یعنی ساختمان امور اداری انتقال یافت. محل موقت شامل دو اتاق کوچک و بزرگ بود که از اتاق کوچک به عنوان مخزن کتاب و از اتاق بزرگ به عنوان سالن مطالعه استفاده می شد.
مرحوم دکتر فیاض در یکی از روزهای سال 1340 از شاعر معاصر خراسان آقای محمد قهرمان به منظور خدمت در دانشکده ادبیات مشهد دعوت کرد. آقای قهرمان این دعوت را پذیرفت و در آذرماه 1340 به دانشکده ادبیات آمد و به عنوان مترجم مشغول به کار شد و بعد از سه ماه به کتابخانه انتقال یافت.
آقای قهرمان در روزهای نخستین ورودش به نظم دادن به کتابهای موجود پرداخت و در تیرماه سال 1341 به همراه خانم فلاح کتابهای موجود در کتابخانه را از مرحوم روحبخش تحویل گرفت.
کتابخانه به تدریج بزرگ و بزرگتر می شد ولی نسخه های خطی آن در سال 1349 تنها پانزده جلد بود. در همان سال کتابهای کتابخانه شخصی استاد محمود فرخ، شاعر خراسانی که به چندین هزار جلد بالغ می شد و مشتمل بر نسخه های خطی و چاپی بود توسط کتابخانه خریداری شد. بعد از درگذشت مرحوم دکتر فیاض نیز کتابهای آن شادروان از وارثانش خریداری گردید.
اولین کتابی که در دفتر عمومی کتابخانه با شماره 1 به ثبت رسیده «قرآن مجید» است. تعدادی از کتابهای اولیه این کتابخانه را اشخاص و مؤسساتی پیشکش کرده اند که در میان آنها نام دانشگاه تهران، محمود فرخ، گلشن آزادی، دکتر مفخم پایان، آیت الله شهرستانی و کمیسیون ملی یونسکو به چشم می خورد.
کتابخانه، کتابهای اولیه خود را غالبا از کتابفروشیهای مولوی و شیخ هادی راثی ابتیاع می کرده است. شیخ هادی راثی یکی از پر سابقه ترین کتابفروشان ایران بود که در پاییز سال 1373 در مشهد بدرود حیات گفت.
بالاخره ساختمان جدید کتابخانه در ضلع شرقی دانشکده آماده بهره برداری شد و در شهریور ماه سال 1342 خبر افتتاح آن در نشریه اخبار دانشگاه مشهد انتشار یافت. ساختمان کتابخانه دو طبقه بود و طبقه اول آن به سالن ورزش و اطاق نقشه کشی اختصاص یافت.
طبقه دوم کتابخانه، یک قرائتخانه با گنجایش یکصد صندلی و یک مخزن دو طبقه با گنجایش بیست و پنج هزار جلد کتاب و چند اتاق مخصوص کارکنان را شامل می شد.
کتابخانه روزبه روز رونق بیشتری یافت. مرحوم دکتر علی شریعتی در کتاب راهنمای خراسان (منتشر شده به سال 1345) نوشت: «کتابخانه دانشکده ادبیات... با عمر کمی که دارد از نظر ارزش معنوی در مشهد اهمیت دارد».
بعد از درگذشت شادروان دکتر علی اکبر فیاض در شهریور سال 1350، کتابخانه دانشکده، به نام آن مرحوم مزین شد و تابلو سنگی «کتابخانه فیاض » برطرف راست در ورودی کتابخانه نصب گردید.
با همه تغییرات تدریجی که از سالهای دور تاکنون در ساختمان کتابخانه صورت گرفته است در حال حاضر مساحت کل کتابخانه و تاسیسات مربوط به آن 1533 متر مربع که 511 متر مربع آن به سالن مطالعه اختصاص یافته است.
پس از درگذشت دکتر محمود رامیار استاد دانشکده الهیات همسر ایشان بخشی از کتابهای ایشان را به کتابخانه دانشکده ادبیات اهدا کردند. آقای دکتر مفخم پایان، در روز هفدهم دی ماه 1363 در تهران دارفانی را وداع گفت و همسر ایشان به پایمردی آقای دکتر پاپلی کتابهای استاد را که اکثرا مربوط به رشته جغرافیا بود به رسم هدیه در اختیار کتابخانه قرار دادند.
کتابهای مرحوم دکتر حسین خدیو جم نیز که شامل تعدادی نسخه خطی و دوره هایی از مجله ارمغان بود به کتابخانه فیاض اهدا شد.
یکی از نیک مردان دیگر که با دست و دلبازی تعداد 1111 جلد کتاب به کتابخانه دانشکده اهدا کرده آقای سیاوش پرواز، قاضی دادگستری خراسان است. این مجموعه نفیس که تمام آن در موضوع شعر معاصر است، به نام «مجموعه هزار جلدی شعر معاصر اهدایی سیاوش پرواز» در دفتر کتابخانه به ثبت رسیده است.
تعداد کتابهای کتابخانه برطبق شماره ثبت آخرین دفاتر آن حدود هشتاد و هفتهزار جلد است که تعدادی از این کتابها اهدایی است و بقیه با بودجه های متغیر دانشکده، بتدریج خریداری شده است. مجموعه کتابها به زبانهای فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسه، روسی، آلمانی، لاتینی، ترکی، کردی و ... است که به شیوه کتابخانه کنگره، طبقه بندی شده است. شیوه غالب در نظام کتابداری این کتابخانه، نظام کنگره است و کتابهایی که هنوز به علت مشغله فراوان کتابخانه مرکزی کنگره نشده اند به همراه کتابهای تازه به ترتیب الفبایی در قفسه های مخصوص چیده می شود.
کتابخانه دانشکده ادبیات شامل بخشهای سفارشات داخلی، سفارشات خارجی، خدمات فنی، نسخ خطی، مرجع، مجلات و امانت است و کتابهای نیازمند به ترمیم در بخش مخصوص صحافی مرمت و جلدسازی می شود.
در بخش نسخه های خطی حدود 500 جلد کتاب نگهداری می شود. فهرست نسخه های موجود در این بخش توسط استاد محترم جناب آقای دکتر فاضل تالیف شده و در سال 1354 انتشار یافته است. بخش مرجع به صورت قفسه باز اداره می شود و قفسه های بخش مجلات «نیمه باز» است.
برای گسترش و اداره تمامی بخش های کتابخانه به صورت قفسه باز با استفاده از کامپیوتر اقدامهایی صورت گرفته است که به زودی به نتیجه خواهد رسید.
آقای محمد قهرمان در مهرماه 1367 با داشتن 27 سال سابقه خدمت تقاضای بازنشستگی کردند که بعد از مدتها تاخیر برای حل مشکل انتقال کتابهای کتابخانه و تحویل آنها به خانم لاهوتی با درخواستشان موافقت شد. آقای قهرمان در سالهای خدمتشان چه به صورت رسمی و چه به صورت غیر رسمی کتابخانه را اداره می کردند ولی از آغاز تاسیس کتابخانه تاکنون رؤسا و سرپرستان رسمی آن به شرح زیر بوده اند:
- آقای رضا ظریف روحبخش، لیسانس زبان و ادبیات فارسی سال 1336 - آقای هوشنگ هنرور، فوق لیسانس زبان انگلیسی - آقای دکتر جواد حدیدی، از گروه زبان و ادبیات فرانسه سال 1343 - آقای محمد قهرمان لیسانس حقوق (شاعر و پژوهشگر)سال 1345 - آقای دکتر عباس سعیدی رضوانی، از گروه جغرافیاسال 1354 - آقای دکتر مهدی مشکوة الدینی، از گروه زبانشناسی سال 1361 - آقای دکتر حسین رزمجو، از گروه زبان و ادبیات فارسی سال 1367 - آقای دکتر جعفر جوان، از گروه جغرافیاسال 1367 - آقای دکتر ابراهیم شکورزاده بلوری، از گروه زبان و ادبیات فرانسه سال 1370 - آقای دکتر نادر جهانگیری، از گروه زبانشناسی سال 1373 تاکنون مطالب بالا فشرده ای از مقاله مفصل «چهل سالگی کتابخانه فیاض » است که بزودی با ذکر منابع و مآخذ لازم منتشر خواهد شد و در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت.
