حضرت آیة الله خامنه ای مد ظله العالی
به «کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی »
بسم الله الرحمن الرحیم
ن . والقلم و ما یسطرون
نخست باید از آستان قدس رضوی برای برپا کردن این گردهمایی درباره ی کتابخانه و کتاب، صمیمانه سپاسگزاری کنم. این، کاری است که باید در نظام اسلامی ما زودتر و بیشتر، مورد اهتمام واقع می شد و از این پس نیز کارگزاران بخشهای مربوط به کتاب و قلم و نگارش و تحقیق و تالیف، باید این سررشته را رها نکنند و مساله کتاب همواره یک مسئله ی اصلی جمهوری اسلامی باقی بماند. و به هر روی، این مرکز مقدس که پایگاه رفیع علم و دین بوده و هست، یکی از با صلاحیت ترین مراکز برای اهتمام به کار کتاب و کتابخانه است.
حقیقت آن است که کتاب یکی از ارزشمندترین فرآورده های بشری و گنجینه ی بزرگترین ثروتهای بشر یعنی دانش و تحقیق است. دین و دنیای بشر و جسم و جان انسان، به برکت کتاب تامین و تغذیه می شود و فرآیند کمال بشری بوسیله ی کتاب تحقق می یابد. کتاب، مادر تمدنها و نیز عصاره ی آنها است، و بشر با پدید آوردن کتاب، درسهای بیشماری را که در کتاب تکوین بدو آموخته شده، گرد می آورد و در محیط بشری، منتشر می سازد و بدین گونه روزبروز گنجینه ی ثروت بشری، غنای بیشتر می یابد.
با این همه در میان انسانها بسیارند کسانی که نه تنها بر این خزانه ی لایزال چیزی نمی افزایند، بلکه از آن بهره نیز نمی برند. بیسوادی یا بی معرفتی نسبت به ارزش کتاب و بی رغبتی به بهره بردن از آن یا دسترسی نداشتن به آن، از عوامل این حرمان عظیم و این خسارت بزرگ اند. نباید شک کرد در اینکه همینها نیز به نوبه ی خود معلول عوامل اجتماعی و سیاسی و فرهنگی است. از این رو بی تردید باید گفت که کم رغبتی نسبی به مطالعه کتاب در کشور ما نتیجه ی کوتاهیهایی است که در دوران حاکمیت رژیمهای فاسد و وابسته، در این مورد شده است.
پس از پیروزی انقلاب آمار تولید و نشر و ضبط و خواندن کتاب در کشور ما بطور چشمگیر بالا رفته است ولی آنچه اکنون داریم در برابر آنچه شایسته ی ملت بزرگ و پرتوان و هوشمند ما است، بسی کم و ناچیز است.
بدیهی است که خصلتهای ملی بکندی دگرگون می شود و در راه بهبود بخشیدن به آن، به تلاش دراز مدت نیاز است. بی شک هر تلاشی در این راه از نظر دین مبین اسلام، جهاد و مقدس و دارای پاداش و ثواب دنیوی و اخروی است.
یکی از افتخارات دنیای اسلام و بویژه ایران مسلمان آن است که در طول زندگی هزار و چهارصد ساله ی خود سهمی بزرگ در پیدایش مجموع فرآورده های مکتوب بشر داشته و نوشته های مسلمانان، در هنگامی که دنیای مسیحی در دوران سیاه قرون وسطای خود می زیست، چون خورشیدی بر فکر و ذهن و حیات آنان تابیده و موجب عبور آنان از آن دوران سهمگین شده است. امروز گویا بخشی از میراث اسلامی آن دوره هانظظ ناشناخته و ناپیدا است. اگر چه در حمله های مغول و تیمور و جنگهای داخلی پادشاهان ایران، بی شک برخی از آنها نابود شده ولی بی شک برخی هم در گوشه و کنار جهان هست که باید آن را شناخت و بدان دسترسی یافت. این یکی از وظایف بزرگ همه ی کسانی است که به گونه یی با مسئله ی کتاب سروکار دارند و امید است که شاهد تلاش مسئولانه ی آنان و نتایج شیرین آن باشیم.
نگهداری نسخه های رو به نابودی - که متاسفانه در کتابخانه های اسلامی کشورهای آسیا و آفریقا فراوان است - و تکثیر نسخه های یگانه و جلوگیری از ربوده شدن گنجینه های کمیاب و نگاشته های ارزشمند از کتابخانه ی کشورهای اسلامی و جلوگیری از بیرون بردن آنها از دسترس صاحبان آن، نیز در شمار وظایف حتمی و پراهمیتی است که لحظه ای نباید در آن کوتاهی روا داشته شود.
برای بهتر گزاردن این تکلیف، شایسته است که میان کتابخانه های کشور و کشورهای اسلامی پیوندی کارساز پدید آید و همکاری در همه ی زمینه ها به غنای همگی و پیش بردن کارهای مشترک، کمک کند.
همگانی کردن کتاب از راه گسترش زنجیره ی کتابخانه های عمومی در هر گوشه و کنار کشور همراه با فراهم سازی زمینه ی لازم برای همگانی کردن کتابخوانی و معرفی کتابهای خوب و پدید آوردن نوشته های فراوان در همه ی موضوعهای مورد نیاز و مورد علاقه وظیفه ی بزرگ دیگری است که امید است بیش از آنچه که تاکنون شده، بگونه ی پیگیر انجام گیرد.
از خداوند متعال توفیق شما عزیزان و همه ی دست اندرکاران را مسئلت کرده و امیدوارم این تلاش مبارک منظور نظر حضرت بقیة الله ارواحنا فداه قرار گیرد.
سید علی خامنه ای
بیستم شهریور 1374
گزارشی ازکنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی
با توجه به وجود میراث گرانبهایی از علوم اسلامی و معارف اهل البیت علیهم السلام که به صورت مکتوب، در گنجینه پربار آستان قدس رضوی نگهداری می شود، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی بر آن شد تا برگزاری مجمعی، با عنوان کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی را برنامه ریزی کند و با برپایی نخستین همایش علمی با این عنوان در جمهوری اسلامی ایران، آغازگر تحولی در این زمینه باشد. اهتمام و علاقه مقام معظم رهبری و ولی امر مسلمین جهان حضرت آیة الله خامنه ای مدظله العالی به این مقوله ارزشمند در تمدن اسلامی و پشتیبانی نماینده ولی فقیه در استان خراسان و مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی، آیة الله واعظ طبسی دامت برکاته، دلگرمی برگزارکنندگان کنگره را فزونی بخشید و سرانجام از تاریخ 21 تا23 شهریور 1374 کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی، در مشهد و در محل تالار اجتماعات کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان رضوی برگزار گردید. با اقداماتی که از سوی دبیرخانه کنگره صورت گرفت و در پاسخ فراخوان بنیاد، کارشناسان کتاب و کتابشناسی و کتابداری، دهها مقاله علمی و تحقیقی به بنیاد ارسال کردند که تعداد آن تا زمان کنگره به 132 عنوان بالغ شد (فهرست کامل مقالات رسیده، به تفکیک کمیسیونهایی که مقالات در آن مطرح شده، پیوست است).
با تشکیل هیات علمی کنگره در بنیاد و با تصویب هیات، از میان کارشناسان و متخصصان امر کتاب و کتابخانه، فهرستی جامع تهیه شد. شرط اصلی حضور در کنگره، ارائه یک مقاله علمی در چارچوب موضوعات اعلام شده از سوی هیات علمی کنگره بود، که همه آنها در کتابچه ای با عنوان راهنمای موضوعی کنگره کتاب وکتابخانه در تمدن اسلامی درج شده بود. در جلسات، بررسی تمامی مقالات رسیده آغاز شد و مقالات قابل ارائه در جلسه عمومی، مقالات قابل چاپ و تکثیر، و مقالات قابل طرح در کمیسیون، به تفکیک مشخص گردید و اقدامات لازم برای هر مقاله انجام گرفت. اعضای هیات علمی کنگره عبارت بودند از: آیة الله واعظزاده، استاد مدیر شانه چی، آقای دکتر فاضل یزدی، آقای دکتر برادران رفیعی، آقای دکتر رکنی، آقای دکتر اسدالله آزاد، آقای دکتر محمد جعفر یاحقی، آقای نجیب مایل هروی، آقای محمد آصف فکرت، آقای کاظم وارسته احمدی و حجة الاسلام و المسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره).
دعوتنامه کنگره برای ارائه مقاله، به چند تن از اندیشمندان متخصص خارج از کشور نیز فرستاده شد که سرانجام آقایان زیر با ارائه مقاله یا حضور در کنگره در برپایی آن مشارکت کردند.
1 - علامه شیخ محمد مهدی شمس الدین; از لبنان; با ارائه مقاله
2 - آقای سید حسن امین; از لبنان; با ارائه مقاله
3 - دکتر نصرالله المبشر الطرازی; از مصر; با ارائه مقاله
4 - دکتر ذبیح الله صفا; از آلمان; با ارائه مقاله و حضور در کنگره
5 - پروفسور محمد اکرم شاه; از پاکستان; با ارائه مقاله و حضور در کنگره
6 - دکتر جوره بیک نذری; از تاجیکستان; با ارائه مقاله و حضور در کنگره
7 - دکتر محمد سلیم اختر; از پاکستان; با ارائه مقاله و حضور در کنگره صاحبان مقاله از ایران نیز، علاوه بر نویسندگان مقاله از مشهد و بویژه پژوهشگران بنیاد و کتابخانه مرکزی، حدود یکصد تن از شهرهای تهران، قم، اصفهان، کرمان، تبریز، رشت و یزد بودند. (نام میهمانان حاضر در جلسات کنگره پیوست گزارش حاضر است).
میهمانان کنگره، شامگاه دوشنبه 20/6/74 وارد مشهد شدند و در هتل الغدیر اسکان یافتند و ساعت 5/8 صبح روز سه شنبه 21/6/74 نخستین جلسه عمومی کنگره برگزار شد. جلسات عمومی صبح روزهای سه شنبه، چهارشنبه و پنجشنبه 21 تا23 شهریور برپا بود و شش کمیسیون تخصصی، در بعدازظهر روزهای سه شنبه و چهارشنبه تشکیل شد. میهمانان گرامی غروب روز پنجشنبه مشهد را ترک کردند. (برنامه تفصیلی جلسات عمومی و کمیسیونهای تخصصی، پیوست است).
افزون بر نشستهای یاد شده، یک جلسه نهایی نیز برای تدوین بیانیه پایانی کنگره تشکیل شد که اعضای آن عبارت بودند از: آیة الله امینی، آیة الله واعظزاده، آیة الله مؤمن، آیة الله تسخیری، آیة الله استادی، حجة الاسلام والمسلمین عمید زنجانی، حجة الاسلام والمسلمین سید محمد خامنه ای، حجة الاسلام والمسلمین عبدخدائی و حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره). (متن قطعنامه پیوست است)
در حاشیه مراسم کنگره، نمایشگاه بزرگی برپا شده بود که عناوین زیر را دربر داشت:
1- فهرستها و کتابشناسیهای نسخ خطی اسلامی و ایران در کتابخانه های جهان با همکاری خانه کتاب ایران وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
2- آثار مکتوب پیرامون زندگانی امام رضا علیه السلام توسط بنیاد
3- آثار مکتوب (کتاب، رساله و مقاله) پیرامون تاریخ مشهد
4- آثار بنیاد پژوهشهای اسلامی پیرامون کتاب و کتابشناسی (فهرست آن بپیوست است)
در پایان نخستین روز کنگره (شامگاه سه شنبه 21 شهریور) تمامی میهمانان کنگره، در ضیافت شامی که از سوی مقام منیع تولیت عظمی در محل تالار اماکن متبرکه برپا شده بود، شرکت جستند.
برخی از ویژگیهای کنگره
1- پیام روشنگر و پربار مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه ای.
2- انتخاب سنجیده اعضای هیئت رئیسه برای هر یک از جلسات و گزینش مناسب سخنرانان از حوزه و دانشگاه برای جلسات عمومی.
3- برگزاری شش کمیسیون تخصصی در ساعات بعدازظهر به منظور بهره گیری بیشتر از نظرات استادان و کارشناسان پیرامون هر یک از مقالات.
4- انتخاب بموقع اعضای هیئت علمی و تشکیل جلسات هیئت برای بررسی واظهارنظردر باره مقالات رسیده و تصمیم به تکثیر برخی از مقالات.
5- تکثیر برخی از مقالات مورد تایید پس از ویرایش و حروفچینی زیبا با چاپ ساده و کم هزینه.
6- توزیع بموقع مقالات تکثیر شده بین میهمانان کنگره در داخل هتل.
7- تهیه خبرنامه ای که هر روز در دسترس حاضران قرار می گرفت و در آن علاوه بر مطالب خواندنی پیرامون کتاب و کتابخانه، چندین گفت و گوی نغز و پربار، خلاصه مقالات و رویدادهای هر روز کنگره درج می شد.
8- تهیه ویژه نامه مجله مشکوة و مجموعه مقالات استاد شانه چی با عنوان کتاب و کتابخانه در اسلام
9- توزیع هدایایی شامل چندین کتاب، مجموعه مقالات چاپ شده کنگره، کیف و خودکار با آرم و نشان کنگره در میان میهمانان.
فهرست کامل مقالات رسیده به گنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی
کمیسیون شماره 1
تاریخچه و معرفی کتابخانه ها
کتابخانه های شخصی در خراسان دکتر محمود فاضل (یزدی مطلق) تاریخچه تاسیس کتابخانه ها در جهان اسلام محمد فرح زاد واقفین عمده کتاب به کتابخانه آستان قدس رضوی رمضانعلی شاکری ابوعلی مسکویه خازن و دو کتابخانه بزرگ عصر اودکتر ابوالقاسم امامی نگاهی به کتابخانه و ساختمان و خدمات آن در درخشانترین دوران تمدن اسلامی پرویز عازم نجینه نسخ خطی آکادمی علوم تاجیکستان و اهمیت آن برای آموختن تاریخ تمدن اسلام امریزدان علی مردان کتابخانه های مدارس ودانشگاهی در قلمروتمدن اسلامی و مقایسه آن با کتابخانه های دانشگاهی اروپا در قرون وسطی محمود حقیقی جلوه هایی از تمدن اسلامی در اندلس سید محمد ثقفی کتابشناسی کتابخانه هاعلی رفیعی علامرودشتی کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی علی رفیعی علامرودشتی کتابخانه خطی مدرسه نمازی خوی علی صدرائی خوئی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دکتر علی اردلان جوان شیعیان پیشگام در نگارش تاریخ محمدعلی چنارانی کتابخانه ها و مراکز مذهبی و آموزشی شمال ایران از زمان نفوذ علویان تا عصر حاضرمحمد تقی میرابوالقاسمی زمینه های نوشکوفایی کتابخانه های مساجددکتر محمدحسین دیانی پیشینه کتابخانه های یزد از آغاز تا پایان قاجاریه حسین مسرت شکوفایی کتاب در قرطبه اسلامی عبدالله عظیمایی المکتبات الشخصیة، مکتبة الصاحب بن عبادفارس تبریزیان دوره های عادی و بحرانی نشر کتاب در ایران، در نیم قرن اخیرعبدالحسین آذرنگ کتابخانه وزیری یزدسیدرضا حسینی بافقی وقفنامه های قرآن و طبقات زنان واقف سید محمود خسروانی شریعتی پیدایی کتابخانه مهدی انصاری قمی کتابخانه های فارسی در پاکستان و نسخه های خطی نادرپروفسور محمد اکرم شاه دسترسی به کتابخانه های جهان اسلام و اروپا در قرون وسطی محمود حقیقی کتابخانه های خراسان و ماوراء النهر قبل از هجوم مغول سید محسن حسینی بررسی سیستم کتابخانه مجلس شورای اسلامی مهدی تدین ترشیزی نبذة یسیرة عن محنة الکتاب فی الغزو المغولی علی غرباوی کتابخانه های ایران در دوره تیموریان دکتر عباس کی منش مکتبة بنوعمار فی طرابلس السید حسن الامین کتاب و کتابخانه در حوزه های شیعی از قرن سوم تا پایان علی احمد راسخ قرن پنجم هجری علی احمد راسخ خلاصه و مجملی از چگونگی پیدایش کتاب و کتابخانه در ایران از قدیمترین ازمنه تا عصر حاضردکتر علی اکبر ولایتی معرفی یک سند تاریخی وقف کتاب به آستان قدس رضوی زهرا طلایی الارهاب الفکری علی عهد محمود الغزنوی، البیرونی ضحیة یوسف الهادی کوشش مردم گیلان در تاسیس کتابخانه از روزگاران گذشته تا به امروزجعفر خمامی زاده اطلالة علی المکتبات و الفهارس فی ایران و ترکیا و المناهج المتبعة فی فهرسة المخطوطات الاسلامیة نصرالله المبشر الطرازی کتابخانه مرحوم آیة الله العظمی آقامیرزا سید محمد هاشم مجتهد چهارسوقی از ممتازترین ...سید محمدعلی روضاتی تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی مهدی ولائی حکیم فاضل و استاد کامل ابو علی مسکویه کتابدار آل بویه سید حسن مدرسی ارزش کتاب و کتابخانه و تاریخچه آن دو از قدیمترین زمانها تا به امروزمهندس عباس ملکی ابن ندیم صاحب فهرست و خاندان اومحمد واعظزاده خراسانی سرگذشت دردناک کتابخانه یی بی همتادکتر سید محمد دامادی نقش کتابخانه در خلق تمدن علی آهنگری الدور العلمی و الحضاری لبیت الحکمة عبدالامیر المؤمن
کمیسیون شماره 2
نسخه شناسی و فهرست نگاری (مسائل کتاب آرایی قدیم و جدید)
روش کتابت قرآن شماره 4 آستان قدس دکتر عزیزالله جوینی بحثی پیرامون فهرست نویسی نسخ خطی دکتر محمود فاضل (یزدی مطلق) ده نکته راجع به فهرست نگاری و نسخه های خطی کتابخانه ها و صیانت آنهادکتر سید محمد باقر حجتی پژوهشی در مآخذ الفهرست ابن ندیم سید جلیل ساغروانیان درجستجوی ساختار یک اثر رشیدالدین همدانی نجیب مایل هروی ضرورت تجدید تصحیح کتب ادبی نجیب مایل هروی کتابنامه فرق اسلامی (آزمونی در زبان پارسی)حجة الله حسن لاریجانی مثنوی «رعنا و زیبا» و نسخه های موجود آن ظاهر احراری نسخه های تذکرة التواریخ عبدالله کابلی و بعضی ویژگیهای آنهادکتر شمس الدین نورالدین فهرستهای کهن شیعی سید جواد شبیری نقشهای نو در صحافی سنتی محمد حسین اسلام پناه تاریخچه فهرستنگاری در ایران اسلامی دکتر علینقی منزوی فهرست المخطوطات العربیه فی مکتبة جامعة ابن سینا بهمدان محمد رضا انصاری قمی طرحی در باب تدوین کتابشناسی کتب شیعه رضا مختاری کتاب الحشائش از ذخائر کتابخانه آستان قدس رضوی غلامعلی عرفانیان مقایسه دو نسخه خطی از قصیده بوصیری در نعت رسول اکرم صلی الله علیه وآله احمد احمدی بیرجندی تقدیم نامه نویسی در دیباچه کتابهارسول جعفریان نسخه های خطی مشکول فارسی و ارزش آنهانجیب مایل هروی اعلام الوری و منابع آن رسول جعفریان آداب مصحف نویسی دکتر خلیل سلطان القرائی فهرست نویسی در جهان امروز اسلام محمد باقر مقدم تمهیدات در بررسی شیوه املا در نسخه های خطی دکتر محمد روشن مسائل فهرستنگاری در عکسها و اسناد مصور تاریخی دکتر قاسم صافی جلوه های نسخه شناسی در الفهرست ابن ندیم سید جلیل ساغروانیان مدخلی بر طرح کتابشناسی جامع فقه شیعه سید رضا سادات شکوهی کشف الاستار و مؤلف آن ناصرالدین انصاری قمی فهرست نسخ خطی مصور کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی محمد وفادار مرادی توضیحی در باب روش تصحیح متون کهن به شیوه علمی-اجتهادی دکتر محمدمهدی ناصح مکتب نقاشی هرات رمضانعلی اسماعیلی پورقوچانی حرکة الفهرسة المعجمیة للقرآن و الحدیث ابراهیم رفاعه نقش الفبا در تصحیف و تصحیح متون فارسی دکتر بهروز ثروتیان فهرست نگاری در جهان امروز اسلام محمد حسن بکائی معرفی 95 نسخه خطی پزشکی در کتابخانه دانشگاه بوعلی سینای همدان محمدرضاانصاری قمی صورت صحیح یک سند تاریخی محمد آصف فکرت ابن ندیم، کتابشناس و فهرستنگارحسن انصاری من نفائس المخطوطات العربیة فی مکتبة المتحف البریطانی محمد مهدی نجف روش نقد و تصحیح متون دکتر جلیل مسگرنژاد چند قطعه خط از مرقعات گنجینه قرآن و نفایس موزه آستان قدس رضوی حشمت کفیلی هنر ایرانی حسین رزاقی هنر تذهیب در عهد تیموری غلامرضا پرنده آشنایی اجمالی با صد کاتب (قرن 8 تا13 قمری)سید رضا سادات شکوهی عوامل نسخه شناسی مهدی صدری
کمیسیون شماره 3
شیوه های رده بندی
نظام کتابداری اسلامی در سده های سوم تا هشتم ه .ق.دکتر سید محمود مرعشی امکان دستیابی به نظامی اسلامی و مستقل در طبقه بندی کتاب دکتر حسین رزمجو رده بندی کتابخانه در تمدن اسلامی ابوالفضل عرب زاده نحو قائمة رؤوس موضوعات عربیة للنظم الاسلامیه عبدالجبار الرفاعی نظری بر فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی محسن ناجی نصرآبادی فهرستنویسی کتابخانه ها در دوره اسلامی دکتر سیدرضا مصطفوی سبزواری کمیسیون شماره 4
حفاظت ونگهداری کتب و اسناد (ابزار نگارش)
علل و عوامل گوناگون انهدام کتاب و راههای مبارزه با آن سید مهدی رجائی مقدمه ای بر برنامه ریزی ملی برای حفاظت در برابر سوانح و بلایای طبیعی مهرداد نیکنام تاریخچه پیدایش ابزار و مواد نگارشی تا اختراع کاغذعلی اصغر ثابت جازاری آسیب شناسی و آفت زدایی کاغذعلی اصغر ثابت جازاری تاریخچه کاغذمحمود عنبرانی آسیب شناسی تصنعی کتاب احمد وضیعی کتابشویی در تمدن اسلامی غلامرضا زرین چیان بررسی آلودگیهای قارچی بر نسخ خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و ارزشیابی اثر ضدعفونی کننده تیمول نورالدین حسین سنابادی عزیزی تاریخچه کاغذغلامرضا قلندریان صیانت و نگاهبانی از مواریث مکتوب ابوالحسن سروقد مقدم
کمیسیون شماره 5
مسائل کتابداری نوین
کتابخانه های تخصصی سید محمد علی ایازی مروری بر مطالعات انجام شده در زمینه استفاده از فاکس در جهان و ایران محمدرضا داورپناه نقش کتابخانه هاومراکز اطلاع رسانی در رابطه با زندانهای کشوردکتر غلامحسین تسبیحی کتابخانه،اطلاع رسانی و کیفیت آموزشی و پژوهشی دکتر نادر جهانگیری مشکلات تدریس منابع اسلامی اسد سیمان پور کتابخانه و تکنولوژی مدرن علی اصغر ناصری ضرورت تشکیل شبکه اطلاع رسانی معارف اسلامی در ایران دکتر عباس حری طرح آموزش و تربیت معلم - کتابدار برای کتابخانه های آموزشگاهی کشوردکتر عبدالرسول جوکار
کمیسیون شماره 6
کتاب و کتابنگاری
زبان و معاجم عربی; تاریخ و تطور آن غلامرضا فدائی عراقی الکتاب و دوره فی تاریخ الانسان علامه محمد مهدی شمس الدین دین خطاب، دین کتاب محمد مهدی مؤذن جامی نگرش قرآن به نگارش سید رضا موسوی الذهاب الی القاری احمد الکنانی ابحث عن کتاب; فوجدت...محمدرضا عبدالامیر الانصاری لوح محفوظ مبنای وجودی کتاب در تفکر اسلامی محمود تفقدی جامی کتابت حدیث محمد امامی کاشانی کتابت حدیث در عصر پیامبرصلی الله علیه وآله محمدعلی مهدوی راد خلاصه ای از تاریخ تدوین فرهنگهای کردی ترجمه احمد فیلی حقیقی الکتاب فی الکتاب والسنة محمد غروی کتاب از دیدگاه قرآن محمد هادی معرفت کتاب کودک، مساله مخاطب و سطح فکراحمد وضیعی طرائق نقد و تصحیح النصوص دکتر محمود بستانی مقدمه ای درباره انس به قرآن در هند دوره اسلامی دکتر محمد سلیم اختر وزن وقافیه دیداری در چاپ و نشر متون نظم فارسی حسین مدرسی کتاب در ایران پیش از اسلام دکتر سعید عریان فرهنگ کتاب و کتابنگاری سید محمد خامنه ای مفهوم کتاب در اسلام غلامعلی یعقوبی نخستین کتابهای مسلمین در علوم و فنون مختلف رضا خلیلی کتاب و تمدن علی اسدی ترجمه و تمدن نجیب مایل هروی نمونه هایی از انواع تملکهای نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی علی اکبر الهی خراسانی
برنامه کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی
21-23 شهریور 1374
نخستین جلسه عمومی
(نشست افتتاحی)
سه شنبه 21 شهریور - ساعت 5/8 صبح
هیات رئیسه:
آیة الله ابراهیم امینی (مدیر جلسه) - آیة الله جوادی آملی - حجة الاسلام والمسلمین معزی - حجة الاسلام والمسلمین علی اکبر الهی خراسانی (دبیر کنگره) - دکتر ذبیح الله صفا
تلاوت آیاتی از کلام الله مجید
قرائت پیام مقام معظم رهبری و ولی امر مسلمین جهان حضرت آیة الله خامنه ای به کنگره، توسط حجة الاسلام والمسلمین معزی
سخنرانی تولیت عظمای آستان قدس رضوی، آیة الله واعظ طبسی، در تشریح فعالیتهای فرهنگی آستان قدس رضوی
گزارش دبیر کنگره از کوششهای بنیاد پژوهشهای اسلامی و اهداف برگزاری کنگره
سخنرانی آیة الله جوادی آملی، با عنوان کتاب نفس
تنفس و پذیرایی
سه شنبه 21 شهریور - بخش دوم - ساعت 11 صبح
آیة الله ابراهیم امینی (مدیر جلسه) - آیة الله امامی کاشانی - حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره) - پروفسور محمد اکرم شاه (از پاکستان) - آقای احمد منزوی
سخنرانی حجة الاسلام والمسلمین عمیدزنجانی پیرامون شیوه های رده بندی در علوم اسلامی
سخنرانی دکتر ذبیح الله صفا باعنوان نقش مسلمانان درپیشرفت علوم وفنون و تمدن اسلامی
سخنرانی آیة الله محمد واعظزاده خراسانی پیرامون خاندان ابن ندیم
اقامه نماز جماعت در مسجد کتابخانه به امامت آیة الله جوادی آملی
سه شنبه 21 شهریور 74 - ساعت 5/4 تا7 بعداز ظهر
کمیسیون اول: تاریخچه و معرفی کتابخانه ها
رئیس کمیسیون: آیة الله واعظزاده خراسانی
کمیسیون دوم: نسخه شناسی و فهرستنگاری
رئیس کمیسیون: آیة الله ابراهیم امینی (در ادامه جلسه: آیة الله استادی)
کمیسیون سوم: شیوه های رده بندی
رئیس کمیسیون: حجة الاسلام والمسلمین عمید زنجانی
چهارشنبه 22 شهریور 74 - بخش نخست - ساعت 5/8 صبح
هیات رئیسه:
آیة الله ابراهیم امینی (مدیر جلسه) - آیة الله واعظزاده خراسانی - حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید محمود مرعشی - حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره) - دکتر جوره بیک نذری (از تاجیکستان)
تلاوت آیاتی از کلام الله مجید
سخنرانی حجة الاسلام سید احمد حسینی اشکوری پیرامون مشکلات محققان در دستیابی به نسخه های خطی
ارائه مقاله آقای علی اکبر ولایتی، با عنوان خلاصه ای از چگونگی پیدایش کتابخانه ار قدیمترین دوران تا عصر حاضر توسط آقای مهندس عباس ملکی، معاون آموزشی و پژوهشی وزارت امور خارجه
سخنرانی حجة الاسلام رسول جعفریان، پیرامون منابع اعلام الوری، راهی برای دستیابی به آثار پیشینیان
تنفس و پذیرایی
چهارشنبه 22 شهریور 74 - بخش دوم - ساعت 11 صبح
آیة الله ابراهیم امینی (مدیر جلسه) - آیة الله محمد مؤمن - حجة الاسلام والمسلمین سید محمد خامنه ای - حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره) - دکتر محمد سلیم اختر (از پاکستان)
سخنرانی آقای علی رفیعی مرودشتی در معرفی کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی قدس سره در قم و کتابخانه بنیاد دائرة المعارف بزرگ اسلامی در تهران
سخنرانی آقای احمد مسجد جامعی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از طرح تهیه فهرست مشترک نسخ خطی
سخنرانی آیة الله رضااستادی پیرامون مشکلات مصححان نسخه های خطی و راه حلهای آن
سخنرانی دکتر جوره بیک نذری در معرفی انستیتوی نسخ خطی آکادمی علوم تاجیکستان
اقامه نماز جماعت در مسجد کتابخانه به امامت آیة الله امامی کاشانی
چهارشنبه 22 شهریور 74 - ساعت 5/4 تا7 بعدازظهر
ادامه کمیسیون اول - تاریخچه و معرفی کتابخانه ها به ریاست آیة الله واعظزاده خراسانی
ادامه کمیسیون سوم - شیوه های رده بندی به ریاست حجة الاسلام والمسلمین عمید زنجانی
کمیسیون چهارم: حفاظت و نگهداری اسناد به ریاست آقای کاظم وارسته احمدی
کمیسیون پنجم: مسائل کتابداری نوین به ریاست آقای دکتر اسدالله آزاد
کمیسیون ششم: کتاب و کتابنگاری به ریاست حجة الاسلام والمسلمین سید محمد خامنه ای
پنجشنبه 23 شهریور 1374 - بخش نخست - ساعت 5/8 صبح
هیات رئیسه:
آیة الله ابراهیم امینی (مدیر جلسه) - آیة الله طاهری خرم آبادی - حجة الاسلام والمسلمین دکتر سیدمحمدباقر حجتی - حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره) - دکتر مهدی محقق
سخنرانی حجة الاسلام والمسلمین کاظم مدیرشانه چی با عنوان کتاب و کتابخانه در اسلام
سخنرانی دکتر عباس حری معاون پژوهشی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران پیرامون ضرورت تشکیل شبکه اطلاع رسانی معارف اسلامی
سخنرانی دکترسیدمحمدباقر حجتی با عنوان ده نکته پیرامون فهرستنگاری نسخه های خطی
سخنرانی پروفسور محمد اکرم شاه با عنوان نمونه هایی از نسخه های خطی فارسی در پاکستان
سخنرانی حجة الاسلام محمدعلی مهدوی راد پیرامون کتابت حدیث در عصر پیامبرصلی الله علیه وآله
سخنرانی دکتر حسن تبرائیان با عنوان دائرة المعارفهای جهان اسلام
تنفس و پذیرایی
پنجشنبه 23 شهریور 1374 - بخش دوم - ساعت 11 صبح
هیات رئیسه:
آیة الله ابراهیم امینی (مدیر جلسه) - آیة الله محمد علی تسخیری - حجة الاسلام والمسلمین دکتر محمد هادی عبدخدائی - حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی (دبیر کنگره) - دکتر محمد مهدی رکنی
سخنرانی آیة الله امامی کاشانی با عنوان کتابت حدیث
قرائت بیانیه پایانی کنگره توسط دبیر کنگره، حجة الاسلام والمسلمین الهی خراسانی
اقامه نماز جماعت در مسجد کتابخانه به امامت آیة الله تسخیری
بیانیه پایانی کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی
بسم الله الرحمن الرحیم
با توجه به وجود میراث گرانبهای علوم اسلامی و معارف اهل البیت علیهم السلام و لزوم شناسایی این منابع و مآخذ برای دست یافتن به سرچشمه های ناب دانشهای اسلامی، و نظر به مسؤولیتهای انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در خدمت به مسائل فرهنگی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، در جوار بارگاه ملکوتی حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیة والثناء و گنجینه هزار ساله وابسته به این آستان مقدس، از تاریخ 21 تا23 شهریورماه 1374، کنگره ای را با نام «کنگره کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی » در مشهد مقدس و در محل کتابخانه مرکزی اسناد آستان قدس رضوی برگزار کرد. این کنگره با پیام پربار مقام معظم رهبری و ولی امر مسلمین جهان حضرت آیة الله خامنه ای مد ظله العالی آغاز به کار کرد و در سه جلسه عمومی و شش کمیسیون تخصصی، با حضور چهار صد تن از کارشناسان و محققان مسائل کتاب، کتابخانه، کتابشناسی و کتابداری از کشورهای جمهوری اسلامی ایران، عراق، پاکستان، تاجیکستان، افغانستان وآلمان، تعدادی از یکصدوسی مقاله رسیده به دبیرخانه کنگره مورد بررسی قرار گرفت.
شرکت کنندگان در کنگره، پیشنهادها و توصیه های زیر را ارائه دادند:
ماده اول: ایجاد مرکزی به منظور عهده داری تمامی مسائل مربوط به امور کتاب و کتابخانه و اطلاع رسانی در جهان اسلام، که اهم وظایف آن به شرح زیر است:
الف) تالیف و تدوین:
1- شناسایی و تدوین فهرست تمامی نسخ خطی فهرست نشده.
2- تکمیل و هماهنگ سازی فهرستهای چاپ شده موجود
3- تدوین فهرست جامع نسخ خطی و تهیه نرم افزار مناسب به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی.
4- تدوین و تکمیل فهرست کتب چاپی اسلامی.
5- تدوین تاریخ کتابخانه های اسلامی به ترتیب ادوار تاریخی.
6- تدوین تاریخ علم و نقش اسلام و دانشمندان مسلمان در پیشرفت علوم و رابطه آن با کتاب.
7- تدوین اصطلاحنامه جامع علوم اسلامی.
ب) حفاظت و نگهداری:
1- کوشش در حفاظت از کلیه نسخ خطی با توجه به استانداردهای بین المللی و با بهره گیری از تکنولوژی پیشرفته و تکمیل فنون نگهداری.
ج) جمع آوری:
1- کوشش در جمع آوری نسخه های خطی از کتابخانه های شخصی.
2- تهیه میکروفیلم از نسخه های خطی موجود در مرکز و کتابخانه های عمومی و شخصی فاقد امکانات.
3- تشویق صاحبان کتابخانه های شخصی به اهدای نسخه های خطی خود به مرکز.
4- تلاش در انتقال نسخه های نفیس خطی از کتابخانه های فاقد امکانات به بخشی ویژه در کتابخانه های معتبر.
د) حمایت و پشتیبانی:
1- حمایت از محققان و مصححان و کتابداران و اعطای تسهیلات به آنان برای دست یافتن به نسخه های خطی.
2- تسریع در ارائه خدمات مورد تقاضای محققان و مصححان از سوی کتابخانه ها.
ه) رده بندی:
1- تکمیل و تصحیح شیوه های رده بندی کتب و موضوع بندی علوم اسلامی.
ماده دوم: دعوت از کتابخانه های اسلامی به انجام امور مذکور در ماده اول و هماهنگی با مرکز یاد شده.
ماده سوم: دعوت از مسؤولان فرهنگی جهان اسلام برای ایجاد تسهیلات لازم به منظور غنی تر ساختن کتابخانه های اسلامی، بدون در نظر گرفتن اختلافات فکری و فرقه ای.
ماده چهارم: شرکت کنندگان در کنگره ضمن تشکر از مقام معظم رهبری، از معظم له تقاضا دارند که اوامر لازم را برای تحقق مواد این بیانیه، به هر نحو که مقتضی می دانند، صادر فرمایند.
در پایان، شرکت کنندگان از تولیت عظمای آستان قدس رضوی و نماینده ولی فقیه در استان خراسان و تمامی دست اندرکاران آستان قدس رضوی، بویژه بنیاد پژوهشهای اسلامی تشکر می کنند.