در روزگاری که مسلمانان جهان، بیش از هرچیز به وحدت و یگانگی نیاز مبرم دارند گاهی دیده می شود که دستهایی از آستین خیانت بیرون آمده و با ترفندهای مختلف مسلمانان را به تفرقه و دودستگی دعوت می کنند.
در کشوری مانند ژاپن که حکومت شرک و بت پرستی بر آن حاکم است و مسیحیت به صورت گسترده در آن فعالیت می کند، ناگهان وحدت مسلمانان که غالبا مهاجرانی هستند که از بد حادثه در کشور خود، بدانجا پناه برده اند مورد هدف قرار می گیرد تا هرچه زودتر رشته الفت که یک موهبت الهی است از هم گسسته شود و آتش فتنه در میان آنان روشن گردد.
چندی پیش از مسلمانان مقیم ژاپن نامه ای به ضمیمه اعلامیه ای به مؤسسه تعلیماتی تحقیقاتی امام صادق علیه السلام رسید وحاکی از آن بود که گروهی وهابی اعلامیه ای در سطح گسترده منتشر کرده و در آن دو چیز را تحریم کرده اند:
1. احتفال و بزرگداشت پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم در ایام ولادت آن حضرت.
2. ذبیحه شیعی به ضمیمه تکفیر پیروان اهل بیت صلی الله علیه و آله و سلم.
دفتر مؤسسه در این شرایط حساس لازم دید دعوت برادران ایمانی را دایر بر نوشتن پاسخ به اعلامیه مزبور بپذیرد و در این زمینه مقاله ای تنظیم شد که گروه عرب زبان از متن آن و دیگران از ترجمه آن به زبان انگلیسی بهره مند شوند.
هر دو مسئله به گونه ای با مسائل کلامی ارتباط تنگاتنگ دارد بالاخص مطلب دوم که بر اساس تحدید ایمان و کفر پاسخ داده شده است.
اینک در این شماره متن مقاله عربی منعکس می شود و در فرصتی دیگر ترجمه انگلیسی آن زینت بخش صفحات شماره آینده مجله خواهد بود.
الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی نبیه وآله وصحبه المنتجبین
الی اخواننا المسلمین فی الیابان وفقهم الله لمرضاته.
السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته.
وصلتنا بعض المناشیر التی تتبنی ایجاد الفرقة بین المسلمین مکان الدعوة الی الاعتصام بحبل الله والتمسک بالکتاب والسنة، والعیش تحت ظلال الایمان بالله تبارک وتعالی، ورسالة نبیه الاکرم صلی الله علیه و آله و سلم، اللذین یربطان عامة المسلمین بعضهم ببعض.
فی العصر الذی ترزح فیه اولی القبلتین تحت وطاة الصهاینة، واصبحت بلاد الوحی والرسالة مرکزا لجیوش الغزو الغربی، و تجری فی البوسنة والهرسک مذابح عامة للمسلمین، نسائهم واطفالهم.
وفی هذا العصر الذی یهاجم فیه الغرب المسلمین ویقتل مفکریهم وشبابهم ویفسد اخلاقهم ویدمر کیانهم قامت عدة من العملاء بفصل طائفة کبیرة من المسلمین عن کیان الامة الاسلامیة وکان الهجوم علی اتباع ائمة اهل البیت وتکفیرهم ورمیهم بالابتداع هو الدواء الناجع لهذه الادواء الضارة القتالة.
ان المسلمین الیوم بحاجة ماسة الی التماسک والوحدة ورص الصفوف امام الهجوم الثقافی والفکری، فمن دعا الی الوحدة والاعتصام فقد اقتفی الذکر الحکیم، قال سبحانه: «واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا» ومن دعا الی الفرقة فقد ابتعد عما دعا الیه الکتاب واقتفی سنة المشرکین قال سبحانه: «... ولا تکونوا من المشرکین من الذین فرقوا دینهم وکانوا شیعا کل حزب بما لدیهم فرحون » (الروم 32) ولکنا نمر علی کلماتهم واعمالهم مرور الکرام ونرکز علی تحلیل مسالتین فی ضوء الکتاب والسنة حتی یتبین المبتدع من المتمسک بهما وهما:
1. الذکریات العطرة یوم میلاد النبی صلی الله علیه و آله و سلم .
2. تکفیر اهل القبلة.
فقد استعرض الاولی الشیخ صالح بن غانم السدلان وزمیله الدکتور فهد السنیدی فتکریم النبی صلی الله علیه و آله و سلم یوم میلاده واعزاره عندهم بدعة وقد نشرت مجلة الشرق الاوسط ما ادلیا به، ولیس فی کلامیهما شی ء جدید سوی ما فی کلام شیخهما ابن تیمیة ومجدد مذهبه محمد بن عبد الوهاب وقد عاد المحاضران یجتران نفس ما ورثاه من امامیهما.
ومن العجب جدا ان اقامة الاحتفال لمیلاد الملوک والرؤساء تکریما لهم امر غیر محظور ولکن تکریم النبی الاکرم صلی الله علیه و آله و سلم میلاده امر مبتدع حرام وکانهم لم یسمعوا قوله سبحانه: «فالذین آمنوا به وعزروه ونصروه » (الاعراف 175). فتعزیره غیر نصره، وغیر الایمان به; فکما ان الایمان به لا یختص بوقت دون وقت فکذلک تکریمه وتعظیمه فهذه الایة الداعیة الی تکریم النبی مطلقة غیر محددة بزمان خاص من حیث الدعوة وتخصیصه بیوم المیلاد من جهة ملابسات تسهل للمسلمین تجسید الایة فی ذلک الیوم.
انه سبحانه یصف النبی الاکرم صلی الله علیه و آله و سلم ویقول: «ورفعنا لک ذکرک » (الانشراح 4) فالمحتفلون یوم میلاده یجسدون ذلک الترفیع.. افیمکن ان یکون ترفیعه اتباعا للذکر الحکیم حراما؟
واما الثانیة: فان القائلین بتکفیر بعض الطوائف الاسلامیة هم الذین لا یحبون وحدة المسلمین، وهم لا یکفرون الشیعة فحسب بل یکفرون قاطبة المسلمین سوی اتباع محمد بن عبد الوهاب غیر انهم کانوا یجهرون بتکفیر جمیع المسلمین فی الازمنة السابقة ویغزونهم ویقتلونهم وینهبون اموالهم ولکنهم الیوم یتقون ولا یبدون کل ما یضمرون غیر تکفیر الشیعة فهذا «موسی بایکی » احد العملاء للوهابیة اخذ یکفر الشیعة ویحرم ذبائحهم فهل درس القرآن الکریم والسنة النبویة فی تحدید الایمان والکفر او انه اخذ مقیاسا من عند نفسه دعما لمبدئه فصار یکفر شیعة آل البیت الذین اذهب الله عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا، وها نحن ندرس فی هذه الرسالة المتواضعة حدود الکفر والایمان حتی یقف القاری ء ان الطوائف الاسلامیة المشهورة بین السنة والشیعة کلهم مسلمون مؤمنون حسب الضابطة التی نص بها النبی الاکرم صلی الله علیه و آله و سلم وجری علیها السلف الصالح طیلة القرون الماضیة والیک البیان:
1. الاحتفال بمولد النبی صلی الله علیه و آله و سلم
الاحتفال بمولد النبی الاکرم صلی الله علیه و آله و سلم ،من مظاهر حب النبی الاکرم الذی حبه وتکریمه وتعزیره اصل فی الکتاب والسنة.
ان لحب نبی الاسلام مظاهر ومجالی، اذ لیس الحب شیئا یستقر فی صقع النفس من دون ان یکون له انعکاس خارجی علی اعمال الانسان وتصرفاته، بل ان من خصائص الحب ان یظهر اثره علی جسم الانسان وملامحه، وعلی قوله وفعله، بصورة مشهورة وملموسة.
فحب الله ورسوله الکریم لا ینفک عن اتباع دینه، والاستنان بسنته، والاتیان باوامره والانتهاء عن نواهیه، ولا یعقل ابدا ان یکون المرء محبا لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اشد الحب، ومع ذلک یخالفه فیما یبغضه ولایرضیه، فمن ادعی حبا فی نفسه وخالفه فی عمله فقد جمع بین شیئین متخالفین متضادین.
ولنعم ما روی عن الامام جعفر الصادق علیه السلام فی هذا الصدد موجها کلامه الی مدعی الحب الالهی کذبا:
تعصی الاله وانت تظهر حبه
هذا لعمری فی الفعال بدیع
لو کان حبک صادقا لاطعته
ان المحب لمن یحب مطیع (1)
للحب مظاهر وراء الاتباع:
نعم لا یقتصر اثر الحب علی هذا، بل له آثار اخری فی حیاة المحب، فهو یزور محبوبه ویکرمه ویعظمه ویزیل حاجته، ویذب عنه، ویدفع عنه کل کارثة ویهیی ء له ما یریحه ویسره اذا کان حیا.
واذا کان المحبوب میتا او مفقودا حزن علیه اشد الحزن، واجری له الدموع کما فعل النبی یعقوب علیه السلام عندما افتقد ولده الحبیب یوسف علیه السلام فبکاه حتی ابیضت عیناه من الحزن، وبقی کظیما حتی اذا هب علیه نسیم من جانب ولده الحبیب المفقود، هش له وبش، وهفا الیه شوقا وحبا.
بل یتعدی اثر الحب عند فقد الحبیب وموته هذا الحد، فنجد المحب یحفظ آثار محبوبه، وکل ما یتصل به، من لباسه واشیائه کقلمه ودفتره وعصاه ونظارته. کما ویحترم ابناءه واولاده، ویحترم جنازته ومثواه، ویحتفل کل عام بمیلاده وذکری موته، ویکرمه ویعظمه حبا به ومودة له.
الی هنا ثبت، ان حب النبی وتکریمه اصل من اصول الاسلام لا یصح لاحد انکاره، ومن المعلوم ان المطلوب لیس الحب الکامن فی القلب من دون ان یری اثره علی الحیاة الواقعیة، وعلی هذا یجوز للمسلم القیام بکل ما یعد مظهرا لحب النبی شریطة ان یکون عملا حلالا بالذات ولا یکون منکرا فی الشریعة، نظیر:
1. تنظیم السنة النبویة، واعراب احادیثها وطبعها ونشرها بالصور المختلفة، والاسالیب الحدیثة، وفعل مثل هذا بالنسبة الی اقوال اهل البیت واحادیثهم.
2. نشر المقالات والکلمات، وتالیف الکتب المختصرة والمطولة حول حیاة النبی وعترته، وانشاء القصائد بشتی اللغات والالسن فی حقهم، کما کان یفعله المسلمون الاوائل.
فالادب العربی بعد ظهور الاسلام یکشف عن ان انشاء القصائد فی مدح رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان مما یعبر به اصحابها عن حبهم لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم .
فهذا هو کعب بن زهیر ینشی ء قصیدة مطولة فی مدح رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم منطلقا من اعجابه وحبه له صلی الله علیه و آله و سلم فیقول فی جملة ما یقول:
بانت سعاد فقلبی الیوم متبول
متیم اثرها لم یفد مکبول
نبئت ان رسول الله اوعدنی
والعفو عند رسول الله مامول
ویقول:
مهلا هداک الذی اعطاک نا
فلة القرآن فیها مواعیظ وتفصیل
ان الرسول لنور یستضاء به
مهند من سیوف الله مسلول (2)
وقد القی هذه القصیدة فی حضرة رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم واصحابه، ولم ینکر علیه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم .
وهذا هو حسان بن ثابت الانصاری یرثی النبی صلی الله علیه و آله و سلم ، ویذکر فیه مدائحه، ویقول:
بطیبة رسم للرسول ومعهد
منیر وقد تعفو الرسوم وتخمد
الی ان قال:
یدل علی الرحمان من یقتدی به
وینقذ من هول الخزایا ویرشد
امام لهم یهدیهم الحق جاهدا
معلم صدق ان یطیعوه یسعدوا (3)
وهذا هو عبد الله بن رواحة ینشی ء ابیاتا فی هذا السیاق فیقول فیها:
خلوا بنی الکفار عن سبیله
خلوا فکل الخیر فی رسوله
یا رب انی مؤمن بقیله
اعرف حق الله فی قبوله (4)
هذه نماذج مما انشاها الشعراء المعاصرون لعهد الرسالة فی النبی الاکرم ونکتفی بها لدلالتها علی ما ذکرنا.
ولو قام باحث بجمع ما قیل من الاشعار والقصائد حول النبی الاکرم لاحتاج فی تالیفه الی عشرات المجلدات.
ان مدح النبی کان الشغل الشاغل للمخلصین والمؤمنین منذ ان لبی الرسول دعوة ربه، ولا اظن ان احدا عاش فی هذه البسیطة نال من المدح بمقدار ما ناله الرسول صلی الله علیه و آله و سلم من المدح بمختلف الاسالیب والنظم.
وهناک شعراء مخلصون افرغوا فضائل النبی ومناقبه فی قصائد رائعة وخالدة مستلهمین ما جاء فی الذکر الحکیم والسنة المطهرة فی هذا المجال، فشکر الله مساعیهم الحمیدة وجهودهم المخلصة.
3. تقبیل کل ما یمت الی النبی بصلة کباب داره، وضریحه واستار قبره انطلاقا من مبدا الحب الذی عرفت ادلته.
وهذا امر طبیعی وفطری فبما ان الانسان المؤمن لا یتمکن بعد رحلة النبی صلی الله علیه و آله و سلم من تقبیل الرسول صلی الله علیه و آله و سلم (5) فیقبل ما یتصل به بنوع من الاتصال، وهو کما اسلفنا، امر طبیعی فی حیاة البشر حیث یلثمون ما یرتبط بحبیبهم ویقصدون بذلک نفسه. فهذا هو المجنون العامری کان یقبل جدار بیت لیلی ویصرح بانه لا یقبل الجدار، بل یقصد تقبیل صاحب الجدار ، یقول:
امر علی الدیار دیار لیلی
اقبل ذا الجدار وذا الجدارا
فما حب الدیار شغفن قلبی
ولکن حب من سکن الدیارا
4 اقامة الاحتفالات فی موالیدهم والقاء الخطب والقصائد فی مدحهم وذکر جهودهم ودرجاتهم فی الکتاب والسنة، شریطة ان لا تقترن تلک الاحتفالات بالمنهیات والمحرمات.
ومن دعا الی الاحتفال بمولد النبی فی ای قرن من القرون، فقد انطلق من هذا المبدا ای حب النبی الذی امر به القرآن والسنة بهذا العمل.
هذا هو مؤلف تاریخ الخمیس یقول فی هذا الصدد: لا یزال اهل الاسلام یحتفلون بشهر مولده، ویعملون الولائم، ویتصدقون فی لیالیه بانواع الصدقات، ویظهرون السرور، ویزیدون فی المبرات، ویعتنون بقراءة مولده الشریف، ویظهر علیهم من کراماته کل فضل عظیم (6) .
وقال ابو شامة المقدسی فی کتابه: ومن احسن ما یفعل فی الیوم الموافق لیوم مولده صلی الله علیه و آله و سلم من الصدقات والمعروف باظهار الزینة والسرور، فان فی ذلک مع ما فیه من الاحسان للفقراء شعارا لمحبته (7) .
وقال القسطلانی: ولا زال اهل الاسلام یحتفلون بشهر مولده علیه السلام ، ویعملون الولائم، ویتصدقون فی لیالیه بانواع الصدقات، ویظهرون السرور، ویزیدون فی المبرات، ویعتنون بقراءة مولده الکریم، ویظهر علیهم من برکاته کل فضل عظیم ... فرحم الله امرءا اتخذ لیالی شهر مولده المبارک اعیادا، لیکون اشد علة علی من فی قلبه مرض واعیا داء (8) .
اذا عرفت ما ذکرناه فلا تظن ان یشک احد فی جواز الاحتفال بمولد النبی الاکرم، احتفالا دینیا فیه رضی الله ورسوله، ولا تصح تسمیته بدعة، اذ البدعة هی التی لیس لها اصل فی الکتاب والسنة، ولیس المراد من الاصل; الدلیل الخاص، بل یکفی الدلیل العام فی ذلک.
ویرشدک الی ان هذه الاحتفالات تجسید لتکریم النبی; وجدانک الحر، فانه یقضی بلا مریة علی انها اعلاء لمقام النبی واشادة بکرامته وعظمته، بل یتلقاها کل من شاهدها عن کثب علی ان المحتفلین یعزرون نبیهم ویکرمونه ویرفعون مقامه اقتداء بقوله سبحانه: «ورفعنا لک ذکرک » (الانشراح 4).
السنة النبویة وکرامة یوم مولده صلی الله علیه و آله و سلم:
1. اخرج مسلم فی صحیحه عن ابی قتادة ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم سئل عن صوم یوم الاثنین فقال: «ذاک یوم ولدت فیه، وفیه انزل علی » (9) .
یقول الحافظ ابن رجب الحنبلی عند الکلام فی استحباب صیام الایام التی تتجدد فیها نعم الله علی عباده ما هذا لفظه: ان من اعظم نعم الله علی هذه الامة اظهار محمد صلی الله علیه و آله و سلم وبعثته وارساله الیهم، کما قال الله تعالی: «لقد من الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم » فصیام یوم تجددت فیه هذه النعمة من الله سبحانه علی عباده المؤمنین حسن جمیل، وهو من باب مقابلة النعم فی اوقات تجددها بالشکر (10) .
2. روی مسلم فی صحیحه عن ابن عباس رضی الله عنه قال: لما قدم النبی صلی الله علیه و آله و سلم المدینة وجد الیهود یصومون یوم عاشوراء، فسئلوا عن ذلک، فقالوا: هو الیوم الذی اظفر الله موسی وبنی اسرائیل علی فرعون، ونحن نصوم تعظیما له، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : «نحن اولی بموسی » وامر بصومه (11) .
وقد استدل ابن حجر العسقلانی بهذا الحدیث علی مشروعیة الاحتفال بالمولد النبوی علی ما نقله الحافظ السیوطی، فقال: فیستفاد منه فعل الشکر لله تعالی علی ما من به فی یوم معین من اسداء نعمة، او دفع نقمة ویعاد ذلک فی نظیر ذلک الیوم من کل سنة. والشکر لله یحصل بانواع العبادة، کالسجود والصیام والصدقة والتلاوة، وای نعمة اعظم من نعمة بروز هذا النبی نبی الرحمة فی ذلک الیوم (12) .
3. وللسیوطی ایضا کلام آخر ناتی بنصه، یقول: وقد ظهر لی تخریج عمل المولد علی اصل آخر، وهو ما اخرجه البیهقی عن انس ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم عق عن نفسه بعد النبوة مع انه قد ورد ان جده عبد المطلب عق عنه فی سابع ولادته، والعقیقة لا تعاد مرة ثانیة، فیحمل ذلک علی ان الذی فعله النبی صلی الله علیه و آله و سلم اظهار للشکر علی ایجاد الله ایاه رحمة للعالمین وتشریفا لامته کما کان یصلی علی نفسه، لذلک فیستحب لنا ایضا اظهار الشکر بمولده بالاجتماع، واطعام الطعام، ونحو ذلک من وجوه القربات واظهار المسرات (13) .
4. اخرج البخاری عن عمر بن الخطاب ان رجلا من الیهود قال له: یا امیر المؤمنین! آیة فی کتابکم لو علینا معشر الیهود نزلت لاتخذنا ذلک الیوم عیدا. فقال: ای آیة؟ قال: «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا» (المائدة 3).
فقال عمر: انی لاعلم الیوم الذی نزلت فیه، والمکان الذی نزلت فیه، ورسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قائم بعرفة یوم الجمعة (14) .
واخرج الترمذی عن ابن عباس نحوه وقال: فیه نزلت فی یوم عید من یوم جمعة ویوم عرفة، وقال الترمذی: وهو صحیح (15) .
وفی هذا الاثر موافقة سیدنا عمر بن الخطاب (رض) علی اتخاذ الیوم الذی حدثت فیه نعمة عظیمة، عیدا لان الزمان ظرف للحدث العظیم، فعند عود الیوم الذی وقعت فیه الحادثة کان موسما لشکر تلک النعمة، وفرصة لاظهار الفرح والسرور (16) .
نری ان المسیح عندما دعا ربه ان ینزل مائدة علیه وعلی حوارییه قال: «اللهم ربنا انزل علینا مائدة من السماء تکون لنا عیدا لاولنا وآخرنا وآیة منک وارزقنا انت خیر الرازقین » (المائدة 114).
فقد اتخذ یوم نزول النعمة المادیة التی تشبع البطون عیدا، والرسول الاکرم نعمة عظیمة من بها الله علی المسلمین بمیلاده، فلم لا نتخذه یوم فرح وسرور؟
اجماع المسلمین علی تکریم مولده صلی الله علیه و آله و سلم :
ذکروا ان اول من اقام المولد هو الملک المظفر صاحب اربل، وقد توفی عام 630 ه، وربما یقال: اول من احدثه بالقاهرة الخلفاء الفاطمیون; اولهم المعجز لدین الله، توجه من المغرب الی مصر فی شوال 361 ه، وقیل فی ذلک غیره، وعلی ای تقدیر فقد احتفل المسلمون حقبا واعواما من دون ان یعترض علیهم ای ابن انثی، وعلی ای حال فقد تحقق الاجماع علی جوازه وتسویغه واستحبابه قبل ان یولد باذر هذه الشکوک، فلماذا لم یکن هذا الاجماع حجة؟ مع ان اتفاق الامة بنفسه احد الادلة، وکانت السیرة علی تبجیل مولد النبی الی ان جاء ابن تیمیة، والعز بن عبد السلام (17) ، والشاطبی فناقشوا فیه ووصفوه بالبدعة، مع ان الاجماع فیه انعقد قبل هؤلاء بقرنین او قرون، او لیس انعقاد الاجماع فی عصر من العصور حجة بنفسه؟
الی هنا وقفت علی ان شرعیة الاحتفال بمولد النبی صلی الله علیه و آله و سلم یثبتها القرآن الکریم والسنة النبویة واتفاق المسلمین ومن فارقهم فقد فارق الطریق المستقیم الذی لا عوج فیه، قال سبحانه: «ومن یشاقق الرسول من بعد ما تبین له الهدی ویتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولی ونصله جهنم وساءت مصیرا» (النساء 115).
والیک الکلام فی المسالة الثانیة:
2. تکفیر اهل القبلة
لایصح تکفیر فرقة من الفرق الاسلامیة ما دامت تعترف بالشهادتین ولا تنکر ما یعد من ضروریات الدین التی یعرفها کل من له ادنی المام بالشریعة وان لم تکن له مخالطة کثیرة مع المسلمین. وعلی ذلک فالبلاء الذی حاق بالمسلمین فی القرون الماضیة وامتد الی عصرنا الحاضر بلاء مبدد لشمل المسلمین اولا، ومحرم فی نفس الکتاب والسنة واجماع المسلمین ثانیا، ومن المؤسف ان التعصبات المذهبیة الکلامیة صارت اساسا لتکفیر المعتزلة اصحاب الحدیث والاشاعرة وبالعکس، وربما عم البلاء شیعة ائمة اهل البیت فتری ان بعض المتعصبین اخذوا یکفرون الشیعة بامور لو ثبتت لا تکون سببا للتکفیر، فضلا عن کون اکثرها تهما باطلة کالقول بتحریف القرآن ونظیره وان الثابت منها، مدعم بالکتاب والسنة، ولاجل ان یقف القاری ء علی مدی البلاء فی العصور السابقة نذکر ما یلی:
1. قال ابن حزم عندما تکلم فیمن یکفر ولا یکفر: وذهبت طائفة الی انه لا یکفر ولایفسق مسلم بقول قال فی اعتقاد، او فتیا، وان کل من اجتهد فی شی ء من ذلک فدان بما رای انه الحق فانه ماجور علی کل حال ان اصاب فاجران، وان اخطا فاجر واحد.
قال وهذا قول ابن ابی لیلی وابی حنیفة والشافعی وسفیان الثوری وداود بن علی وهو قول کل من عرفنا له قولا فی هذه المسالة من الصحابة (رضی الله عنهم) لا نعلم منهم خلافا فی ذلک اصلا (18) .
2. وقال شیخ الاسلام تقی الدین السبکی: ان الاقدام علی تکفیر المؤمنین عسر جدا، وکل من کان فی قلبه ایمان یستعظم القول بتکفیر اهل الاهواء والبدع مع قولهم لا اله الا الله، محمد رسول الله، فان التکفیر امر هائل عظیم الخطر (الی آخر کلامه وقد اطال فی تعظیم التکفیر وتعظیم خطره) (19) .
3. وکان احمد بن زاهر السرخسی الاشعری یقول: لما حضرت الشیخ ابا الحسن الاشعری الوفاة بداری فی بغداد امرنی بجمع اصحابه فجمعتهم له، فقال: اشهدوا علی اننی لا اکفر احدا من اهل القبلة بذنب، لانی رایتهم کلهم یشیرون الی معبود واحد والاسلام یشملهم ویعمهم (20) .
4. وقال القاضی الایجی: جمهور المتکلمین والفقهاء علی انه لا یکفر احد من اهل القبلة واستدل علی مختاره بقوله: ان المسائل التی اختلف فیها اهل القبلة من کون الله تعالی عالما بعلم زائد علی ذاته او موجدا لفعل العبد، او غیر متحیز ولا فی جهة ونحوها لم یبحث النبی عن اعتقاد من حکم باسلامه فیها ولا الصحابة ولا التابعون، فعلم ان الخطا فیها لیس قادحا فی حقیقة الاسلام.
ثم ان الایجی ذکر الاسباب الستة التی بها کفرت الاشاعرة المعتزلة، ثم ناقش فی جمیع تلک الاسباب وانها لا تکون دلیلا للکفر.
ثم ذکر الاسباب الاربعة التی بها کفرت المعتزلة الاشاعرة وناقش فیها وانها لا تکون سببا للتکفیر.
ثم ذکر الاسباب الثلاثة التی بها تکفر شیعة اهل البیت وناقش فیها وانها لاتکون سببا للکفر (21) .
والحق ان القاضی قد نظر الی المسالة بعین التحقیق واصاب الحق الا فی بعض المسائل. فقد ناقش فی اسباب تکفیر المجسمة وهو فی غیر محله والتفصیل لایناسب المقام.
5. وقال التفتازانی: ان مخالف الحق من اهل القبلة لیس بکافر مالم یخالف ما هو من ضروریات الدین کحدوث العالم وحشر الاجساد، واستدل بقوله: ان النبی ومن بعده لم یکونوا یفتشون عن العقائد وینبهون علی ما هو الحق.
فان قیل: فکذا فی الاصول المتفق علیها.
قلنا: لاشتهارها وظهور ادلتها علی ما یلیق باصحاب الجمل.
ثم اجاب بجواب آخر وقال:
قد یقال ترک البیان انما کان اکتفاء بالتصدیق الاجمالی اذ التفصیل انما یجب عند ملاحظة التفاصیل، والا فکم مؤمن لا یعرف معنی القدیم والحادث.
فقد ذهب الشیخ الاشعری الی ان المخالف فی غیر ما ثبت کونه من ضروریات الدین لیس بکافر، وبه یشعر ما قاله الشافعی رحمه الله : لا ارد شهادة اهل الاهواء الا الخطابیة لاستحلالهم الکذب.
وفی المنتقی عن ابی حنیفة انه لم یکفر واحدا من اهل القبلة وعلیه اکثر الفقهاء، ثم ذکر بعض الاقوال من الاشاعرة والمعتزلة الذی کانوا یکفرون مخالفیهم فی المسالة (22) .
قال ابن عابدین: نعم یقع فی کلام اهل المذهب تکفیر کثیر، لکن لیس من کلام الفقهاء الذین هم المجتهدون، بل من غیرهم ولا عبرة بغیر الفقهاء، والمنقول عن المجتهدین ما ذکرنا (23) .
ولعل بعض البسطاء یتصور ان العاطفة والمرونة الخارجة عن اطار الاسلام هی التی صارت مصدرا لهذه الفتیا، ولکنه سرعان ما یرجع عن قضائه اذا وقف علی الاحادیث المتوفرة الواردة فی المقام الناهیة عن تکفیر اهل القبلة، والیک سردها:
السنة النبویة وتکفیر المسلم:
قد وردت احادیث کثیرة تنهی عن تکفیر المسلم الذی اقر بالشهادتین فضلا عمن یمارس الفرائض الدینیة والیک طائفة من هذه الاحادیث:
1. «بنی الاسلام علی خصال: شهادة ان لا اله الا الله، وان محمدا رسول الله، والاقرار بما جاء من عند الله، والجهاد ماض منذ بعث رسله الی آخر عصابة تکون من المسلمین ... فلا تکفروهم بذنب ولاتشهدوا علیهم بشرک ».
2. «لاتکفروا اهل ملتکم وان عملوا الکبائر» (24) .
3. «لاتکفروا احدا من اهل القبلة بذنب وان عملوا الکبائر».
4. «بنی الاسلام علی ثلاث: ... اهل لا اله الا الله لا تکفروهم بذنب ولا تشهدوا لهم بشرک ».
5، عن ابی ذر: انه سمع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: «لا یرمی رجل رجلا بالفسق او بالکفر الا ارتدت علیه ان لم یکن صاحبه کذلک ».
6. عن ابن عمر: ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: «من قال لاخیه یا کافر فقد باء بها احدهما».
7. «من قذف مؤمنا بکفر فهو کقاتله، ومن قتل نفسه بشی ء عذبه الله بما قتل ».
8. «من کفر اخاه فقد باء بها احدهما».
9. «اذا قال الرجل لاخیه یا کافر فهو کقتله، ولعن المؤمن کقتله ».
10. «ایما رجل مسلم کفر رجلا مسلما فان کان کافرا والا کان هو الکافر».
11. «کفوا عن اهل لا اله الا الله لا تکفروهم بذنب، فمن اکفر اهل لا اله الا الله فهو الی الکفر اقرب ».
12. «ایما امری ء قال لاخیه یا کافر، فقد باء بها احدهما ان کان کما قال والا رجعت علیه ».
13. «ما اکفر رجل رجلا قط الا باء بها احدهما».
14. «اذا قال الرجل لاخیه یا کافر فقد باء به احدهما ان کان الذی قیل له کافرا فهو کافر، والا رجع الی من قال ».
15. «ما شهد رجل علی رجل بکفر الا باء بها احدهما، ان کان کافرا فهو کما قال، وان لم یکن کافرا فقد کفر بتکفیره ایاه ».
16. عن علی علیه السلام: فی الرجل یقول للرجل: یا کافر یاخبیث یافاسق یاحمار؟ قال: «لیس علیه حد معلوم، یعزر الوالی بما رای » (25) .
17. حدثنا اسامة بن زید قال: بعثنا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم سریة الی الحرقات، فنذروا بنا فهربوا فادرکنا رجلا فلما غشیناه قال: لا اله الا الله، فضربناه حتی قتلناه فعرض فی نفسی من ذلک شی ء فذکرته لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فقال: «من لک بلا اله الا الله یوم القیامة؟» قال: قلت: یارسول الله، انما قالها مخافة السلاح والقتل، فقال: «الا شققت عن قلبه حتی تعلم من اجل ذلک ام لا ؟ من لک بلا اله الا الله یوم القیامة؟» قال: فما زال یقول ذلک حتی وددت انی لم اسلم الا یومئذ (26) .
18. لما خاطب ذو الخویصرة الرسول الاعظم صلی الله علیه و آله و سلم بقوله اعدل، ثارت ثائرة من کان فی المجلس ومنهم خالد بن الولید قال: یارسول الله! الا اضرب عنقه؟ فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: «فلعله یکون یصلی » فقال: انه رب مصل یقول بلسانه مالیس فی قلبه، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: «انی لم اؤمر ان انقب عن قلوب الناس ولا اشق بطونهم » (27) .
ما هو المقوم للاسلام:
ان دخول الانسان فی حضیرة الاسلام رهن الاقرار بالشهادتین والتصدیق بالتوحید والرسالة وفی بعض الروایات یضاف الیهما اقامة الصلاة وایتاء الزکاة والحج وصوم رمضان ،والیک الصنفین:
الصنف الاول، وهو ما اقتصر علی اظهار الشهادتین:
1. روی البخاری عن عمر بن الخطاب ان علیا صرخ: «یا رسول الله علی ماذا اقاتل الناس »؟ قال صلی الله علیه و آله و سلم: «قاتلهم حتی یشهدوا ان لا اله الا الله وان محمدا رسول الله، فاذا فعلوا ذلک فقد منعوا منک دماءهم واموالهم الا بحقها وحسابهم علی الله » (28) .
2. ما رواه الامام الشافعی عن ابی هریرة ان رسول الله قال: «لا ازال اقاتل الناس حتی یقولوا: لا اله الا الله فاذا قالوها فقد عصموا منی دماءهم واموالهم الا بحقها وحسابهم علی الله » (29) .
3. روی التمیمی عن الامام الرضا علیه السلام عن آبائه عن علی قال: «قال النبی: امرت ان اقاتل الناس حتی یقولوا لا اله الا الله، فاذا قالوا حرمت علی دماؤهم واموالهم » (30) .
4. روی البرقی مسندا عن الامام الصادق علیه السلام انه قال: «الاسلام یحقن به الدم، وتؤدی به الامانة، ویستحل به الفرج، والثواب علی الایمان » (31) .
5. وقال الامام الصادق علیه السلام: «الاسلام شهادة ان لا اله الا الله والتصدیق برسول الله، به حقنت الدماء، وعلیه جرت المناکح والمواریث » (32) .
6. قال الامام الشافعی: فاعلم رسول الله انه سبحانه فرض ان یقاتلهم حتی یظهروا ان لا اله الا الله، فاذا فعلوا منعوا دماءهم واموالهم الا بحقها (33) .
7. قال القاضی عیاض: اختصاص عصم النفس والمال لمن قال: لا اله الا الله، تعبیر عن الاجابة عن الایمان، او ان المراد بهذا مشرکو العرب واهل الاوثان ومن لا یوحد، وهم کانوا اول من دعی الی الاسلام وقوتل علیه، فاما غیرهم ممن یقر بالتوحید فلا یکتفی فی عصمته بقوله لا اله الا الله اذا کان یقولها فی کفره وهی من اعتقاده، ولذلک جاء فی الحدیث الاخر: وانی رسول الله، ویقیم الصلاة ویؤتی الزکاة (34) .
واما الصنف الثانی فناتی ببعض نصوصه:
8. ما رواه البخاری عن عبد الله بن عمر قال: قال رسول الله: «بنی الاسلام علی خمس: شهادة ان لا اله الا الله وان محمدا رسول الله، واقامة الصلاة، وایتاء الزکاة، والحج، وصوم شهر رمضان » (35) .
9. ما تضافر عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: من شهد ان لا اله الا الله، واستقبل قبلتنا وصلی صلاتنا، واکل ذبیحتنا، فذلک المسلم، له ما للمسلم وعلیه ما علی المسلم (36) .
10. روی انس بن مالک عن رسول الله قال: «امرت ان اقاتل الناس حتی یقولوا لا اله الا الله وان محمدا رسول الله، فاذا شهدوا الا اله الا الله و ان محمدا رسول الله واستقبلوا قبلتنا، واکلوا ذبیحتنا، وصلوا صلاتنا، حرمت علینا دماؤهم واموالهم الا بحقها» (37) .
وهذه النصوص وما اکثرها وقد اقتصرنا علی القلیل تصرح بان ما تحقن به الدماء وتصان به الاعراض ویدخل به الانسان فی عداد المسلمین ویتخیم بخیمة الاسلام، هو الاعتقاد بتوحیده سبحانه ورسالة الرسول وهذا ما نعبر عنه ببساطة العقیدة وسهولة التکالیف الاسلامیة.
اذا عرفت هذین الصنفین من الروایات فاعلم ان الجمیع یهدف الی امر واحد وهو ان الدخول فی الاسلام والدخول تحت مظلته لیس بامر عسیر بل سهل جدا، ولیس فی الاسلام ما هو معقد فی المعارف، ولا معسور فی الاحکام، وشتان بین بساطة العقیدة فیه، والتعقید الموجود فی المسیحیة من القول بالتثلیث وفی الوقت نفسه الاعتقاد بکونه سبحانه الها واحدا.
وعلی ضوء هذا البحث فالمسلمون فی اقطار العالم اخوة بکل طوائفهم تربطهم شهادة التوحید والرسالة فتحرم دماؤهم ونوامیسهم واموالهم وتحل ذبائحهم، وبالجملة فالکل مسلمون مؤمنون لهم من الاحکام ما للمسلم والمؤمن.
فهذه المناشیر التی تهدف الی فصل طائفة من المسلمین باتهامهم بالشرک ، اوراق ضالة مضلة یضرب بها علی عرض الجدار ولا یقام لها فی سوق الدین قیمة.
اللهم انا نرغب الیک فی دولة کریمة تعز بها الاسلام واهله وتذل بها النفاق واهله.
قم المشرفة
جعفر السبحانی
تحریرا فی 4 جمادی الاولی
عام 1416 ه
پی نوشت ها:
1. سفینة البحار: مادة «حب ».
2. ابن هشام: السیرة النبویة: 2/513.
3. ابن هشام: السیرة النبویة: 2/666.
4. المصدر نفسه: 371.
5. دخل ابو بکر حجرة النبی صلی الله علیه و آله و سلم بعد رحیله وهو مسجی ببرد حبرة فکشف عن وجهه ثم اکب علیه فقبله ثم بکی فقال: بابی انت یا نبی الله لایجمع الله علیک موتتین، اما الموتة التی کتبت علیک فقد متها. لاحظ صحیح البخاری: 2/17 کتاب الجنائز.
6. الدیار بکری: تاریخ الخمیس: 1/323 .
7. الحلبی: السیرة: 1/83 - 84.
8. المواهب اللدنیة: 1/148.
9. مسلم: الصحیح: 2/819.
10. ابن رجب الحنبلی: لطائف المعارف: 98.
11. مسلم: الصحیح: 113، واخرجه البخاری: 7/215.
12 و 13. السیوطی: الحاوی للفتاوی: 1/196.
14 و 15. البخاری: الصحیح: 8/270، وکما اخرجه الترمذی فی 5/250، وفی الروایات المتضافرة انها نزلت فی الثامن عشر من ذی الحجة فی حجة الوداع.
16. عیسی الحمیری: بلوغ المامول: 29.
17. هو عبد العزیز بن عبد السلام السلمی الدمشقی (577 660 ه): فقیه شافعی، له من الکتب «التفسیر الکبیر» و«مسائل الطریقة » وغیرها. (اعلام الزرکلی: 4/21. دار الملایین بیروت).
18. ابن حزم: الفصل: 3/247.
19. الشعرانی: الیواقیت والجواهر: 58.
20. الشعرانی: الیواقیت والجواهر: 58.
21. الایجی: المواقف: 392 - 394.
22. التفتازانی، شرح المقاصد: 5/227 - 228.
23. ابن عابدین: رد المختار: 4/237.
24. نعم الکبائر توجب العقاب لا الکفر.
25. هذه الاحادیث مبثوثة فی جامع الاصول: 1، و 10، 11 کما انها مجموعة باسرها فی کنز العمال للمتقی الهندی: ج 1.
26. اخرجه احمد فی مسنده: 187 - 188ح 21861، والبخاری فی صحیحه: 64، باب 45، ح 4269. وکتاب الدیات: 87 باب 2، ح 6872. ومسلم فی صحیحه: 9796، کتاب الایمان، باب 41، ح 96، وابو داود فی سننه: 4544ح 2643. والنسائی فی السنن الکبری: 176 177، ح 8594، کتاب السیر، باب 12. وابن ماجة فی سننه: 5/1296، ح 3930، کتاب الفتن، باب 1.
27. اخرجه مسلم فی صحیحه 7/171 ح 1064 و احمد فی مسنده: 4/10 ح 11008، والبخاری کتاب الزکاة: 47، ابو یعلی فی مسنده: 2/390 - 391 ح 1163.
28. البخاری: الصحیح: 1/10، کتاب الایمان; وصحیح مسلم: 7/17، کتاب فضائل علی علیه السلام..
29. الشافعی: الام: 6/157، 158.
30. المجلسی: البحار: 68/242.
31 و 32. المجلسی: البحار: 68/243 ح 3 و 248 ح 8.
33. الشافعی: الام: 7/296 297.
34. المجلسی: البحار: 68/243.
35. البخاری: الصحیح: 1/16، کتاب الایمان، باب اداء الخمس.
36. ابن الاثیر: جامع الاصول: 1/158 - 159.
37. ابن الاثیر: جامع الاصول: 1/158 - 159.
