نقبی در اعماق تاریخ با نور السیرة

1- مقدمه

«نورالسیرة » چیست؟ چرا به وجود آمد؟ چگونه تولید شد؟ با نورالسیرة چه محصول جدیدی عرضه گردید؟ در نهایت نورالسیرة به کجا می رود؟

آنچه در این مقال می آید پاسخی است اجمالی به پرسشهای فوق .

در ابتدای سال 76 و همزمان با سازماندهی جدید بخش نرم افزار مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، معاونت تحقیقات این مرکز از میان برنامه های گروه های مختلف خود، رایانه ای کردن پژوهشهای گروه تاریخ را در اولویت کاری قرار داد .

دلیل این گزینش را اینگونه می توان بیان نمود که از تمامی گروه ها به علت پرسابقه بودن، یک یا چند برنامه به جامعه محققان عرضه شده بود . در این میان، تنها حاصل تحقیقات گروه تازه تاسیس تاریخ، در یک برنامه رایانه ای پیاده سازی نشده بود . و انجام این کار در حد خود می توانست کاری بدیع و نو باشد .

به این جهت، تحلیل، طراحی و پیاده سازی معجم کتابهای تاریخی و ارائه حاصل تحقیقات گروه تاریخ در قالب یک برنامه رایانه ای در اولویت برنامه های بخش نرم افزار قرار گرفت . طبق عهدنامه ای که با مدیریت مرکز بسته شده بود تمامی محصولات جدید نرم افزاری مرکز از این زمان به بعد، تحت سیستم عامل ویندوز و با فونت های صحیح عربی عرضه می گشت . از این رو برنامه تاریخ، اولین برنامه ای بود که مطابق این معاهده می بایست تولید شود .

به این ترتیب «نورالسیرة » نامی شد برای نخستین نرم افزار مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در زمینه کتابهای تاریخی . این نام از اضافه کردن کلمه «سیره » - که تناسب با تاریخ اسلام دارد - به پیشوند «نور» - که به صورت یک پیش فرض در آغاز تمامی نام های برنامه های مرکز قرار گرفته است - به وجود آمده است . چند نام دیگر هم پیشنهاد شده بود اما در نهایت این نام برای این نوزاد جدید انتخاب گردید .

به هر حال بعد از نورالانوار 1، نورالسیره دومین محصول قابل توجه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در محیط ویندوز 16 بیتی می باشد . پشتوانه تحقیقاتی برنامه مرهون زحمات گروه تاریخ معاونت تحقیقات است اما از جهت فنی و برنامه نویسی دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که در فرازهای بعد به آنها اشاره خواهم نمود .

2- محتوای نورالسیرة

می توان ادعا نمود نورالسیرة دارای دو بخش عمده می باشد:

الف) کتابخانه کتابهای تاریخی

ب) دائرة المعارف تاریخ اسلام

سرپرستی بخش اول را معاونت فنی عهده دار بوده و سرپرستی بخش دوم بر عهده گروه تاریخ معاونت تحقیقات قرار داشته است . در کتابخانه تاریخ، از کتابهای اولیه تاریخ اسلام و سیره، این کتابها گنجانده شده است:

1- تاریخ یعقوبی تالیف احمد بن ابی یعقوب در 2 جلد

2- الاخبار الطوال تالیف ابو حنیفة احمد بن داوود الدینوری در 1 جلد

3- تاریخ طبری تالیف محمد بن جریر الطبری در 11 جلد

4- تاریخ خلیفة بن خیاط در 1 جلد

5- ترجمه تاریخ یعقوبی توسط محمد ابراهیم آیتی در 2 جلد

6- ترجمه «الاخبار الطوال » توسط محمود مهدوی دامغانی در 1 جلد

گزینش این کتابها در قسمت کتابخانه، به این جهت صورت گرفته بود که محور کاری تحقیقات گروه تاریخ قرار گرفته بودند و نخستین پژوهشهای مداخل تحقیقاتی از «تاریخ یعقوبی » آغاز شده بود . با اینکه مؤلف تاریخ یعقوبی، شیعی است اما محور تمامی کتابهای تاریخی بعدی حتی تاریخ طبری، کتاب تاریخ یعقوبی می باشد و متن آن از معتبرترین و قدیمی ترین متون تاریخی عصر اسلام محسوب می شود .

از آنجاکه متون تاریخی دارای واژه های نامانوس و غریب زیادی می باشد، لغت نامه لسان العرب تالیف ابن منظور در 15 جلد نیز در بخش کتابخانه گنجانده شد . این لغت نامه با بیش از 9000 مدخل (ریشه) از غنی ترین کتابهای فرهنگ لغت عربی به عربی می باشد . گنجانیدن لغت نامه در کنار برنامه، به صورت سنت حسنه ای در برنامه های بعدی مرکز - به جز نورالانوار 2- تکرار شده است . اما بخش دائرة المعارف، حاوی فهرست های متعددی می باشد که می تواند به عنوان ابزاری سودمند در خدمت دانشجویان و پژوهشگران در شعبه های مختلف تاریخ قرار گیرد . همچنانکه این فهرست ها و مدخل ها می تواند گامی سودمند در جهت تدوین اصطلاحنامه تاریخ اسلام باشد .

3- روش تحقیق دائرة المعارف

شیوه تحقیق در بخش دائرة المعارف تاریخ، شیوه ای است حد فاصل میان دو روش «معجم الفاظ » و روش «معجم موضوعی » ، یا به عبارت بهتر شیوه ای است جدید و نوین در موضوع برداری از متون تخصصی . در این شیوه سعی می شود با اهتمام بر جامعیت متن، به تجزیه اطلاعات موجود در متن بر اساس معیارهای علمی تاریخ پرداخته شود و هر قسمتی از متن تحت عنوان ها و مدخل های مشخصی مرتب شود . ملاک و معیار اصلی در استخراج اطلاعات، پای بندی به متن و ارائه الفاظ کتاب بوده است . به این ترتیب تنها در مواردی، با تغییری مختصر در ظاهر کلمه و تبدیل آن به یک مفهوم و عنوان معیار، دسته بندی و طبقه بندی مطالب انجام می پذیرد . به عبارت فنی تر، این شیوه ترکیبی از نمایه زنی پیش همارا و پس همارا و یا ارائه جدیدی از این ترکیب روی متون می باشد .

اگر قوانین این شیوه نمایه زنی تا حد دقیق تری استقصا و بررسی شود شاید بتوان به میزان قابل توجهی این نمایه زنی را ماشینی نمود و از سیستم های خبره در این زمینه بهره جست، همانگونه که در استخراج دائرة المعارف های خارجی تا اندازه ای از هوش مصنوعی و ماشین کمک گرفته می شود .

ملاک انتخاب مدخل ها در مرحله اول بر اساس آگاهی های موجود در کتاب، و در مرحله بعد بر حسب نیازهای پژوهشگران رشته های مختلف زیر مجموعه تاریخ تنظیم شده است و این نیاز سنجی ها و انتخاب مدخل ها با مشورت شماری از محققان انجام گرفته است .

4- مدخل ها و عنوان ها

در بخش دائرة المعارف، مدخل ها و فهرست ها تنها از دو کتاب تاریخ یعقوبی و الاخبار الطوال ارائه شده است . در زمان توسعه برنامه هماهنگ سازی فهرست های تاریخ طبری هنوز به پایان نرسیده بود و روی تاریخ خلیفة بن خیاط هم اصلا کاری صورت نگرفته بود; از این جهت تنها به فهرست های دو کتاب اول اکتفا شد .

مدخل های ارائه شده در این نسخه از نورالسیرة عبارتند از:

1- 4- آیات: این مدخل شامل فهرست آیات، نام سوره ها و جملات اقتباس شده از آیات قرآن می باشد . در این فهرست به جهت سهولت در گزینش، نام سوره ها با علامت ! شروع می شود و در انتهای جملات اقتباس شده از قرآن کلمه «الاقتباس » به منظور تذکر این نکته درج گردیده است .

2- 4- نصوص: این مدخل شامل 6 مدخل زیر است:

- روایات: عنوانی که به روایات پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و امامان معصوم علیهم السلام اشاره دارد .

- خطبه ها: عنوانی برای از ابتدا تا انتهای خطبه های ایراد شده در کتابهای تاریخ اسلام می باشد .

- وصایا: عنوانی است که برای وصیت نامه های مذکور در کتب تاریخی به کار رفته است .

- آثار: عنوانی است برای کلمات و گفتارهای شخصیت های دینی (صحابه .)

- پیمانها: عنوانی است که برای معاهدات و پیمانهای تاریخی در نظر گرفته شده است .

- اخبار غیبی و پیشگوئی ها: هر گونه اخبار از آینده و غیبگوئی و اخبار مربوط به «دجال » و «رایات سود» و . . . در این مدخل آمده است .

3- 4- ادبیات: شامل پنج زیر فهرست ذیل می باشد:

- اشعار: ابیات، مصرع ها و دسته ابیات به کاربرده شده در متون تاریخی در این مدخل آمده است .

- مرثیه ها: این فهرست شامل مرثیه سرایی ها در کتب تاریخ می باشد .

- امثال و حکم: فهرست مثل های به کار رفته در متون تاریخی را شامل می شود .

- رجزها: انواع رجزهایی که در جنگها خوانده شده است در این فهرست آمده است .

- الفاظ فارسی: فهرستی از الفاظ فارسی به کاربرده شده در متون تاریخی در ذیل این عنوان می آید .

4- 4- زمانها: شامل 4 فهرست فرعی ذیل می باشد:

- تقویم تاریخ: فهرست فواصل زمانی بین حوادث و تعیین مدت آنها در این مدخل آمده است .

- ایام هفته: تاریخها و رخدادهایی که با ذکر روز هفته مشخص شده است در این مدخل گردآوری شده است .

- تولدها و وفاتها: فهرست موالید و وفیات شخصیتهای تاریخ در این مدخل بازیابی می شود .

- اطلاعات نجومی: تاریخهایی که به همراه اطلاعات نجومی و فلکی در متون تاریخ آمده اند در این فهرست جمع آوری شده است .

5- 4- رویدادها: این مدخل مشتمل بر فهرست وقایع و رویدادهای مهم مانند فتوحات، جنگها، زلزله ها، سیلها، قحطی ها و . . . می باشد .

6- 4- مکانها: این مدخل شامل دو فهرست فرعی است:

- دانش و مفاهیم جغرافیا: فواصل جغرافیایی و اندازه گیری مساحتها و دیگر مفاهیم جغرافیایی در این مدخل گردآوری شده است .

- نام مکانها: فهرست اسامی مکانها که به عنوان اسم خاص و علم هستند مانند نام شهرها، کوهها، رودخانه ها، چاهها، قصرها و مساجد در این مدخل آمده است .

7- 4- گروهها: این مدخل شامل سه زیر فهرست ذیل می باشد:

- قبایل و امم: نام قبایل و تقسیمات جزئی تر قبیله و نیز طوائف مانند قریش، بنی هاشم و آل علی علیه السلام، اولاد یعقوب و . . در این مدخل فهرست شده اند .

- ادیان و فرق: ملل و نحل و دسته بندی های مذهبی و کلامی که در کتب تاریخی آمده اند در این مدخل فهرست شده اند .

- گروههای سیاسی اجتماعی: جمعیتهایی که دارای عنوان قبیله ای و مذهبی نیستند اما ترکیب اجتماعی خاصی را تشکیل می دهند مانند بدریون، اهل شام، منافقون، انصار، اهل کوفه و . . . در این مدخل آمده است .

8- 4- نامها: این مدخل شامل 8 زیر فهرست مستقل می باشد:

- کتابها: هر کتابی که از آن در متون تاریخی نامی برده شده است در این فهرست آمده است .

- فقیهان: فهرست اسامی فقیهان در کتب تاریخ که به عنوان فقیه از آنها یاد شده است .

- راویان: نام اشخاصی که حدیثی از معصومان علیهم السلام دارند یا در طریق نقل واقع شده اند .

- مؤلفان: فهرست نام نویسندگان کتابها در رساله هایی که در متون تاریخی نام آنها آورده شده است .

- شاعران: فهرست نام شاعرانی که در متون تاریخی شعری از آنها آورده شده است .

- صاحب منصبان: نام امیران شهرها، وزیران، کاتبان و عهده داران مناصب مهم حکومتی در این فهرست آمده است .

- اشیاء: اسامی خاص اشیاء مانند بتها (لات، عزی) و حیوانات (قصراء) و پرچمها (عقاب) و «حجرالاسود» و «تابوت السکینة » در این مدخل، فهرست شده اند .

- القاب و انساب: هر گونه لقب و نسبی که در متون تاریخ آمده است، مانند قریشی، الازدی، عراقی، خارجی، زیدی، کسری، قیصر و . . . در این مدخل آورده شده است .

9- 4- مفاهیم: این مدخل شامل 14 زیر فهرست می باشد:

- مفاهیم دینی کلامی: مفاهیمی مانند کفر، ایمان، اصول دین و ادله فقه مانند اجماع، سنت و . . . در این مدخل فهرست شده اند .

- مفاهیم عبادی: مفاهیم عبادی مانند نماز، روزه، حج، غسل و وضو در این مدخل آمده است .

- مفاهیم خرافی و علوم غریبه: مفاهیم خرافی، طلسمات و علوم غریبه و سحر در این فهرست آمده است .

- مفاهیم سیاسی: مفاهیمی مانند بیعت، شوری، خلافت، تقیه، فتنه در این فهرست آمده است .

- مفاهیم قضایی: مفاهیمی همچون حدود، دیات و . . . در این فهرست آورده شده است .

- مفاهیم اقتصادی: مفاهیم مربوط به مسائل اقتصادی فقه مانند زکات، فی ء، غنائم، مضاربه و خراج در این فهرست گردآوری شده اند .

- مشاغل و حرف: عناوین شغلها مانند قصاب، طبیب، بنا در این مدخل ذکر شده است .

- مفاهیم فرهنگی: طبقات فرهنگی مانند علما، حکما، کاهنان و نیز ابزارهای فرهنگی مانند مجله، قلم و کتاب در این فهرست آمده است .

- مفاهیم تمدنی: بحثهای مربوط به معماری و شهرسازی و تعمیر شهرها را در این فهرست می توان دنبال کرد .

- مفاهیم اخلاقی: صفات اخلاقی و نیز طبقات اخلاقی مانند اخیار و اشرار در این مدخل آورده شده است .

- آداب و سنن: آداب و رسوم جوامع مختلف مانند نوع و نحوه لباس پوشیدن تحت این مدخل آمده است .

- خانواده و زنان: مفاهیمی مانند نکاح، رضاع، قطع رحم و حکومت و پادشاهی زنان را در این فهرست می توان یافت .

- مفاهیم نظامی: مفاهیم مربوط به جنگ، ابزار جنگی و تاکتیکهای نظامی در این مدخل گرد آمده اند .

- مفاهیم اداری: مفاهیم اداری و مناصب اداری، اجتماعی در این فهرست آورده شده است .

10- 4- متفرقه: این مدخل شامل زیر فهرست های ذیل می باشد:

- قیافه ها: جملاتی که در کتب تاریخ، قیافه اشخاص و وضعیت جسمی آنها را توصیف می کند، در این فهرست آورده شده است .

- خوابها: رؤیاهایی که در کتب تاریخی مطرح شده است تحت این مدخل آمده است .

- نخستین ها: مواردی در کتب تاریخ که کاری یا مطلبی برای اولین بار، به شخص یا گروهی اسناد داده شده است تحت این فهرست آورده شده است .

- آمار و ارقام: آمار جمعیت و اعدادی که برای شمارش افراد، سپاهیان و موارد دیگر به کار رفته است تحت این مدخل آمده است .

11- 4- نمایه ها: مجموعه نمایه های فهرست نامها، رویدادها، مفاهیم، مکانها و گروهها در این فهرست به صورت یکجا عرضه شده است . از این رو مفصل ترین مدخل در دائرة المعارف، عنوان نمایه ها می باشد .

12- 4- تصاویر: عکسهای مکانها و مساجد و نقشه مکانها، راهها، جنگها و دولتها در 6 فهرست مجزا آمده است . حدود 220 عکس و نقشه از سه کتاب «مدینه شناسی » (ج اول)، «اطلس تاریخ اسلام » و «المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة » استخراج شده است که تا سه مرحله امکان بزرگنمایی آنها فراهم آمده است . عکسها چون همه از کتاب مدینه شناسی آورده شده است از اماکن مختلف مدینه منوره و مساجد آن می باشد . ارتباط عکسها و نقشه ها با متون تاریخی مربوط، تا مرحله تولید نهایی برنامه فراهم نشد لذا این تصاویر به صورت جدا در چند فهرست آمده اند و بالغ بر 450 مگابایت از حجم دیسک نوری نورالسیرة را اشغال نموده است .

5- مراحل تولید نور السیرة:

نور السیرة مانند هر نرم افزار دیگری، مراحل تحلیل، طراحی، پیاده سازی، باگ زدایی و نگهداری را یکی پس از دیگری طی نمود . این نرم افزار پس از طی دو ماه تحلیل، دو ماه طراحی، یک ماه پیاده سازی و دو ماه باگ زدایی به مرحله تولید نهایی رسید; یعنی در مجموع طی یک دوره حدودا هفت ماهه به تولید رسید .(از فروردین 76 آغاز و در ابتدای آبان 76 در نمایشگاه جی تکس 97 عرضه گردید) .

با توجه به خواسته ها و نیازهای کاربران و محققان رشته های مختلف علوم تاریخی، کتابهای اصیل تاریخ اسلام فرمت گذاری شده بود . در مرحله تحلیل، وضعیت موجود داده های سیستم مورد بررسی قرار گرفتند و نیازمندیهای سیستم، مبدا و مقصد کار مشخص گردید .

گروه تاریخ معاونت تحقیقات به دلیل اینکه تجربه چندانی در سرپرستی و تکفل یک برنامه رایانه ای را نداشت، به مهمترین صفحه برنامه یعنی دائرة المعارف در نهایت به صورت نمودار ذیل طراحی گردید . از دو مدخل آیات و رویدادها، به طور مستقیم وارد فهرستهای مربوط می شویم اما بقیه مدخلها دارای زیر فهرست هایی هستند که عناوین آنها در صفحه دومی ظاهر می شود . فهرست هایی که با علامت ع مشخص شده اند علاوه بر زیرفهرست ها، دارای یک فهرست جامع می باشند که تمامی عناوین زیرفهرست ها در فهرست جامعی گردآوری شده است و هر یک طرق دسترسی مختلفی را برای پژوهشگر بر حسب نیاز او فراهم می نماید . بعضی از فهرست ها دارای ارجاعات مختلفی نیز به نمایه های مرتبط دیگر می باشند که در داخل برنامه می توان همزمان با حرکت روی عناوین، ارجاعات آنها را نیز مشاهده نمود .

دائرة المعارف تاریخ:

آیات - نصوص - ادبیات - نمایه ها - تصاویر - زمانها - متفرقه

نمایه ها:

نامها - رویدادها - مفاهیم - مکانها - گروهها

صورت بسیار بسیط 56 فهرست دائرة المعارف را یکجا در دایره ریخته بود و قصد عرضه آنها را در یک صفحه داشت .

از مدیریت مرکز و معاونت تحقیقات، استمدادبه عمل آمد . دو طرح حاصل این مدد جویی بود . یک طرح پیشرفته از سوی معاونت تحقیقات، تحت عنوان «طرح برنامه چندرسانه ای تاریخ » عرضه گردید . پیاده سازی این طرح به طور کامل، به زمان خیلی بیشتری نیاز داشت اما یک طرح میانه و متعادل در فرصت کم قابل پیاده سازی بود . چون قرار بود برنامه به نمایشگاه جی تکس برسد پیاده سازی کامل طرح معاونت تحقیقات به نسخه 2 نورالسیرة واگذار گردید . در طرح میانه، 56 مدخل بخش دائرة المعارف در 12 مدخل اصلی طبقه بندی گردید که تا دو مرحله پیش می رفت .

6- امکانات فنی نور السیرة:

1- 6- امکان استفاده از کارتابل: ، (Tab)

از ویژگیهای بدیع، مهم و چشمگیری که بر محیط برنامه حاکم می باشد این است که با انتخاب یکی از بخشهای اصلی برنامه (متن، جستجو و دائرة المعارف) به طور همزمان امکان انتخاب پنج محیط متن، جستجو، دائرة المعارف، لغتنامه و یادداشت در اختیار کاربر قرار می گیرد و در هر محیطی تا هر سطح تحقیقاتی که کاربر به پیش می رود با حفظ محیط جاری می تواند محیطی موازی با این محیط را در گزینه های دیگر انتخاب کند . به عنوان مثال کاربر می تواند با انتخاب جستجو و در حال مشاهده پاسخها، محیط متن را فعال کرده و در کتاب دیگر، متن مورد نظر خود را مطالعه نماید و یا در یکی از فهرستهای دائرة المعارف تحقیق خاصی را انجام دهد و یا به محیط لغتنامه برود و واژه مورد نظر خود را جستجو کند و دوباره به محیط جاری خود در جستجو بازگردد .

2- 6- جستجو:

جستجوهای بسیط و مرکب بدون نیاز به تایپ کلمات و عملگرهای جستجو در این برنامه فراهم گردید . در عین حال می توان فهرست کلمات عربی و فارسی را به تفکیک و نیز لیست پیراسته کلمات عربی کتاب را (با حذف پسوندها و پیشوندهای عربی همچون «باء حرف جر» و «ال » و ضمایر ضمیمه) همراه با پیراسته های آن مشاهده نمود و به دلخواه هر یک را جهت جستجو گزینش نمود . بازسازی لیستها با تغییر دامنه جستجو به وسیله بازکردن یا بستن هر یک از کتابها از ویژگیهای مهم فنی این نرم افزار می باشد . بعد از هر جستجو می توان به متن آدرسها نیز دسترسی داشت .

3- 6- گزینش و یادداشت:

به منظور استفاده کامل محققان از این برنامه، امکان یادداشت برداری از هر یک از قسمتهای برنامه فراهم شده است . کاربر می تواند ضمن مطالعه و گزینش قسمتهایی از متن و یا ترجمه، شرح و تفصیل مد نظر خود را نیز در ضمن نقل عبارات از کتاب یادداشت نماید . محدوده این یادداشت در هر فایل نزدیک هفت صفحه می باشد .

در صورتی که فایل، بیشتر از هفت صفحه باشد می توان از یادداشتی که در بیرون در شاخه Noor ساخته شده است استفاده نمود . محدوده یادداشت برداری در این دفترچه 32 کیلو بایت می باشد . این امکان فراهم شده است که کاربر فایل برگزیده را به یکی از فرمتهای دلخواه خود ضبط نماید . این گزینه برای آنان که با ویرایشگر خاصی کار می کنند بسیار سودمند است .

4- 6- پیوند پویا:

همچنین می توان پیوندی پویا میان متن و جستجو برقرار نمود . کاربر عبارت مورد نظر خود را در متن گزینش نموده، آن را با کلید، (Ctrl + Insert) در حافظه ذخیره می کند و سپس در خط ورودی جستجو با کلید، (Shift + Insert) منتقل می نماید .

5- 6- مقایسه و ترجمه:

کاربر می تواند جهت مقایسه دو متن مختلف ازاین گزینه استفاده کند . این گزینه جهت مقایسه دقیق متون برای محققان طراحی شده است .

در گزینه ترجمه نیز این امکان به طور مشابه فراهم آمده که ترجمه فارسی و یا عربی هر صفحه از دو کتاب تاریخ یعقوبی و الاخبارالطوال را به صورت همزمان و بدون جستجو در ذیل متن عربی و یا فارسی مشاهده نمود .

6- 6- چاپ:

در تمامی فهرستهای دائرة المعارف، لغتنامه، نمایش متن و حاصل جستجو امکان چاپ صفحه جاری، تمامی صفحات و جوابهای انتخابی در دامنه خاصی برای کاربر موجود می باشد . با انتخاب گزینه چاپ، پاسخها روی چاپگر مفروضی که برای سیستم عامل ویندوز تعریف شده است چاپ می گردد . با استفاده از روتین های چاپ این برنامه کتاب فهارس تاریخ یعقوبی به زبان عربی در 500 صفحه به چاپ رسید .

7- 6- راهنما:

در تمام قسمتهای برنامه که علامت «؟» یا علامت «مشعل » به صورت یک نماد در صحنه تصویر مشاهده می شود می توان درباره هر یک از قسمتهای برنامه، راهنمایی لازم را به دست آورد . توضیحات هر صفحه به همراه تصویر آن صفحه موجود است .

8- 6- طراحی و پیاده سازی به شیوه شی ء گرا:

برنامه نورالسیرة با آخرین متدهای تحلیل و طراحی شئ گرایی، OOA) و (OOD تحلیل و طراحی شده است و به بهترین شیوه های OOP به زبان C++ با کامپایلر Borland c++4.5 تحت ویندوز پیاده سازی گردیده است و برنامه ای قابل اجرا تحت تمامی محیطهای ویندوز 1 . 3 و 11 . 3 و 95 و 98 انگلیسی، عربی و فارسی می باشد . این برنامه تحت سیستم عامل Windows NT نیز قابل اجرا می باشد .

9- 6- گرافیک:

استفاده از صحنه های تخیلی و روح انگیز گرافیکی یکی از دیگر ویژگیهای برنامه است که بیش از دویست طرح گرافیکی را به سه زبان به دست داده و محیطی زیبا و مناسب را برای کاربران فراهم آورده است .

در ابتدا برای تمامی 56 فهرست، نمادهایی گرافیکی به عنوان یک سمبل و شمایل، ( icon) طراحی گردید اما از این نمادها تنها در صفحات اصلی استفاده شد . در سطح دوم نیز فقط از نوشته هایی که روی سنگ حکاکی شده اند استفاده شده است . صفحه اصلی برنامه روی زمینه ای از خطاطی قرآن (آیاتی از سوره الحاقه) از دوره سلجوقی که روی گل و سنگ نقش بسته است و کاملا حالتی تاریخی به آن بخشیده طراحی شده است . استفاده از رنگها، و نیز کاغذ نیم سوخته در نمایشهای متن و فهرست، حکایت از تاریخی بودن مطالب مورد استفاده در برنامه دارد .

10- 6- نمایش متن با «فونت » های مختلف

حدود 68 فونت مختلف در اندازه های گوناگون برای نمایش مطالب طراحی گردیده است . روتین های نمایش متن برنامه دارای قابلیت انعطاف زیادی است به طوری که می تواند هر کلمه یا حرفی را با رنگ یا فونت خاصی در اندازه دلخواه نمایش دهد . همچنین امکان جابه جایی صفحه به صفحه، جواب به جواب، سطر به سطر، به وسیله موشواره یا صفحه کلید موجود می باشد .

به دست گرفتن کنترل کار در قسمت نمایش از نوار پیمایش، (Scrolbar) استاندارد ویندوز به یک نوار پیمایش دلخواه گرافیکی، از اختصاصات ویژه این برنامه بوده و این امر، خود به هماهنگی و انسجام واحدهای گرافیکی صفحات روح تازه ای بخشیده است .

7- چشم انداز برنامه

نورالسیرة 1 با اینکه از هیچ صوتی بهره مند نیست اما در طی یک سال گذشته با استقبال بسیار خوبی روبرو بوده و در این مدت 2700 نسخه از آن به فروش رسیده است . این در حالی است که چرخه حیات این نرم افزار می تواند تا یک سال دیگر نیز ادامه داشته باشد .

در اینجا مناسب است یادآور شوم، هنگامی که برنامه نورالسیرة در کلن آلمان برای مورخ معاصر «دکتر محمدباقر نجفی » مؤلف کتاب مدینه شناسی، و در دانشگاه مونیخ برای «پروفسور کروگر» استاد شرق شناسی آن دانشگاه نمایش داده شد و نیز پس از آن

که بعضی دیگر از شخصیتهای خارجی برنامه یاد شده را مشاهده نمودند; همگی اذعان داشتند که این برنامه در سطح قابل قبولی می تواند به عنوان نمونه جدیدی از مطالب تاریخی مطرح گردد .

نظرات اصلاحی و پیشنهادهای آنها در این خصوص جمع آوری شد .

حقیر، تخصصی در علم تاریخ ندارم، اما شایسته بود که این برنامه در طی سال گذشته بر محققان، استادان، و دانش پژوهان رشته تاریخ در داخل کشور به صورت ویژه عرضه می شد و بازخورد نظرات آنها برای نسخه 2 نورالسیرة جمع آوری می گردید که امید است با برطرف شدن موانع در مراحل بعد آن گونه که شایسته است با مخاطبان هر برنامه ارتباط برقرار کرد و نسبت به گردآوری و انتقال این نظرات به بخشهای مربوط، به صورتی فعال عمل نمود .

اما همانطور که در توضیح مراحل تولید نورالسیرة 1 گذشت، اجرای کامل «طرح برنامه چندرسانه ای تاریخ » به نسخه دوم نورالسیرة موکول گردید .

زنده شدن متن کتاب های تاریخ و ارتباط فعال متن با نمایه ها و تصاویر و نقشه ها و فیلم ها از جمله خواسته های نورالسیرة 2 می باشد .

تعداد فهرست و مدخلهای دائرة المعارف به بیش از 80 عنوان خواهد رسید . کتاب های تاریخ طبری، تاریخ خلیفة بن خیاط، الطبقات الکبری، مروج الذهب و انساب الاشراف نیز به بخش دائرة المعارف اضافه خواهد شد .

تمییز مشترکات میان کلمات مشابه با معانی گوناگون، به نسخه دوم واگذار شده است .

اجازه نشر رایانه ای ترجمه انگلیسی تاریخ طبری از ناشر آمریکایی آن گرفته شده است; از این جهت متن انگلیسی این کتاب و کتابهای دیگری در زمینه تاریخ اسلام که در دسترس باشند به برنامه افزوده خواهد شد . ترجمه نمایه ها نیز به فارسی و انگلیسی تا حد امکان انجام خواهد شد . انشاءالله .

الحمدلله اولا و آخرا و ظاهرا و باطنا .