برنامه روزانه تلاوت قرآن
یکی از ویژگی های حضرت امام، این بود که در کنار کارهای مهم روزمرّه، هرگز برنامه تلاوت قرآن را ترک نمی کردند. آن چه مسلم است اینکه ایشان براساس یک برنامه مشخّص، روزانه چند جزء تلاوت می کردند. دختر حضرت امام در این باره می گویند: «برنامه امام این طور نبود که هر وقت بخواهند قرآن بخوانند، ایشان دقیقا و سر ساعت روزی هفت مرتبه قرآن می خواندند».
یکی از اعضای دفتر امام دراین باره اظهار می کنند: «امام بعد از نماز شب قرآن می خواندند تا هنگام نماز صبح، پس از نماز صبح نیز قرآن می خواندند. ایشان در هر فرصتی که بین کارها فراغت داشتند، بین کار، قرآن قرائت می کردند. امام ماهی یک مرتبه قرآن را تمام می کردند.... [ایشان] مقید به این مستحب الهی [بودند]. ما بارها که ضمن روز خدمت ایشان [می رسیدیم،[ امام را مشغول خواندن قرآن [می دیدیم]».
چگونگی تلاوت قرآنِ روزانه
درباره برنامه تلاوت های قرآن حضرت امام رحمه الله توصیفات زیادی از خویشاوندان و اعضای دفتر و کارکنان بیت ایشان نقل شده است. از مجموعه این سخنان، چنین برمی آید حضرت امام رحمه الله برای اُنس با قرآن، اهمیّت فوق العاده ای قائل بوده اند، به گونه ای که هم این کار را منظّم انجام می دادند و هم با توجّه و التفات کامل، در سر وقت خاصّ خود قرآن تلاوت می کردند. یکی از اعضای دفتر ایشان، در زمان حیات آن عزیز در این باره چنین گفته اند:
«تا جایی که من اطلاع دارم، امام از اوایل عمر تا کنون، هر روز مقداری قرآن می خوانند و این یکی از کارهای روزانه ایشان است که بر اساس همان نظم دقیقی که در زندگی دارند، ساعتی را نیز برای تلاوت و اُنس با قرآن کریم اختصاص داده اند که در آن ساعت، کسی نزد ایشان نمی رود و پاسخ سؤال کسی را نمی دهند و کاملاً جان دل را به قرآن داده و توجّه به آیات قرآنی و معانی آن می کنند.»
چشم برای تلاوت قرآن
از جمله ویژگی های حضرت امام رحمه الله در تلاوت قرآن، از روی قرآن خواندن ایشان بود. ایشان مقیّد بودند که همیشه تلاوت قرآن را از رو انجام دهند. یکی از نزدیکان ایشان در این باره نقل می گوید: «نجف که بودیم، آقا چشمشان ناراحت شده بود. دکتر آمد و چشم ایشان را دید و گفت: شما چند روز قرآن نخوانید و استراحت کنید. امام یک دفعه خندیدند و گفتند: دکتر من چشمم را برای قرآن خواندن می خواهم. چه فایده ای دارد اگر چشم داشته باشم و قرآن نخوانم؟ شما یک کاری بکنید که من بتوانم قرآن را بخوانم.»
تلاوت قرآن در سخت ترین شرایط
شیوه امام خمینی رحمه الله آن بود که در سخت ترین پیش آمدها، از راه اُنس با قرآن و مدد گرفتن از آن، تحمّل سختی ها را آسان نموده و زمینه انجام کارهای مشکل را فراهم می ساختند و می فرمودند: «قرآن کریم پناه همه ماست... باید در تمام شئون زندگی ما حاضر باشد.»
یکی از اعضای دفتر ایشان می گوید: وقتی مرحوم آقا مصطفی رحلت کرده بودند، قرار شد جمعی به اتفاق حاج احمد آقا به محضر امام برسند و به صورت تدریجی خبر را به امام برسانند. یکی گفت از حاج آقا مصطفی چه خبر؟ آقای میرزا حبیب اللّه اراکی گفت: الان از بیمارستان تلفن کردند که ایشان را مثل این که باید زودتر به بغداد برسانند. احمد آقا نتوانست جلوی صدای گریه اش را بگیرد، ولی رویش را برگرداند که آقا او را نبیند. ولی امام به او گفت: «احمد چته؟ مگر حاج آقا مصطفی مرده؟ اهل آسمان ها می میرند و از اهل زمین کسی باقی نمی ماند، همه می میریم. آقایان بفرمایید سرکارتان». بعد خودشان هم بلند شدندو وضو گرفتند و مشغول خواندن قرآن شدند.
احترام به قرآن
حضرت امام خمینی رحمه الله به قرآن خیلی احترام می گذاشتند و در مورد مکان قرار دادن قرآن، خیلی حساس بودند. یکی از اعضای دفتر امام می گوید: در مورد احترام امام به قرآن، نکته جالبی از ایشان به طور مکرّر دیده ام. گاهی به دلایلی، قرآن هایی را در کیف دستی در محضر امام می بردیم. در دفعات اولیّه، بدون توجّه، قرآن را همراه با چیزهای دیگر ازکیف بیرون آورده، روی زمین می گذاشتیم و امام که مراقب بودند، می فرمودند: قرآن را روی زمین نگذارید. بعد بلافاصله دستشان را جلو آورده، آن را از ما می گرفتند و روی میزی که در کنارشان بود می گذاشتند. بعد ما متوجه شدیم که امام چون روی کاناپه نشسته اند، نمی خواهند قرآن روی زمین و در نتیجه پایین تر از جایی باشد که ایشان نشسته اند.
اعتراض به بی احترامی به قرآن
اهمیّت قرآن در نزد حضرت امام رحمه الله از همه امور بالاتر بود و ایشان در این باره، هرگز تحت تأثیر شرایط و فضا سازی ها قرار نمی گرفت. یکی از اعضای دفتر ایشان می گوید: یک بار فردی تعدادی قرآن را آورد تا پس از امضای حضرت امام، برای رزمندگان جبهه هدیه برده شود. وقتی یکی از آقایان پاکت محتوای قرآن ها را برداشت و به طرف امام نزدیک کرد، امام به گمان آن که مثل همیشه که گاهی نبات و امثال آن را برای تبرّک خدمتشان می بردیم، دستشان را جلو آوردند، ولی وقتی چشمشان به داخل پاکت افتاد، فرمودند: این ها چیست؟ به عرض رسید: قرآن هایی است که برای تبرّک خدمتتان آورده اند. امام که همیشه حرکاتش کاملاً آرام بود، ناگهان به طور بی سابقه ای با شتاب دستشان را عقب کشیده و با لحن تندی فرمودند: من قرآن را تبرک کنم؟ این چه کارهایی است که می کنید.
گرامی داشت تلاوت کننده قرآن
حضرت امام رحمه الله افزون بر آن که خود به تلاوت قرآن عشق می ورزیدند، برای قاریان قرآن هم احترام زیادی قائل می شدند.
یکی از خدمتگزاران امام رحمه الله در این باره می گوید: من در حرم حضرت علی علیه السلام قرآن می خواندم و همیشه آن جا بودم. امام مرا در آن جا دیدند و علاقه مند شدند که مرا بپذیرند. وقتی خدمت امام رسیدم، از بنده پرسیدند: اسمت چیست؟ گفتم: حاج ابراهیم خادم نجفی. فرمودند: دوست داری در این خانه بمانی و به ما کمک کنی؟ گفتم: آقا! من چه کاری از دستم ساخته است؟ فرمودند: در کارها وارد می شوی. مطمئن باش که در این جا راحت هستی. ضمنا من به خودت علاقه مند شده ام و مهم نیست که چقدر در انجام کارها توانا باشی. چون تو آدم مؤمنی هستی و من هر موقع که به حرم می آمدم، تو را مشغول قرآن و دعا می دیدم.
نشستن بر روی زمین به احترام قرآن
حضرت امام رحمه الله در نشست های عمومی نیز با عمل و رفتار حساب شده خود، درس های بسیارمهمی را به افراد می آموخت. یکی از این درس های مهم، توجه و اهمیت قائل شدن به مسأله عزاداری حضرت اباعبداللّه علیه السلام و مسأله دیگر احترام به قرآن کریم بود. همان گونه که روزهای عاشورا به احترام عزاداری امام حسین علیه السلام از نشستن بر روی صندلی خودداری می کردند و روی زمین نشسته و به ذکر مصائب گوش داده و اشک می ریختند، همین طور وقتی جلسه قرآنی بود، آن عزیزِ فرزانه، به احترام قرآن روی زمین می نشست.
یکی از اعضای دفتر ایشان دراین باره می گوید: یک بار حضرت امام رحمه الله در یک مراسم ملاقات در حسینیه جماران، به طور استثنایی به جای آن که در جایگاه روی صندلی بنشینند ـ با آن که صندلی را مثل همیشه آماده کرده بودند ـ روی زمین نشستند. این همان روزی بود که بـرندگان مسابقه قرائت قرآن آمده بودند و قرار بود در آن جلسه، چند آیه قرآن تلاوت شود.
قرآن و مفاتیح همراهان همیشگی امام
هر کس که توفیق وارد شدن به اتاق امام را داشت، حتما متوجه این نکته می شد که اولین چیزهایی که در کنار دست امام به طرز بسیار زیبایی قرار داشت، قرآن کریم و مفاتیح الجنان بود. آن حضرت، همیشه با این دو کتاب مأنوس بود و از آن دو در هیچ شرایط دور نمی شد.
یکی از خویشاوندان امام در این باره خاطره ای را به این صورت نقل می کند: در زمان جنگ، امام حاضر نمی شدند به خاطر هم دردی بامردم، به پناهگاهی که ساخته شده بود، بروند. حتی به زحمت ما کتاب ها ووسایلی را که در تاقچه بالای مبل ایشان بود، برداشتیم تا در اثر لرزش های متعددی که در مواقع حملات هوایی ایجاد می شد، به امام برخورد نکنند. اما ایشان نگذاشتند قرآن و مفاتیح را از کنار دستشان برداریم؛ چون می خواستند همیشه به آن ها دسترسی داشته باشند.
هر سه روز یک ختم قرآن
شاید اگر افراد عادی وحتی پای بند به رعایت امور مستحب، بخشی از گرفتاری ها و مسؤولیت های حضرت امام رحمه الله را داشتند، نمی توانستند به اندازه یک دهم وقتی را که حضرت امام رحمه الله به تلاوت قرآن اختصاص می دادند، در این راه صرف کنند.
یکی از اعضای دفتر ایشان می گوید: امام در ماه رمضان، هر روز ده جزء قرآن می خواندند؛ یعنی هر سه روز، یک مرتبه قرآن را ختم می کردند.
یکی دیگر از اعضای دفتر ایشان می گوید: امام در ماه مبارک رمضان، بسیار با قرآن مأنوس بودند. من یادندارم که در این ماه شریف، خصوصا در ماه رمضان آخر عمرشان که اوایل سال 68 بود، به محضر ایشان مشرف شوم و ایشان را جز در حالت قرآن خواندن ببینم. هر وقت که کاری پیش می آمد و به محضرشان می رسیدم، می دیدم مشغول تلاوت قرآن مجید هستند.
پر کردن ساعات فراغت باتلاوت قرآن
یکی از ویژگی های برجسته حضرت امام رحمه الله جلوگیری از هدر رفتن وقت بود. ایشان تمام لحظه های عمر خود را، به کار مناسبی که تشخیص می دادند، می پرداختند، به گونه ای که هرگز بی کار نبودند.
نوه ایشان در این باره می گوید: امام هیچ گاه نمی گذاشتند وقتشان به هدر رود. بارها می دیدیم که در دقایقی قبل از آماده شدن سفره که معمولاً به بطالت می گذرد، ایشان به تلاوت قرآن می پرداختند.
هفت مرتبه تلاوت قرآن در روز
درباره دفعات تلاوت قرآن حضرت امام خمینی رحمه الله در روز، نقل قول های چندی وجود دارد.
یکی از اعضای دفتر ایشان می گوید: ایشان در هر فرصتی، قرآن قرائت می کردند و روزانه هشت مرتبه قرآن می خواندند و ماهی یک مرتبه قرآن را تمام می کردند.
یکی دیگر از کارکنان دفتر ازقول فرزند امام، حضرت حجة الاسلام والمسلمین سیداحمد خمینی چنین نقل می کند: امام روزی هفت بار قرآن می خواندند. اوقات قرائت ایشان که حاج احمدآقا می فرمود روزانه چهار جزء قرآن را شامل می شود، به ترتیب عبارت بودند: 1. قبل از نماز صبح؛ 2. بعد از نماز صبح؛ 3. ساعت نه صبح؛ 4. قبل از نماز ظهر؛ 5. بعدازظهر؛ 6. قبل از نماز مغرب؛ و7.بعد ازنماز عشا.
ختم قرآن برای درگذشتگان
یکی از عادت های پسندیده و آموزنده حضرت امام رحمه الله آن بود که چند روز قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، به افرادی دستور می دادند که چند دوره ختم قرآن برای هدیه ثواب آن ها به بعضی افراد در گذشته قرائت شود.
یکی از افراد دفتر حضرت امام رحمه الله دراین باره می گوید: حضرت امام هر سال چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، دستور می دادند که برای افرادی که مدّ نظر مبارکشان بود، ختم قرآن شود. در آخرین رمضان حیات حضرت امام، وقتی که این مطلب را مطرح کردند، به ذهنم رسید که چند رمضان است که موفق به ختم کامل قرآن نشده ام. تصمیم گرفتم برای این که توفیق اجباری پیدا کنم، دو ختم را... تقبل کنم. به حمداللّه این توفیق حاصل شد. ... احساس کردم که این ماه رمضان،... از نظر معنویت... بی نظیر یا کم نظیر است. ... این همه در پرتو عنایت و تفضلی بوده که خداوند منان به خاطر آن ختم قرآن نصیبمان فرمود.
اهدای قرآن در برابر هدیه قرآن
حضرت امام رحمه الله در عکس العمل هایی که انجام می دادند، بسیار دقیق بودند. ایشان بسیار مراقب بودند که رفتاری که در مقابل کارهای دیگران انجام می دهند، در چارچوب دیدگاه های ارزشی و اسلامی باشد. آن حضرت، در پاسخ به محبت های افراد، به گونه ای عمل می کردند که هم خشنودی طرف برآورده شود و هم بالاتر از آن، کاری که انجام می دهند، با نظام ارزشی اسلامی مناسب و آموزنده باشد.
یک روز در دیدار اعضای انجمن اسلامی نیروی هوایی، وقتی نفر اول مسابقات بین المللی قرائت قرآن در مالزی، قرآنی خطّی را که پانصد سال قدمت داشت و به عنوان جایزه به او داده شده بود، به حضرت امام تقدیم کرد، امام رحمه الله پس از سخنرانی، قرآن هدیه شده را بوسیدند و آن را به عنوان هدیه به خود ایشان بازگرداندند. حضرت امام رحمه الله این کار را به گونه ای انجام دادند که هم تشکری از هدیه کننده به شمار می آمد و هم یک درس بسیار بزرگی به حاضران دادند که هیچ هدیه ای در مقابل قرآن، جز خود قرآن نمی تواند مناسب باشد.
شرطی برای تفسیر قرآن
حضرت امام رحمه الله برای تفسیر قرآن و مفسر آن، شرایطی راذکر می کنند. ایشان از جمله میگویند: باید تفسیر، مقاصد آن را بنمایاند و منظور صاحب کتاب را بتواند بیان کند... . فقط به ضبط و جمع اختلاف های قرائت و بیان معانی لغت و... اکتفا نکنند و تأکید می کردند که مبادا مفسران، تنها به اراده خود و دریافت های ذهنی شان اکتفا کنند و توصیه می کردند که از دخالت دادن سلیقه و آرای شخصی خود در تفسیر قرآن مجید... جدا خودداری کنند.
تفسیر سوره حمد و برخی توضیحاتی که ایشان راجع به بعضی از آیات قرآن در سخنرانی ها و آثار علمی شان ارائه کرده اند، حکایت از توان مندی امام در عرصه تفسیر قرآن دارد؛ با این حال، وقتی به ایشان پیشنهاد می شود که خودشان تفسیری را شروع کنند، در پاسخ می فرمایند: «تفسیر را کسی باید بنویسد که در زندگی فقط یک همّ داشته باشد و یک مقصد، من الان در وضع کثرت به سر می برم و اشتغالات مختلفی دارم».
