چگونه بعضی از ناراحتیهای گوارشی را برطرف کنیم؟
دکتر منصور اشرفی گاهی ظاهرا بدون علت دستگاه گوارش شما دچار برخی ناراحتیها می شود در این صورت یا شما چیزی خورده اید و یا چیزی دارد شما را می خورد. این امر به هر دلیل باشد،اندرون شما به این عوارض و ناراحتیها پاسخ می دهد به طوری که گاهی شما را درتنگنا قرار می دهد مثل ایجاد سکسکه، آروغ، سوزش تاق دل، یبوست، اسهال و غیره. دراین قبیل موارد چه باید کرد؟
برای مقابله فوری می توانید به شرح زیر اقدام نمائید:
1 - آروغ زدن
آروغ زدن عبارت است از برگشت هوا با فشار، از معده به دهان. این عمل گاهی به موقع بوده و یاری بخش است. اگر شما بلافاصله پس از غذا آروغ بزنیدیعنی در واقع به دفعات تکرار کنید در این صورت ممکن است شما ناخودآگاه همراه باغذا هوا به معده فرو می برید. بعضی از افراد تندتند غذا می خورند و بدون این که خود بدانند مقدار زیادی هوا فرو می برند بعضی دیگر نیز وقتی که سقز می جوند،آب نبات می مکند و یا سیگار می کشند، هوا وارد معده می کنند. تعداد کمی از مردم نیزبه هنگام خشم هوا فرو می برند.
نوشابه های گازدار (1) نیز آروغ آور هستند.
برای جلوگیری از آروغ بهترین کار این است که از عوامل ایجاد کننده آن، به ویژه از جویدن سقز و آدامس، کشیدن سیگار و مصرف موادی که آب دهان را زیادمی کنند، بپرهیزیم و نیز پرهیز از سرکشیدن مایعات باقیمانده در ظرف و یا مایع بطری و هرت کردن آش و چایی و غیره سودمند است. (فراموش نشود این کارها در حضوردیگران خلاف ادب و اخلاق نیز هستند). اگر عادت شما تندخوردن است، این عادت را ترک کنید و بکوشید تا غذا را به آرامی بخورید و خوب هم بجوید. کسانی که ناخودآگاه،به ویژه در مواقع اضطراب و خشم هوا فرو می برند وقتی که از علت امر آگاه شوند،غالبا آروغ زدنشان نیز برطرف می شود. اگر مایعی را با نی بنوشیم بیش از معمول هوا وارد شکم می شود. آشامیدنیهای گازدار نیز مقداری هوا وارد معده می کنند. گاهی نیز داروهای ضد آسید معده می توانند هوا یا حبابهای گاز ناراحت کننده را برطرف نمایند.
2 - سکسکه
سکسکه به سبب «اسپاسم » یعنی انقباض دیافراگم (حجاب حاجز) است وآن ماهیچه ای است بین ریه ها و احشاء شکمی یعنی دیواری است که اعضای قفسه صدری رااز اعضای شکمی جدا می نماید و برای تنفس به کار می رود. در اثر انقباض این ماهیچه «گلوت » (2) بسته می شود. اپی گلوت در ناحیه فوقانی حلق قرار دارد. وقتی که غذایا مایعات را فرو می بریم، راه هوا را می بندد و تا مواد غذائی وارد نای و درنتیجه ریه نشود.
به هر حال وقتی که گلوت در اثر انقباض به شدت بسته شود، صدائی تولید می کند که این همان سکسکه است. اعصابی که ماهیچه های تنفسی را کنترل می کنند، تحریک می شوند.
دیافراگم را نیز تحریک می نمایند و تکرار سکسکه باعث ناراحتی می شود بعضی تدابیر قدیمی هستند که می گویند سکسکه را رفع می کنند به طور مثال با زیاد کردن گاز کربنیک (3) بدن سکسکه تخفیف می یابد برای این کار می توان چندین بار نفس راحبس کرد یا یک پاکت بزرگ کاغذی را جلو دهان و بینی گذاشت و نفس کشید. بعضی هامی گویند لزومی ندارد که گاز کربنیک بدن را بالا برد، بلکه کافی است که به سرعت آب آشامید. یا یک تکه نان خشک و یا یک تکه یخ بلعید. گاهی سکسکه به آسانی رفع نمی شود و اگر بیش از یک روز طول بکشد باید به پزشک مراجعه کرد.
3 - سوزش دل
این یک ناراحتی معمولی دستگاه گوارش است که گاهی در اثر بدی گوارش و برگشت غذا به مری است. این ناراحتی و سوزش در ناحیه جلو سینه، در اثربرگشت مواد غذائی و آسید از معده به مری و دهان ایجاد می گردد.
مخاط یا آستر مری دارای مقاومت کمتری به مواد آسیدی معده است. وقتی که این ترشی وارد مری شد، انسان احساس درد و سوزش می کند.
آسید معده چرا وارد مری می شود خود داستانی است جداگانه و عوامل چندی باعث این کار می شوند:
بین مری و معده دریچه یا «والوی » وجود دارد که ضعیف است و «اسفنگتر»نامیده می شود که مانع ورود غذا از مری به معده نمی شود ولی از برگشت مواد به مری جلوگیری می کند اما در مواردی این دریچه نمی تواند از پس زدن و ورود ترشی معده به مری جلوگیری نماید. پرخوری، خوردن غدای نامناسب، استرس (فشار جسمی و روحی)،چاقی، فتق های حجاب حاجز و حتی بارداری می توانند باعث این ناراحتی شوند.
در شرائط عادی دریچه یا «والو» «اسفنگتر» خیلی خوب کار می کند اما گاهی این دریچه ناتوان می شود و یا این که فشار درون شکم خیلی زیاد می گردد که دراین صورت شیره معده می تواند از این دریچه برگردد. مثلا در اثر فشار اضافی یعنی وقتی که شکم بیش از حد معمول چاق، بزرگ و پا پر است و نیز در زمان بارداری خوب بسته نمی شود. پرخوری نیز به این دریچه فشار اضافی وارد می کند. دراز کشیدن به ویژه به روی پشت آن هم بلافاصله پس از غذا خوردن باعث آسان شدن. برگشت آسید معده به مری می گردد. نیکوتین (منظور دود دخانیات)، آلکل، شوکولات، قهوه(خواه باکافئین و خواه بدون کافئین) می تواند باعث شلی دریچه بین معده و مری گردد بعضی از داروها مانند آرام بخش ها ضد اسپاسم ها (ضدانقباض ها) و چند داروی دیگر نیز ممکن است چنین اثری داشته باشند.
بدترین کار این است که پیش از خواب یا حالت درازکش، الکل یا قهوه خورده و یاسیگار کشیده شود (غرض از ذکر الکل یادآوری این نکته برای خوانندگان غیر مسلم این مجله است و گرنه برای خوانندگان مسلمان توضیح اضافی است). پرهیز از موارد یاد شده نخستین و بهترین دفاع جلوگیری از سوزش دل است. در بسیاری از موارد کم کردن مقداری از وزن بدن، شل کردن کمربند و بکار بردن بند نگاهدارنده شلوار ازروی شانه ها به جای کمربند در این مورد موثر است. سیگار را باید ترک کرد از صرف مشروبات الکلی، شوکولات و قهوه باید دوری جست. از درازکشیدن بلافاصله پس از غذاباید پرهیز کرد. اگر داروئی می خورید که باعث سوزش دل شما می شود، در این صورت مساله را با پزشک در میان بگذارید چه ممکن است وی به جای آن، داروئی تجویزنماید که معده را کمتر تحریک نماید.
راه دیگر برای جلوگیری از سوزش دل بلند کردن طرف سر بستر است. با گذاشتن چندآجر یا قطعه ای چوب زیر پایه های طرف سر تختخواب این کار عملی است. در این حال نیروی جاذبه زمین محتویات معده را که آسیدی است، به طرف پائین معده می برد امانباید بالش اضافی زیر سر گذاشت، بلکه فقط طرف سر تختخواب را در حدود 15 تا 20 سانتی متر بلند کنید. بسیاری از افراد پس از مدتی از این کار سود می برند و سوزش دل آنان خوب می شود. اگر با تدابیر یاد شده نمی توانید این سوزش را برطرف کنید،با تجویز پزشک با داروهای ضد آسید معده می توانید شعله را خاموش کنید چه آنهاترشی معده را خنثی می کنند. این داروها انواع گوناگون دارند بعضی از آنها مانند«هیدروکسید آلومینیوم » (4) ممکن است باعث یبوست گردند و برخی مانند «شیرمنیزی » (5) ممکن است باعث اسهال شوند.
اما بسیاری از آنها هم دارای آلومینیوم و هم مانزیوم هستند که اثر بد همدیگررا خنثی می کنند بنابراین، این داروها مناسب ترند. بعضی دیگر دارای «کربنات کلسیم » هستند که بسیار موثر می باشند.
کسانی که استعداد به تولید سنگ کلیه دارند، باید از خوردن این دارو بپرهیزند.
برخی دیگر دارای سدیم است که باعث ازدیاد فشار خون می شوند. در موارد پرفشارخونی، پزشک داروئی که دارای سدیم کمتر است، تجویز می کند. اگر ترکیبات دارای آهن می خورید و یا این که تحت درمان با داروهائی مانند «تتراسایکلین » هستید، بایدآن را با پزشک در میان بگذارید چه بعضی از ضدآسیدها مانع جذب آنها می شوند. درمورد ضد آسیدها هرکس باید مقدار دارو را نسبت به وضع خود میزان نماید. به طورعموم اگر شما هرچه ضد آسید بیشتر بخورید، احتمالا بیشتر هم دچار اسهال و یبوست خواهید شد. اگر شما به کرات داروی ضد آسید می خورید، بهتر است به طور متناوب ضدآسید محتوی آلومینیوم و ضد آسید محتوی منیزیوم بخورید. اگر گاهگاهی ماده ضدآسید می خورید، می توانید از داروئی که محتوی هر دو ماده است، میل نمائید.
به هر حال فراموش نکنید داروهای ضد آسید که برای ساکت کردن درد معده و سوزش دل مصرف می شوند، ممکن است در عین حال که سودمند هستند، زیان آور هم باشند امامطلب قابل ذکر این است که بسیاری از افراد هرگز فکر نمی کنند این ماده که باعث تخفیف فوری درد و سوزش دل می شود، بعدها اینقدر زیان آور و ناراحت کننده باشد.
یکی از داروهای کهن، جوش شیرین است که مصرف آن را توصیه نمی کنیم. درست است که جوش شیرین علائم ناراحتی را بلافاصله بهبود می بخشد اما « PH » معده را به قدری زیاد می کند که معده برای جبران آن، آسید بیشتری ترشح می کند بنابراین دردرازمدت، اثر وارونه دارد و به علاوه دارای مقداری سدیم است که این ماده خوددارای عوارضی است.
به هر صورت اگر داروی ضد آسید می خورید، برای اخذ اثر بیشتر دستورات زیر رااجرا نمائید:
- ضد آسیدهای مایع معمولا بهتر از قرص هستند بنابراین در صورت امکان از ضدآسیدهای مایع استفاده کنید گرچه همراه بردن و حمل قرص آسان تر است.
- داروی ضد آسید را یک ساعت پس از غذا که معمولا معده پر از آسید است، بخوریدو سه ساعت پس از آن نیز یک بار دیگر میل نمائید چه معمولا ضد آسیدها بیش از دوساعت کارگر نیستند. شب پیش از خواب حتما یک نوبت دیگر نیز میل نمائید. اگر قرص ضد آسید می خورید، پس از هر غذا دو قرص و شب نیز پیش از خواب دو قرص بخورید.
تذکر مهم در گذشته نیز این مطلب مهم حیات بخش را چندین بار، طی مقاله های دیگر،یادآوری کرده ام. آن این که گاهی حمله قلبی با سوزش دل اشتباه می شود و برعکس.
بنابراین در موارد زیر به مراکز فوریت های پزشکی «مراکز اورژانس » و یا پزشک خود مراجعه نمائید.
1 - اگر فشار، پری و درد خرد کننده در سینه حس می کنید و با وجود خوردن داروی ضد آسید بازهم عارضه ادامه یابد.
2 - اگر علائم یادشده، به ویژه فشار روی سینه تازگی دارد و تاکنون سابقه نداشته اند.
3 - اگر علائم دیگر مانند تنگی نفس، عرق کردن، تهوع، سرگیجه، ضعف کردن و ضعف عمومی بدن که همراه با فشار روی سینه هستند و یا دردی دارید که از سینه به پشت،فک و بازو تیر می کشد و یا در شک هستید که آیا این علائم مربوط به قلب است یامعده، به پزشک اطلاع دهید که مبادا بیماری قلبی درکار باشد چه تاخیر در درمان،خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد.
پی نوشتها:
1 - Garbonated.
2 - Glottis.
3 - co2 - Garbon Dioxide.
4 - Alluminium hydroxide.
5 - Milk of maqnesium.