کشتی و دریا نشانی از عظمت خدا
اگر خداوند متعال، آسمان و زمین و آنچه از انرژی ها در آنهاست، و همچنین مغزهای متفکر را در اختیار انسانها قرار نمی داد، بشر چگونه می توانست به اینهمه امکانات پیشرفته دست یابد؟
نقل و انتقال و جابه جایی مسافر و کالا، یکی از ارکان مهم زندگی روز مره بشر محسوب می شود بالاخص در زمان ما به لحاظ روند رو به رشد تجارت جهانی، ارتباطات اقتصادی ملل مختلف، از اهمیت و نقش به سزائی برخوردار است که از جمله آن ها ارتباطات و حمل و نقل دریائی و مسائل دریانوردی و کشتی رانی است . گرچه امروزه دریانوردی از فن آوری پیشرفته ای برخوردار است، ولی از زمانهای خیلی قدیم، بشر به این امر مهم پی برده بود . و کشتیرانی در تاریخ بشر سابقه دیرینه دارد . امروز دریا و کشتی بهترین و کم خطرترین و اقتصادی ترین و وسیع ترین و کم هزینه ترین راه و وسیله حمل و نقل است که به طور خداداد در اختیار بشر قرار گرفته . بدون نیاز به راه سازی و آسفالت و دیگر مسائل و مشکلات راههای خشکی .
کشتی و دریا آنچنان در زندگی انسان مهم است که خداوند قادر مطلق در قرآن مجید از آن به عنوان یکی از نشانه های خود یاد کرده می فرماید:
«و من آیاته الجوار فی البحر کالاعلام » (1) .
«از نشانه های او کشتیهائی است همچون کوهها که در دریا حرکت می کنند» .
خداوند متعال در این آیه مطلبی را بیان نموده است که بشر با آن زیاد سرو کار دارد بالاخص کسانی که ساحل نشین هستند و از ماهی های دریا صید کرده و عرضه می کنند که هم خودشان از نظر هزینه زندگی تامین می شوند و هم مردم از گوشت تازه بهره مند می گردند (لتاکلوا منه لحما طریا) (2) . گوشتی که زحمت پرورش آن را خود بشر نکشیده و تنها دست توانای خداوندی آنها را در اقیانوسها و دریاها در اختیار بشر قرار داده است و همچنین سایر نعمتها که ارزش اقتصادی دارد مانند وسائل زینتی که می فرماید: (و تستخرجوا منه حلیة تلبسونها . .). (3) . کسانی که در دریاها مسافرت می کنند، مخصوصا آنهایی که تجارت می کنند و کالاهای خود را به وسیله کشتی از منطقه ای به منطقه دیگر و یا کشور و قاره ای به کشور و قاره دیگری حمل می کنند، اهمیت این وسیله را از نزدیک لمس کرده و قدر آن را بهتر می فهمند .
معنی جوار و اعلام چیست؟
«جوار» در آیه یاد شده، جمع «جاریه » به معنای سفینه و کشتی است و به خاطر حرکت آن در روی آب جاریه گفته می شود . و علت این که به دختران جوان هم جاریه اطلاق می شود، این است که آنان در اثر نشاط جوانی سریع راه می روند (4) .
«اعلام » جمع «علم » در لغت عرب به معنای علامت است مانند پرچم، مناره و کوه بلند که از دور دیده می شود (5) که در اینجا حاکی از عظمت و بزرگی کشتیهائی است که به اندازه یک شهر خودنمائی کرده و در دریا در حرکت هستند .
جالب اینکه پروردگار جهان می فرماید: کشتیهای غول پیکر به این بزرگی به وسیله باد حرکت می کنند:
«از نشانه های عظمت خدا این است که بادها را به عنوان بشارتگرانی می فرستد تا شما را از رحمتش بچشاند و کشتیها به فرمانش حرکت کنند و از فضل او بهره گیرید . .» (6) .
اگر در عصر حاضر نیروی محرکه کشتیها، موتورهای نیرومندی است که پروانه های کشتی را به حرکت در می آورد، با این حال وزش بادها در حرکت کشتیها نیز مؤثر است و لذا خداوند بزرگ در آیه بعدی می فرماید: «اگر خداوند اراده کند باد را ساکن می سازد تا کشتیها بر پشت دریا ساکن و متوقف شوند» (7) .
اگر قایق کوچکی با باد به حرکت در آید، خیلی مهم نیست . مهم آن است که کشتیهای غول پیکر با وزش باد ملایم و لطیف هوا با آنهمه مسافر و بار و ... به حرکت در آیند و هزاران کیلومتر راه را طی کنند مانند کشتی حضرت نوح با آن عظمت، که در قرآن و تاریخ از آن یاد شده است .
خداوند متعال در سوره های مختلف قرآن مجید در باره کشتی سی بار با تعبیرهای گوناگون: فلک، سفینه و جوار و جاریه با صیغه های مفرد و جمع سخن به میان آورده است که به استفاده های گوناگون بشر چه اقتصادی، چه مسافرتی و ... اشاره شده است .
تاریخ ساخت اولین کشتی در جهان
از تاریخ ساخت اولین کشتی در جهان اطلاع دقیقی در دست نیست اما به دلیل اهمیتی که کشتی در امور زندگی انسانها داشته و دارد، شاید بشر قبل از تمام وسایل نقیله ساخته دست خود، به ساخت آن همت گماشته است .
«ممکن است اولین کشتی تکه چوبی بوده است که برای عبور از رودخانه و آبهای جاری ساخته شده که بعدا رفته رفته تکه های دیگر چوب را با میخهائی که از خود چوب درست می کردند، به همدیگر وصل می کردند و سپس به وسیله پاروهائی که به دست می گرفتند، آنها را به حرکت در می آوردند» (8) . که هم اکنون نیز از آنها استفاده می شود .
امروزه با پیشرفت روزافزون صنعت کشتی سازی، کشتیهای غول پیکر و اقیانوس پیما و نفتکشهای عظیم و کشتیهای جنگی و ناوهای هواپیمابر و همچنین زیردریائی هایی به دست بشر ساخته شده است که همگی کم و بیش از آنها اطلاع داریم و می دانیم پس از گذشت قرنها از ساخت وسایل نقلیه اقتصادی و جنگی و مسافرتی; معلوم می شود: کشتی بهترین و مهم ترین آنهاست و گاهی کشتیهایی ساخته می شود که به اندازه یک شهر با امکانات خودش در خدمت بشر است .
این جا بهتر است به تاریخ بعضی از مهم ترین تحولات صنعت کشتی سازی اشاره شود:
1 . مصریها 3000 هزار سال قبل از میلاد به وسیله تکه چوبی قایق را اختراع و ساخت کشتی چوبی را آموختند .
2 . در سال 850 میلادی عربها کشتی های چوبی را ساخته و در آنها از اسطرلاب استفاده کردند و به هند و چین مسافرت کردند .
3 . در سال 1200م در شمال اروپا ساخت کشتی را آغاز کردند .
4 . در سال 1807م روبرت فیلتون اول آمریکائی کشتی بخار تجاری را ساخت .
5 . در سال 1818م انگلستان کشتی فولکان خود را که اولین کشتی ساخته شده از آهن بود، عرضه کرد .
6 . در سال 1819م کشتی امریکائی سافانا، اولین کشتی بخاری، از اقیانوس اطلس به مدت 105 ساعت عبور کرد (9) .
البته در طول این مدت ملتهای مختلف جهان مانند: مصریها و مینیون و مسینیون و فینیقی ها و رومانیها از این صنعت مهم آگاه بودند و متناسب با زندگی و شرائط اقلیمی و محیط زندگی خودشان قایقها و کشتیهائی می ساختند که از نظر عرض و طول متناسب با رود نیل و دریای سفید میانه و یا آبهای دیگر جهان بود .
و همچنین کشتی فایکنج که از بهترین وسایل مسافرت مابین قرن هشتم و یازدهم میلادی به حساب می آمد، در شمال اروپا ساخته شد که اقیانوس اطلس را پیموده حتی به امریکا رسید و با آن کشتی تجارت کردند (10) .
کشتی حضرت نوح
قرآن مجید هزار و چهار صد سال و اندی پیش که هنوز از کشتیهای بخاری و نفتکش ها و کشتیهای جنگی و ناوهای هواپیمابر خبری نبود، به برخی از مهم ترین و بزرگترین آنها یعنی کشتی نجات حضرت نوح که به دستور و زیر نظر خداوندی به ست حضرت نوح ساخته شده، اشاره می کند .
حضرت نوح پس از ناامید شدن از هدایت قوم خود که پس از 950 سال دعوت به سوی پروردگار بیش از چهل زن و مرد ایمان نیاوردند، به درگاه خدا عرضه داشت: خدایا به فریاد من برس که این قوم من قابل هدایت نیستند و مرا خیلی اذیت می کنند .
«پروردگارا بر زمین کسی از این کافران را مگذار، که اگر بگذاریشان بندگانت را گمراه می سازند و جز بدکار و کافر نمی زایند» (11) .
لذا دستور ساخت یک کشتی عظیم از طرف پروردگار صادر گردید «واصنع الفلک باعیننا و وحینا» (12) «و (اکنون) در حضور ما و طبق وحی ما کشتی بساز ...» . که به عقیده مفسران، منظور از «اعیننا و وحینا» آموزش روش ساخت کشتی توسط جبرئیل و به فرمان خداست (شاید به خاطر اینکه تا آن عصر چنین کشتی ای ساخته نشده بود) . و مواد اولیه آن هم از درخت بوده است . چنانکه در شرح حال حضرت نوح می خوانیم:
جبرئیل (ع) با هفت دانه خرما نازل شد و گفت: ای نوح پروردگار دعای تو را اجابت فرمود اینک دانه های خرما را غرس کن تا درخت خرمائی شود، مدتی گذشت خرما سبز شد سپس خشک گردید (تا ده مرتبه) آنگاه جبرئیل فرمان داد این درختها را بینداز و آنها را ببر و با تخته های آنها کشتی بساز و از شاخه های درخت، میخ بساز و از تنه اش تخته; و آنها را بهم وصل کن . حضرت نوح سالها به بریدن درختها و ساختن کشتی پرداخت . چنانکه می فرماید: «و حملنا علی ذات الواح و دسر» «او را بر مرکبی از تخته ها و میخهائی ساخته شده سوار کردیم » (13) .
دانشمند فرزانه جناب آقای یعقوب جعفری در تفسیر (اعیینا و وحینا) می نویسند:
«... و این می رساند که صنعت کشتی سازی را خداوند به نوح یاد داده است و این تاییدی بر سخنان کسانی است که ریشه همه علوم و صنایع حتی طب را از پیامبران می دانند که از طریق وحی یاد گرفته اند» (14) .
تسخیر همه امکانات از سوی خداست
گرچه کشتیهای امروزی، هم از نظر عظمت و وسعت و هم از نظر تکنولوژی و امکانات، قابل قیاس با کشتیهای زمانهای سابق نیست، زیرا امروزه کنترل و حرکت و سایر عملیات کشتیها با سیستم الکترونیک تنظیم می شود و ممکن است بشر در آینده به سیستمی بهتر از اینها هم دست یابد، چنانکه خود خالق یگانه می فرماید: دریا هم به فرمان خدا مسخر بشر است:
«الله الذی سخر بکم البحر لتجری الفلک فیه بامره و لتبتغوا من فضله ... .» (15) .
«خداوند همان کسی است که دریا را مسخر شما کرد تا کشتیها به فرمانش در آن حرکت کنند و بتوانید از فضل او بهره گیرید ...» .
همچنین باید درک کنیم دست توانای چه کسی در پشت اینهمه انرژی و مواد اولیه و مغزهای سازنده این وسائل مهم وجود دارد؟ در این زمینه در قرآن مجید می خوانیم:
«و سخر لکم ما فی السموات و ما فی الارض جمیعا منه ...» (16) . «او آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، همه را از سوی خودش مسخر شما ساخته و در این، نشانه های مهمی است برای کسانی که اهل فکرند» .
بر اساس این آیه، بشر نسبت به دست یابی به نعمتها و مجهولات کشف نشده خود که از طرف پروردگار مسخر او گردیده، راه درازی در پیش دارد . بخصوص که می فرماید: «جمیعا» یعنی هرچه به فکر انسان برسد، از طرف پروردگار به او ارزانی شده است .
راستی آیا بشر در این مورد فکر کرده است که دریاها و اقیانوسها را با این وسعت که پس از به وجود آمدن خشکی ها بازهم سه چهارم روی زمین را آب فرا گرفته، چه کسی آفریده؟ و آیا فکر کرده است که بادهای منظم به دستور چه کسی می وزند تا بشر بتواند به کمک آن راه خود را طی کند و به مقصد برسد؟ و چه کسی به چوب و مواد دیگری که از آن کشتی ساخته می شود، این خاصیت را بخشیده است که در آب فرو نرود؟ و چه کسی در بخار و سایر نیروها این خاصیت را به ودیعت نهاده آیا اگر این نیرو و خاصیت از آنها گرفته شود و آب، فشار لازم را نداشته باشد چه مشکلاتی پیش می آید؟ طبق فرموده خداوند متعال قابلیت و خاصیت و قدرت آسمان و زمین و هر آنچه از انرژی ها در آنهاست، از ناحیه خالق یکتا و گوش به فرمان او هستند . حتی مغزهای متفکری که این نیروها را کشف می کنند و پی به انرژی های مختلف می برند، آفریده یک خالق حکیم مطلق است .
پی نوشت:
1) شوری: 32 .
2) نحل: 14 .
3) نحل: 14 .
4) مجمع البحرین: جرا .
5) المصباح المنیر و المنجد .
6) روم: 46 .
7) شوری: 33 .
8) الموسوعة العربیة، ج 12، ص 301 .
9) همان، ج 12 ص 302 (السفینة) .
10) همان، ج 12، ص 303 .
11) نوح: 26 و 27 .
12) هود: 37 .
13) قمر: 13 .
14) تفسیر کوثر، ج 5، ص 217 .
15) جاثیه: 12 .
16) جاثیه: 13 .
