تجلیل از بانوی بزرگوار اصفهانی و ارایه شخصیت عرفانی و فقهی و فلسفی برجسته یک زن در کشور ما، کاری سودمند و در جهت احیاء ارزشهای اسلامی در زنان، به نظر می رسد. ه
حضرت آیت اللّه خامنه ای
بانوی مجتهده سیده نصرت امین
نسل آگاه و جویای کمال، در این روزگار بیش از هر چیز به داشتن و شناختن اسوه ها و نمونه های ارزشمند تعهد و تقوا محتاج است. شخصیتهای نورانی و برجسته ای که مشعل فروزان هدایت و وارستگی را همیشه، روشن نگاه داشته اند و ناجی انسانها از گمراهی و حیرت بوده اند. اینان بی هیچ توقع و چشم داشتی، طالبان طریق حق و کمال را به سرای سعادت، رهنمون بوده اند.
بانوی مجتهده سیده نصرت امین که سراسر عمر پر برکتش را صرف تعلیم و تعلم معارف اسلامی کرد، نمونه منحصر به فرد یک اسوه و راهنمایی ارزنده برای نسل امروز، خصوصا دختران و بانوان کشور ماست. بانو امین تألیفات گران قدری در رشته های تفسیر قرآن، حدیث، حکمت، فقه، اصول و اخلاق از خود به یادگار گذاشته است. و از طریق حوزه علمیه خواهران و دبیرستان دخترانه پایه گذار حرکت علمی و معنوی زنان در عصر خود شد. شخصیت علمی و تقوایی این عالم ربانی خود حجتی است بر اینکه زنان متعهد جامعه اسلامی می توانند با طی مدارج عالی علم و معرفت، منشأ خدمات عظیم و ارزشمند علمی و فرهنگی قرار گیرند و در عرصه تربیت و تعلیم جامعه نیز پیشتاز باشند.
همزمان با نهمین سالگرد رحلت این بانوی عظیم الشأن «کنگره بزرگداشت بانوی مجتهده امین» به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شاگردان و دوستداران ایشان، در اصفهان برگزار شده است. مجله پیام زن به همین مناسبت و در جهت انجام وظیفه خود نسبت به معرفی شخصیتهای عالیقدر زنان کشور، اقدام به درج گوشه هایی از زندگی پربار و دستاوردهای علمی این بانوی بزرگوار و گزارشی از کنگره فوق می نماید.
از معاونت محترم فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در تهیه مطالب مربوط به بانو امین و گزارش کنگره با مجله پیام زن همکاری نمودند تشکر می شود.
نگاهی گذرا، به یک زندگی پربار
حاجیه خانم سیده نصرت بیگم امین (معروف به بانوی ایرانی) در سال 1265 هجری شمسی در اصفهان متولد شد. پدر ایشان حاج سید محمد علی امین التجار اصفهانی فردی مؤمن و سخاوتمند بود و مادر، بانویی بسیار شریف، متعبد و خیرخواه.
خداوند پس از سه فرزند پسر، این دختر را به ایشان عطا می دارد. مادر، با روشن بینی در چهار سالگی فرزند را برای آموزش قرآن و فراگیری خواندن و نوشتن به مکتب می فرستد، در حالی که فضای حاکم بر آن ایام به گونه ای بود که کمتر خانواده ای به خود اجازه می داد دختری را برای کسب دانش به مکتب یا مدرسه بفرستد و چه بسیار والدینی که آموزش و آشنایی با خط و نوشتن را برای دختران خود جایز نمی دانستند.
به این ترتیب بانو امین به تحصیل ادامه می دهد تا این که در 15 سالگی با پسر عموی خود حاج میرزا ملقب به معین التجار که از بازرگانان سرشناس و معتبر اصفهان بود ازدواج می کند و به خانه داری و تربیت فرزندان مشغول می شود. اما این امر نیز نمی تواند مانع ادامه تحصیل و عشق به مطالعه و تحقیق ایشان در معارف اسلامی شود بانو امین صاحب 8 فرزند شد که 7 تن از آنها در زمان حیات ایشان به مرگی زودرس درگذشتند و فقط یک فرزند پسر برایشان باقی ماند و خود، این واقعه را ابتلاء و آزمایش حق تعالی تعبیر می کرد.
این بانوی فاضله با پشتکار و تلاشی بی نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، علم، حدیث، فقه، اصول، فلسفه و عرفان می پردازد و با وجود مشکلات متعددی که در فضای حاکم بر آن ایام برای زنان در امر تحصیل وجود داشت، طلبگی و تحصیل خود را در سطوح عالیه نیز ادامه می دهد تا این که در چهل سالگی مرتبت و تسلط علمی ایشان مورد تأیید علما و مراجع تقلید وقت قرار می گیرد و به دریافت درجه اجتهاد و روایت نایل می شود.
بانو امین از چهل سالگی تا پایان عمر با تألیف کتب، تدریس، پاسخگویی به پرسشهایی دینی مردم و ارشاد دختران و زنان می پردازد.
آثار ایشان عبارت است از:
1ـ اربعین الهاشمیه (به زبان عربی)
2ـ جامع الشتات (به زبان عربی)
3ـ معاد یا آخرین سیر بشر
4ـ النفحات الرحمانیه فی الواردات القلبیه (به زبان عربی)
5ـ اخلاق (ترجمه کتاب ابن مسکویه)
6ـ مخزن العرفان (تفسیر قرآن در 15 جلد)
7ـ روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی
8ـ مخزن اللئالی در مناقب مولی الموالی امیرالمؤمنین علی علیه السلام
9ـ سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء
حجت الاسلام و المسلمین سیده نصرت بیگم امین در سال 1344 با سرمایه خود مکتبی به نام فاطمه سلام اللّه علیها و نیز دبیرستانی دخترانه تأسیس می کند و به این ترتیب برای بسیاری از دخترانی که به واسطه جو حاکم بر آن ایام و با توجه به کشف حجاب و این که دبیران مرد در دبیرستانهای دخترانه تدریس می کردند، از نعمت تحصیل منع شده بودند، زمینه ادامه تحصیل را فراهم می آورد.
ایشان همچنین در کانون تبلیغات و تعلیمات دینی بانوان اصفهان به تدریس معارف و تفسیر قرآن و پاسخگویی به سؤالات می پردازد و تا پایان عمر پربرکت خود به تعلیم و کوشش در جهت رشد علمی و معنوی دختران و زنان اهتمام می ورزد.
این حکیم الهی که نسبت ایشان با سی واسطه به حضرت علی علیه السلام می رسد، پس از یک عمر خدمت خالصانه در سن 97 سالگی در بیست و سوم خرداد ماه 1362 هجری خورشیدی به جوار رحمت الهی شتافت و مزارش در اصفهان زیارتگاه اهل علم و تقواست.
مراحل تحصیل و مراتب علمی
در روزگاری که در زمینه تحصیل علوم و معارف دینی، بالاتر از سطح روخوانی قرآن کریم، کمتر مجال و امکانی برای دختران وجود داشت و ممانعتهای شدیدی در فرستادن دختران به مکاتب و مدارس به چشم می خورد، بانو امین به وسیله مادرش که بانویی متعبد و متدین بود، از چهار سالگی به مکتب فرستاده می شود و با کلمات قرآن و خواندن و نوشتن آشنا می شود. به گفته ایشان خانم معلم «پیرزنی است با چوب بلند تنبیه، و فضای مکتب، همان فضای رعب آور مکتب خانه های قدیم» و او در این محیط تحصیل را آغاز می کند و از خاطرات آن روزها چنین نقل می کند:
«در 7 ـ 6 سالگی که به مکتب می رفتم، معلم همیشه به مادرم می گفت: دخترتان گوشت نپز است که نمی پزد. تدریس به او بی فایده است و در نهایت چیزی نخواهد شد. بیهوده او را به مدرسه نیاورید!»
به این صورت بانو امین تحصیل را آغاز می کند تا حدود یازده سالگی که به تحصیل زبان عربی می پردازد. ایشان از خاطرات زمان کودکی اش چنین می گوید: «درست به یاد دارم در اوقاتی که با بچه های هم سن خود بودم، مثل آنها تفریح و گردش نمی کردم، بلکه بیشتر مشتاق بودم تنها باشم تا بتوانم فکر کنم، زیرا گمشده ای در وجود خود احساس می کردم. حتی اگر در مجالس عمومی می رفتم، باز در حال تفکر بودم، و در مقام این که پا از جاده شریعت بیرون نگذارم.» هنگامی که بیست ساله می شود به سبب شوقی که به کسب دانش داشته است به تحصیل فقه و اصول و تفسیر و علم حدیث می پردازد. خود ایشان در این مقوله می گوید: «همواره لطف پروردگار بدرقه راهم بود و حین تحصیل گاهی حالات خوش و نورانی نصیبم می شد.»
در همین ایام به حکمت و فلسفه روی می آورد و دیری نمی گذرد که ذوق عرفانی در او پدید می آید و به کشف و شهود مطالب عارفانه شایق می شود و طی مراحل و منازل سیر الی اللّه می کند.
بانو امین برای مصونیت از تعرض آلودگی جو بی حیا و بی حجابی پهلوی، همه این دروس را در خانه تعلیم می گیرد. در وادی علم و معرفت معضل بسیار بود، اما روح تشنه او نیز در جست و جوی محبوبی بود که سالها سراغ از او می جست و خود می گفت: «هیچ بدبختی بالاتر از این نیست که آدمی از محبوبش دور باشد.» و این بانوی عارف به نفحات رحمانی، در راه کسب علم با حدیث استقامت می ورزند و خود نقل می کند که وقتی به مطالعه مشغول می شد، بارها نزدیکان و خویشاوندان او را ملامت می کردند که آن چه می کنی جز بطالت و کسالت نیست و او تمامی اینها را برای رضای دوست تحمل می کرد و با وجود فضای حاکم بر جامعه و ملامتهای اطرافیان، مؤمنانه به راه خود ادامه می داد و چنین بود که درهای حکمت به رویش گشوده شد.
در مورد آموختن علوم و کسب معارف، این بانوی فاضله چنین اظهار می دارد: «در نوشته هایم کمتر از امور خارجی کمک گرفته ام. نمی گویم که از غیب خبر دارم، اما اغلب معنویات و معارف را از استاد فرا نگرفته ام و غالب نوشته هایم با ارشاد و کمک «او» بوده است.»
جدیت این حکیم الهی در امر تحصیل به حدی بود که می گفت: «هیچ چیز نمی تواند کلاس درس را تعطیل کند، حتی مرگ فرزند.» یکی از اساتید بانو امین، مرحوم آیت اللّه حاج میر سید علی نجف آبادی نقل کرده است: «روزی شنیدم فرزند ایشان فوت شده است. فکر کردم خانم دیگر درس را تعطیل خواهد کرد؛ ولی بر عکس دو روز بعد کسی را به سراغم فرستاد که برای تدریس به منزل ایشان بروم و من از این علاقه ایشان به درس و تحصیل، سخت تعجب کردم.»
به این ترتیب او بیشتر علوم را در خانه و نزد علامه فقیه آیت اللّه سید محمد علی نجف آبادی و شیخ مرتضی مظاهری فرا گرفت، تا این که تحصیل و تحقیق ایشان در سن چهل سالگی به حدی می رسد که بعضی از علما و مراجع تقلید از جمله مرحوم آیت اللّه العظمی محمدکاظم شیرازی، آیت اللّه العظمی عبدالکریم حائری و آیت اللّه ابراهیم حسینی شیرازی اصطهباناتی، البته پس از امتحان و طرح پرسشهای بسیار و دریافت جوابیه های مکفی و مطمئن، به ایشان اجازه اجتهاد و استنباط احکام شرع می دهند. خانم امین همچنین از آیت اللّه محمدرضا نجفی اصفهانی، حجت الاسلام والمسلمین مظاهری نجفی اصفهانی اجازه روایت دریافت می دارد و به آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی و حجت الاسلام والمسلمین زهیر الحسون نیز اجازه روایت می دهد.
آیت اللّه آقا سیدمحمد علی نجف آبادی از اساتید برجسته بانوامین که ایشان فقه و اصول و حکمت را نزدشان خوانده بود، گفته اند: «حکمت را دایی ام به من درس داد و یکی نیست که من به او درس بدهم. من می خواهم به این خانم درس بدهم که از من یادگاری باقی مانده باشد.»
زمانی که بانو امین اولین کتاب خود را به نام «اربعین هاشمیه» نوشت و این کتاب به حوزه علمیه نجف رسید و علما از آن استقبال کردند، آیت اللّه آقا سیدمحمد علی نجف آبادی در تکمیل تشویقهای علما گفتند: «بانوامین هر چه در این کتاب نوشته اند، از تراوشات فکری خودشان بوده است و ربطی به تعلیمات من ندارد.» بعد از نگارش همین کتاب بود که علما در صدد برآمدند تا از ایشان امتحان اجتهاد بگیرند و برای اولین بار خانم امین در مقام تنها بانوی مجتهده عصر خود قرار گرفت و علما و افراد زیادی از کشورهای اسلامی برای ملاقات و گفتگو با ایشان به نزدشان آمدند. علمای معاصر از جمله آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی، علامه طباطبایی، استاد محمدتقی جعفری و اساتید حوزه و دانشگاه نیز با ایشان ملاقات و گفت و شنودهایی داشته اند.
بانوی عالمه امین، عاشق تحصیل بود و تحصیل بخشی از برنامه روزانه ایشان بود که به عنوان وظیفه به آن می نگریست. و در زمانه ای که هنوز در بسیاری محافل و مجالس بحث سر این بود که ایا اصولاً زن، انسانی در رتبه مرد است و آیا جامه کمال تنها برازنده قامت مرد است یا زن را نیز نصیبی از کمال هست؟ مرتبت و موفقیت علمی و عرفانی ایشان بدانجا رسید که اکابر و اعاظمی از علما و عرفا، حضور در محضر ایشان را مایه فیض می دانستند. این بانوی عالم ربانی سالهای متمادی در راه تحصیل علم و مقامات معنوی زحمتها کشید و عملاً به جهان اعلام کرد که زن حتی در محیط اجتماعی نامساعد و با وجود موانع و مشکلات، با رعایت کمال تقوا می تواند به تحصیل علم ادامه دهد و مقام شامخی را هم احراز کند و راه را برای دیگران نیز همواره ساز
