منشور ملکوتی
«سرخوش و مستیم زبرنا و پیر
درد کشانیم زخم غدیر
ای زدمت هر دو جهان فیض ناب
خورده دو عالم زغدیر تو آب
این نه غدیر، این یم بی منتهاست
عقل نداند که کرانش کجاست
جرعه کشانند صغیر و کبیر
تا ابد از رشحة این آب گیر»
تلاش طاقت فرسا و اهتمام انبیای الهی، فضیلت را شکوفا و شکوه معنویت را به ارمغان آورد و بر اثر استمرار حرکت آن فرستادگان آسمانی، افق تاریک گیتی برای تابش فروغ عالم تاب قرآن مهیا گشت.
ده سال از هجرت خاتم رسولان می گذرد. در خلال این مدت، شالودة دین مقدس اسلام در پرتو مجاهدت ها و مبارزات شبانه روزی حضرت محمد صلی الله علیه وآله و یارانش، پی ریزی شده و دامنة تعلیمات قرآنی مرزهای جزیره العرب را در نوردیده بود.
چند روزی است که مراسم حج پایان یافته و آفتاب سوزان هجدهم ذی حجه، رفته رفته به نصف النهار نزدیک می شود. اینک به ناحیه ای رسیده اند که «غدیرخم» نام دارد و این جایگاهی است که از آن، راه اهل مدینه و مصریان و عراقیان از هم جدا می شود. مصطفای پیامبران، چشم بر آسمان دوخته، به افق می نگرد. گویی از مشرق انوار وحی الهی، منتظر فرمانی بزرگ و امری خطیر است! این لحظه های توأم با انتظار، سرانجام فرار می رسد و خداوند، خواستة حبیب خویش را برآورده می کند. امین وحی ـ جبرئیل ـ، مهم ترین و حیاتی ترین موضوع اساسی اسلام را که پیامبر، مدت ها چشم به راه اعلام آن از سوی حق تعالی بود، آشکار می نماید. فروغ نبوت، کلماتی را زیر لب زمزمه می کند. با اشارة وی، کاروان ها می ایستند. اطرافیان و حاضران، به خوبی نغمه آسمانی را که جبرئیل امین فرو فرستاده، از زبان رسول خدا صلی الله علیه وآله می شنوند که: «ای پیامبر! آن چه از پروردگارت به تو نازل شده است، به مردم برسان که اگر چنین نکنی، رسالت خداوندی را نرسانده ای و در این کار از کسی پروا مکن که خدا تو را حفظ می کند».1
برجای بلندی، روی تخته سنگ های دامنه کوهستان، از چندجهاز شتر، منبری فراهم کردند تا پیامبر بتواند از فراز آن، کاروانیان را از موضوعی مهم با خبر سازد. آن حضرت پس ازخطبه ای طولانی، کمربند علی علیه السلام را گرفت و با نیرویی فوق العاده، او را بلند کرد؛ آن گاه به دنبال سخنان خویش افزود: ای مردم! آیا من سزاوارتر به شما از خودتان نمی باشم؟ آن ها پاسخ دادند: چنین است. آن گاه، منشور ملکوتی رهبری امت را برای حاضران خواند: «هرکس من مولای اویم، علی مولای اوست» سپس، مردم را از مخالفت با علی علیه السلام ترساند و پی در پی، مخالفان را به عذاب دردناک ابدی، قهر خداوند و خشم الهی بیم داد و برای دوستانش، سعادت جاویدان و بهشت موعود ضمانت کرد. در حالی که خطبه اش رو به پایان بود2و هنوز دریای جمعیت احاطه اش کرده بودند، فرشتة وحی، آیه ای فرود آورد و پیامبر را مأمور کرد برای مردم بخواند. پیامبر صلی الله علیه وآله با آوایی فرح زا و روح پرور، چنین خواند: «امروز دین شما را کامل و نعمتم را برایتان کامل کردم و خشنود گشتم که اسلام، آئین شما باشد». 3 آن گاه صدای خویش را بلندتر کرد و فریاد زد: «الله اکبر» و افزود: دین کامل شد، نعمت خداوند اتمام پذیرفت و پروردگار، به رسالت من و امامت علی علیه السلام پس از من، خشنود شد و در برابر حدود یکصد و بیست هزار نفر مسلمان، از منبر فرود آمد؛ در حالی که بسیار شادمان بود؛ چرا که وظیفه ای مهم را انجام داده و فرمانی بزرگ را ابلاغ کرده بود.
* فراز و فرود
بدین گونه، فصل نوینی در تاریخ اسلام گشوده شد؛ زیرا شایسته ترین انسان برکرسی جانشینی نبی اکرم صلی الله علیه وآله جای گرفت؛ پس غریوشادی، از میان انبوه مردم برخاست.
افراد، دسته دسته به حضورش می رسیدند و دست مردانه اش را به عنوان پیشوایی می فشردند، بزرگان قبایل و طوایف و مهاجر و انصار، به حضورش می رسیدند و رهبری اش را شادباش می گفتند. آری! کسی به عنوان وصی رسول اکرم صلی الله علیه وآله برگزیده شد که در فضیلت، برترین سرمشقی است که اسلام برای پیروانش ترسیم کرده است؛ همو که یکی از شاعران مصری درباره اش گفته است: «اگر بگویند اسلام، و نامش را با آن]علی[ نبرند، گویی قلبی است که در آن خونی جریان ندارد». 4
عبدالفتاح عبدالمقصود یکی از نویسندگان بزرگ می گوید: «من همیشه موهبت ها و ارزش های شخصی را مقیاس عظمت انسانی قرار می دادم و هم اکنون، چنین اعتقادی دارم؛ از این روی، پس از محمد صلی الله علیه وآله، هیچ کس را نیافتم که شایسته تر باشد و وی را دنباله وجود محمد بدانم یا در ردیف او قراردهم، مگر حضرت علی علیه السلام. و من در این نظر، انگیزة حماسه سرایی برای مذهب تشیع ندارم؛ بلکه این عقیده ای است که حقایق تاریخی بدان گواه است.»5
حال چه شد که حضرت علی با این مقامات معنوی و فضایل ملکوتی، خانه نشین شد؟
چرا بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه وآله، میان مسلمانان، تفرقه به وجود آمد؟ لازم است که نسل جوان اسلامی بتواند آن چه را که مورخان مغرض، عملاً کتمان کرده اند، درک کند و بداند که نبی اکرم صلی الله علیه وآله نسبت به امامت و وصایت و خلافت علی علیه السلام، با صراحت اصرار ورزید؛ اما برخی صحابه چنین توصیه ای را به بوته فراموشی سپردند. اگر به فرمان بنیان گذار بزرگ اسلام گردن نهاده بودند، سرنوشت جهان اسلام، جز آن می شد که اتفاق افتاد و مسلمانان هرگز گرفتار پراکندگی نمی شدند و اتحاد و اتفاقشان، آنان را در برابر هر آفت و بلایی بیمه می کرد. معلم بزرگ انسان ها، جانشینی برای خود معرفی کرد که در علم و معرفت، شجاعت، اراده و حکمت، کفایت فوق العاده ای داشت؛ هدایتش قرآنی، حیاتش زاهدانه و عملش مطابق حق بود. رحمت و محبت و قاطعیت او از منطق و متن قرآن و سنت سرچشمه می گرفت و در هیچ شرایطی حکم خدا را فراموش نمی کرد؛ اما با نهایت تأثر و تأسف، جز به آن چه رسول الله می خواست و می فرمود، عمل شد و مسلمانان، بزرگ ترین فرصت تاریخی را از دست دادند.
* چشمه ای که در دشت ها جاری نشد
غدیر، برای سعادت ابدی انسان و آزادی واقعی او و نیز اجرای عدالت در جامعه، ضرورت داشت و اگر مسیر این حرکت سترگ منحرف نمی شد و اگر گذشتگان برگرد آن حصاری نکشیده و در طول اعصار، راهش را نبسته بودند، اکنون چشمه زلال و روان آن، سراسر گیتی را فراگرفته و همة انسان ها را سیراب کرده بود.6
سکوت حیرت انگیز مورخانی چون طبری، ابن هشام و ابن اثیر دربارة غدیرخم سبب شده است که مورخان بعد از آنان نیز چنین ماجرای مهمی را به سکوت بگذارند یا در وقوع آن شک کنند. البته این پندار که سکوت تمامی این تاریخ نویسان از باب تقیه یا به پاس مراعات احوال زمان بوده باشد، با خرد و منطق سازگار نیست؛ چرا که بسیاری از محدثان معروف، خبر واقعه را به راه های گوناگون و سندهای بی شمار نقل کرده اند؛ بی آن که انگیزه های شیعی داشته باشند.
نه فقط مورخی چون یعقوبی که پیرو تشیع است آن را ذکر می کند؛ بلکه تعداد قابل توجهی از مورخان و محدثان اهل سنت، به نقل احادیث و مطالبی معتبر در این باره روی آورده اند و مرحوم علامه شیخ عبدالحسین امینی در کتاب سترگ «الغدیر»، همه این مدارک و منابع را به طور مستند و با نگرشی پژوهشی و دقیق، ذکر کرده است. درست است که بعد از گذشت قرن های دراز، نمی توان عقربه زمان را به عقب برگردانید و به ستم آشکاری که در امر خلافت حضرت علی علیه السلام واقع شد، خاتمه داد؛ اما وجود این همه روایات و اسناد، برخلاف آن چه برخی از متعصبان مخالف می پندارند، به خوبی نشان می دهد سخن کسانی از مسلمانان که به چنین حدیثی متمسک هستند و رهبری آن امام همام را اصل مذهب می پندارند، بی اساس نیست. با انصاف ها نیز متوجه چنین حقیقتی می شوند که نباید شیعیان را بدین سبب ملامت کنند و اهل بدعت بشمارند.
جو بیار جاوید
از اموری که در ماندگاری ماجرای غدیر دخالت داشته و آن را ثابت و استوار ساخته، این واقعیت است که از نخستین سال وقوع آن، این روز خجسته و شکوهمند را عید می گرفته اند، جشن ها بر پا کرده و حاضران به یکدیگر تبریک می گفته اند، به دیدن هم رفته و با سادات و علما دیدار داشته و دارند. نیز به دعا، زیارت، دل جویی از مستمندان و اطعام بینوایان می پرداخته اند. این عید در خلال ایام و سپری شدن قرن ها و دوره های تاریخی، رویداد غدیر را تازه تر و با طراوت ویژه ای جلوه گر می سازد و توجه جهانیان را به واقعه ای که در خود گنجانیده، جلب می نماید و بدین وسیله، غبار گذشت زمان، از چهره اش سترده می شود. البته این عید به شیعیان اختصاص ندارد. اگرچه آنان را بدان علاقة فراوانی است؛ ولی ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی می گوید: غدیر، از عیدهایی است که همة مسلمانان بر پا می داشته اند و آن را جشن می گرفته اند».7
ابن طلحه شافعی مذهب هم یادآور شده است: غدیر، عید و یادگاری تاریخی است؛ زیرا در چنین روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آشکارا حضرت علی علیه السلام را به مقام ارج مند امامت و پیشوایی پس از خود برگزید و وی را بر دیگر مسلمانان فضیلت بخشید. در منابع تاریخی، شواهد زیادی ملاحظه می شود که عید غدیر در میان تمام مسلمانان جهان مورد توجه و احترام بوده است. مصریان به آن عنایت داشته اند و مسلمانان آفریقا، آسیای جنوب شرقی، آسیای صغیر، آسیای میانه و هندوستان، در برپایی آن کوشا بوده اند. عبدالله علایی دانشمند سنی مذهب معروف لبنانی می گوید: «عید غدیر، جزء اسلام است؛ هرکس آن را انکار کند، منکر اسلام شده است».8
سوتیترها:
لازم است که نسل جوان اسلامی بتواند آن چه را که مورخان مغرض، عملاً کتمان کرده اند، درک کند و بداند که نبی اکرم صلی الله علیه وآله نسبت به امامت و وصایت و خلافت علی علیه السلام، با صراحت اصرار ورزید؛ اما برخی صحابه چنین توصیه ای را به بوته فراموشی سپردند. اگر به فرمان بنیان گذار بزرگ اسلام گردن نهاده بودند، سرنوشت جهان اسلام، جز آن می شد که اتفاق افتاد