نشر کازرونیه و متون در آستانه نشر

چکیده

نشر کازرونیه در سال 1380 به منظور شناخت عمیق تر و بیشتر این منطقه از جغرافیای ایران و نیز انتشار آثار فرهنگی و علمی دانشوران، شعرا و ادبای این منطقه، با مدیریّت و نظارت آقای عمادالدین شیخ الحکمایی بنیان نهاده شد و به چاپ و نشر چند کتاب، توفیق یافت. این نشر، سه متن با موضوعات عرفان، شعر فارسی و فقه نیز در دست انتشار دارد که عبارتند از 1. معدن الدُّرر فی سیرة الشّیخ حاجی عمر: تألیف شمس الدین محمد عمری مرشدی (در حالات، مقامات، کرامات و شطحیّات حاجی عمر لُر از عرفای سده هشتم و نیمه نخستین سده نهم هجری). 2. دیوان حیدر شیرازی از شعرای سده هشتم هجری. 3. شروط فارسی: تألیف شمس الدین محمّد دریستی (در شروط، که از شاخه های دانش فقه است).

نشر کازرونیه با هدف انتشار تحقیقات و آثار حوزه فرهنگی شهرستان کازرون در سال 1381 چهار کتاب منتشرکرد. از میان آثاردر دست انتشار نشر کازرونیّه در سال جاری، تصحیح و پژوهش سه نسخه خطی ذیل در اینجا معرفی می گردد:

1. معدن الدّرر فی سیرة الشّیخ حاجی عمر، تألیف: شمس الدین محمد عمری مرشدی، پژوهش دکتر عارف نوشاهی و دکتر معین نظامی.

برای معرفی این اثر بخشی از یادداشت استاد ایرج افشار که متن کامل آن در ابتدای کتاب منتشر خواهد شد، عینا نقل می شود:

«... فارس از نظر گسترش تفکّر و آداب اهل تصوّف پس از خراسان اهمیّتی درخور پژوهش دارد. در این سرزمین بزرگانی چون ابوعبداللّه خفیف شیرازی، شیخ ابواسحاق کازرونی (شیخ مرشد)، روزبهان بقلی، امین الدین بلیانی و صاحبان خرقه و مسند دیگری که نامشان را در شدّ الازار می بینیم از قرن چهارم به بعد، صاحب نفوذ بوده و هر یک با خصایصی که از آنها ذکر شده است نه تنها در جامعه و میان مردم شهر و روستا پناه و مراد بوده اند بلکه در جریان های سیاسی و حکومتی هم مظهر و منشأ اقداماتی شده اند. بعضی از این صوفیان پایه گذار سلسه هایی بوده اند که چند قرن مریدانشان از منطقه فارس تا صفحاتی از بلاد نزدیک به دریای چین را در حوزه نفوذ خود داشتند مانند مرشدیّه که گسترش قابل توجّهی یافتند و پیوستن حاجی عمر لر به آنها حکایت از آن دارد که آوازه آن مکتب و مسلک به نواحی غربی ایران هم رسیده بوده است.

کتاب معدن الدّرر که عارف نوشاهی، معرفی کننده تفصیلی و به چاپ رساننده متن آن است، عارف دیگری را به ما می شناساند که نامی و ذکری از او برایمان مشخّص نبود. این کتاب به اصطلاح سرگذشت نامه و دربرگیرنده حالات و مقامات و کرامات و شطحیّات اوست و از زمره متونی است مانند سیرت ابن خفیف شیرازی و فردوس المرشدیه شیخ مرشد ابواسحاق که هم از لحاظ تاریخ تصوف واجد اهمیّت است و هم از اسناد محلّی بسیار مفید برای کسب اطلاعات جغرافیایی تاریخی و تاریخ اجتماعی فارس می باشد.

عارفی که معدن الدّرر به وصف خوارق عادات و کرامات و حالات او اختصاص دارد، نامش حاجی عمر لر است ملقّب به ناصرالدین که به مناسبت تعلّق خاطر یافتن به افکار سلسله مرشدیّه، از لرستان به کازرون هجرت می کند و به سنّ آن سوی صد (حتی صد و یازده) در 826 قمری از جهان درمی گذرد و برادرزاده اش این کتاب را بر اساس شنیده ها و دیده هایش به قید تألیف درمی آورد. مؤلّف بنا بر تجسّس آقای عارف نوشاهی میان 820 826 متولّد شده بود. آخرین تاریخی که در این متن دیده می شود سال 869 قمری است که مربوط به سال تولیت امام الدین محمد بن بدرالدین سلیمان دوم متولی خانقاه حاجی عمر واقع در شیراز بوده است.

عارف نوشاهی در مقدمه نام راویان اخبار مربوط به حاجی عمر، مریدان و نزدیکان و امرا و سادات و علمای معاصر او را جدا ساخته و احصا کرده است، پس در این یادداشت متعرّض آنها نمی شوم.

جز این به طور خلاصه اخبار مربوط به ادوار حیات و رفتارهای شخصی و اخلاقی حاجی را از لابلای متن بیرون کشیده و در مقدمه خود گنجانیده است؛ نیز تعلیقاتی که مصحّح بر کتاب افزوده هم از زمره موارد گشاینده و روشن کننده نسبت به معضلات متن و یاعبارت از ترجمه آیات و اقوال عربی است. جز آنها بعضی نکته ها که برای توجیه اهمیّت متن مفید تواند بود در این یادداشت عرضه می شود...».

2. دیوان حیدر شیرازی، پژوهش سید علی میرافضلی

حیدر شیرازی از شاعران گمنام سده هشتم هجری و از همشهریان و هم عصران حافظ است. در مورد این شاعر و شعرهای او در کتاب های تاریخ ادبیات و تذکره های شعر سخنی به میان نیامده است و چیزی از زندگانی او جز آنچه اشاره وار در دیوانش قید شده نمی دانیم. وی به تقریب در ربع اوّل قرن هشتم در شیراز به دنیا آمده و در اواخر این قرن درگذشته است. در دیوان او اشعاری در مدح نصرة الدین یحیی (مقتول در 795 ق) از حکمرانان محلی آل مظفر که در نیمه دوم قرن هشتم در یزد و مدّت قلیلی در شیراز حکومت می کرده و رشته حیاتش به دست تیمور گسسته شده است به چشم می خورد. از اشعار او می توان فهمید که حیدر شیرازی مدّت ها در یزد اقامت داشته و با دستگاه حکومتی نصرة الدین در ارتباط بوده است.

نسخه ای از دیوان او که به مونس الارواح موسوم است و ظاهرا همه اشعار او را دربر ندارد، به شماره 28 در کتابخانه موزه بریتانیا (No. or.28) نگهداری می شود. این نسخه منحصر، دارای 1060 بیت از اشعار حیدر شیرازی در قالب های غزل و قصیده است و کاتبی به نام محمد بن حسن بن عبداللّه نکساری آن را در اواخر رجب سال 881 هجری کتابت کرده است. بیشتر اشعار حیدر را غزل های او تشکیل می دهد که به سبک عراقی سروده شده است. وی در ردیف شعرای متوسط این دوره قرار دارد و در غزل هایش بیشتر تحت تأثیر خواجو و حافظ بوده است. دیوان حیدر شیرازی با پژوهش سید علی میرافضلی از روی تنها نسخه شناخته شده آن بازخوانی شده و همراه با نسخه عکسی کتاب چاپ و منتشر می گردد.

3. شروط فارسی، شمس الدین محمد دریستی، پژوهش عمادالدین شیخ الحکمایی

شروط را از شاخه های علم فقه دانسته اند. شروط در واقع دانش نوشتن و تنظیم اسناد قضایی است. این کتاب در نوع خود از کهن ترین نمونه هایی است که به زبان فارسی نوشته شده است. مؤلف کتاب، قاضی شمس الدین محمد بن کریم الدین محمد بن بدرالدین محمد بن ابی سعید دریستی مرشدی کازرونی و تألیف نیمه دوم قرن نهم هجری است. یگانه نسخه این کتاب به خط مؤلّف آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 7612 نگهداری می شود. چند برگی از ابتدای این کتاب افتاده است. بخش موجود به باب های زیر تقسیم شده است:

[ اقرار]، بیع اجاره، هبه، وقف، نکاح، خلع، وکالت، شرکت، وصیت، دعوی، تعلیق، عهد و یمین، عتق. مؤلّف هر باب را با مقدمه ای کوتاه در تعریف موضوع باب آغاز کرده و سپس نمونه های متفاوتی از اسناد مربوط به آن موضوع را از اسناد واقعی ذکر می کند. اگر چه در برخی موارد به جای ذکر نام اشخاص از واژه فلان بن فلان استفاده کرده است. اما در مجموع این کتاب مملوّ از اسامی اشخاص اماکن و محلات است که می تواند ما را به شناختی نِسبی از شهر کازرون در قرن نهم رهنمون باشد. با توجه به کمبود اسناد متعلّق به پیش از دوره صفوی، این مجموعه سند که متعلّق به زندگی عادی و روزمره مردم در قرن نهم منطقه کازرون است می تواند از حیث شناخت و بررسی تاریخ اجتماعی بسیار مهمّ باشد. مؤلف کتاب در بقعه شیخ ابواسحاق کازرونی به کار قضا مشغول بوده و به همین دلیل حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سلسله مرشدیه و مجموعه بناها و شخصیت ها، موقوفات و موقعیت اجتماعی این سلسله در سده نهم هجری است. علاوه بر این، شروط به ویژه برای شناخت شیوه های سندنویسی این قرن اهمیّت فراوان دارد.