تکرر ادرار جزو شایع‌ترین علائم اولیه حاملگی است که در حدود هفته ششم حاملگی شروع می‌شود. عمده‌ترین دلیل تکرار ادرار افزایش حجم خون در حاملگی است که سبب افزایش ادرار می‌شود. بزرگ شدن رحم در ادامه حاملگی نیز ممکن است سبب فشار بر روی مثانه و تکرر ادرار شود.
بعضی عقیده دارند که در سه ماهه دوم با رشد رحم به خارج از لگن تکرر ادرار کمتر می‌شود ولی تحقیقات شواهدی در این زمینه نشان نداده‌اند. واقعیت این است که تکرر ادرار در سه ماهه دوم ممکن است اصلاً کم نشود. دریک مطالعه که در آن زنان حامله دفعات و حجم ادرار خود را اندازه می‌گرفتند، محققین دریافتند که هم تعداد دفعات و هم حجم ادرار در طول حاملگی افزایش می‌یابد و کاهشی در سه ماهه دوم دیده نمی‌شود.
چگونه می‌شود دفعات ادرار کردن را کم کرد؟
سعی کنید چای و قهوه کمتر مصرف کنید زیرا این مواد تا حدی مدر (زیاد کننده ادرار) هستند. همچنین برای اینکه تعداد دفعات دستشویی رفتن در شب را کم کنید، روزها مقدار زیادی آب بنوشید، ولی در ساعات قبل از خواب آب ننوشید. یک راه دیگر آن است که هنگام ادرار کردن کمی به جلو خم شوید تا مثانه کاملاً تخلیه شود. بیشتر از این‌ها کار دیگری نمی‌توان کرد. به قول یکی از مادران «طبیعت به این شکل دارد مادر را به بیدار شدن‌های شبانه بعد از به دنیا آمدن کودکش عادت می‌دهد!»
چه زمانی تکرر ادرار مشکلی جدی محسوب می‌شود؟
در صورت وجود درد و سوزش هنگام ادرار کردن یا در صورتیکه بعد از ادرار کردن همچنان احساس نیاز به دستشویی رفتن دارید به پزشک مراجعه کنید. این‌ها ممکن است علائمی از عفونت ادراری باشند. عفونت‌های ادراری شایع‌ترین عفونت‌های باکتریال در زنان حامله هستند و در صورتیکه درمان نشوند، می‌توانند سبب عفونت کلیه و زایمان زودرس شوند.
آیا «نگه داشتن» ادرار سبب بی اختیاری می‌شود؟
بسیاری از زنان در طول حاملگی دچار «بی اختیاری فشاری» می‌شوند. در این نوع بی اختیاری، هنگام سرفه، خنده، عسطه و بلند کردن اجسام سنگین مقداری ادرار از مثانه خارج می‌شود. این عارضه در سه ماهه سوم شایع‌تر است. برای جلوگیری از این عارضه بهتر است قبل از پر شدن بیش از حد مثانه به دستشویی بروید.
انجام ورزش‌های کِگِل که سبب تقویت عضلات کف لگن می‌شود نیز می‌تواند به کاهش بی اختیاری فشاری کمک کند. بهتر است ورزش‌های کگل را در اوایل حاملگی شروع کنید و تا بعد از زایمان ادامه دهید (در واقع اگر غیر از زمان حاملگی نیز این ورزش‌ها را انجام دهید بسیار مفید خواهد بود). به خاطر داشته باشید که قبل از شروع ورزش مثانه خود را تخلیه کنید. در صورت نیاز می‌توانید از پد نیز استفاده کنید.
تکرر ادرار تا چه زمانی ادامه می‌یابد؟
تکرر ادرار به فاصله کوتاهی پس از زایمان برطرف می‌شود. چند روز اول بعد از زایمان حجم و دفعات ادرار زیاد می‌شود زیرا بدن در حال دفع مایعات اضافی است که در طول حاملگی در بدن جمع شده است. ولی بعد از چند روز وضعیت به حالت زمان قبل از حاملگی بر می‌گردد.
عفونت ادراری چیست؟
اغلب افراد لفظ عفونت ادراری را به جای لفظ عفونت مثانه که نوعی عفونت باکتریایی است و در مثانه ایجاد التهاب می‌کند و اغلب با علائمی نظیر احساس نیاز به دفع مکرر ادرار و سوزش ادراری همراه است، بکار می‌برند. این حالت که سیستیت نیز نامیده می‌شود در بین خانم‌های 20 تا 50 ساله که از نظر جنسی فعال هستند، نسبتاً شایع است.
البته باکتری می‌تواند هر بخشی از دستگاه ادراری را آلوده سازد. دستگاه ادراری از کلیه‌ها که ادرار را ترشح می‌کنند، شروع می‌شود و به صورت لوله‌هایی که حالب خوانده می‌شوند تا مثانه که ادرار در آن جمع می‌شود کشیده می‌شود. دستگاه ادراری به پیشابراه ختم می‌شود و لوله کوتاهی است که ادرار را به خارج از بدن می‌برد.
وقتی باکتری‌های موجود در روده‌ها از راه رکتوم به پیشابراه برسند و از آنجا بالا رفته وارد مثانه شوند، عفونت بوجود می‌آید. باکتریها می‌توانند مثانه را آلوده کرده سیستیت ایجاد کنند یا بدون آنکه علامتی ایجاد کنند، در آنجا تکثیر یابند. در هر یک از این موارد، باکتریها ممکن است از راه حالب بالا رفته و کلیه‌ها را دچار عفونت سازند. عفونت کلیه خطرناک است و ممکن است به زایمان زودرس یا سایر عوارض بیانجامد.
آیا بارداری احتمال ابتلا به عفونت ادراری را بالا می‌برد؟
بارداری احتمال ابتلا به عفونت هر یک از بخش‌های دستگاه ادراری را بالا می‌برد. مقادیر زیاد هورمون پروژسترون موجب شل شدن عضلات حالب و در نتیجه گشاده تر شدن حالب می‌شود. رحم درحال رشد می‌تواند به حالب ها فشار وارد آورد و جریان ادرار را در داخل آن‌ها با اختلال مواجه کرده و سرعت آنرا کُند سازد. رشد جنین موجب فشار بر روی مثانه می‌شود در نتیجه تخلیه آن هنگام دفع کامل نخواهد بود. نتیجه نهایی این اختلالات آن خواهد بود که عبور ادرار در مسیر دستگاه ادراری بیشتر طول می‌کشد و باکتریها قبل از خروج از بدن زمان بیشتری برای تکثیر در اختیار خواهند داشت. به همین دلیل است که پزشک در همان اولین نوبت معاینات دوران بارداری آزمایش ادرار درخواست می‌کند، خواه شما علائم عفونت ادراری داشته باشید یا خیر. اگر این تست اولیه منفی باشد احتمال بروز عفونت ادراری در طول دوران بارداری پائین خواهد بود. ولی اگر شما یکی از گروه 5 تا 7% خانم‌هایی باشید که باکتری در ادرارشان یافت می‌شود، باید برای برطرف کردن آن از آنتی بیوتیک استفاده کنید. اگر این نوع عفونت باکتریائی درمان نشود احتمال بروز عفونت کلیه در دوران بارداری 30% است.
علائم سیستیت
علائم عفونت مثانه (سیستیت) در خانم‌ها متفاوت است و می‌تواند به شکل‌های زیر بروز کند:
- درد، ناراحتی و سوزش هنگام دفع ادرار (واحتمالاً هنگام مقاربت جنسی)
- ناراحتی لگن یا درد قسمت تحتانی شکم (اغلب در قسمت فوقانی استخوان لگن)
- افزایش دفعات دفع ادرار و احساس فشار و نیاز به ادرار کردن به طور مکرر حتی زمانی که میزان ادرار در مثانه بسیار کم است.
- ادرار بدبو
- ادرار کدر
- وجود خون در ادرار (اغب باچشم غیر مسلح دیده نمی‌شود)
از آنجائیکه میل زیاد به دفع ادرار در دوران بارداری امری شایع محسوب می‌شود، ممکن است تشخیص قطعی سیستیت مشکل باشد به خصوص در مواردی که علائم خفیف است. اگر شما فکر می‌کنید که ممکن است مبتلا به عفونت شده باشید، از پزشک خود بخواهید تا درخواست آزمایش ادرار کند تا بتوان تشخیص قطعی داد. عفونت درمان نشده، شما را به شدت در معرض خطر عفونت کلیه در دوران بارداری قرار می‌دهد، بنابراین بسیار مهم است که درمان به تاخیر نیفتد.
علائم عفونت کلیه
علائم انتشار عفونت به کلیه‌ها و اینکه شما نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی هستید عبارتند از:
- تب شدید، اغلب همراه لرز و تعریق
- درد در قسمت تحتانی پشت یا پهلو درست زیر دنده‌ها که ممکن است یکطرفه یا دو طرفه باشد و ممکن است درد شکم ناشی از آن باشد.
- تهوع و استفراغ
- وجود چرک و خون در ادرار (ممکن است با چشم غیر مسلح دیده نشود)
علائم سیستیت نیز ممکن است در عفونت کلیه دیده شود. عفونت کلیه یکی از خطرناک‌ترین عوارض دوران بارداری است و ممکن است به زایمان زودرس یا سایر اختلالات بیانجامد. بنابراین شما باید فوراً توسط پزشک ویزیت شده و تحت درمان قرار بگیرید.
درمان عفونت ادراری در دوران بارداری
اگر شما هنگام بارداری دچار سیستیت شوید یا در اولین معاینه دوران بارداری باکتری در ادرار شما دیده شود باید به مدت 7 تا 10 روز آنتی بیوتیک خوراکی دریافت کنید. (بسیاری از آنتی بیوتیک ها را می‌توان با اطمینان در دوران بارداری مصرف کرد). اگر علائم سیستیت دارید، احتمالاً با مصرف آنتی بیوتیک در عرض چند روز این علائم برطرف خواهند شد. ولی به هر حال ادامه یک دوره درمان به طور کامل بسیار ضروری است تا دستگاه ادراری از وجود باکتری پاک شود.
بعد از درمان باید آزمایش ادرار را تکرار کنید تا مشخص شود که عفونت برطرف شده است. انجام کشت‌های مکرر ادرار با فواصل معین در تمام دوره بارداری امری الزامی است تا از عدم بازگشت عفونت اطمینان حاصل شود. در 40% خانم‌های باردار که دچار عفونت ادراری می‌شوند عفونت تکرار می‌شود. به منظور پیشگیری از عود عفونت، در صورت تکرار عفونت مثانه، ممکن است آنتی بیوتیک به طور دائم و با یک دوز پائین تا زمان زایمان تجویز شود.
در صورت بروز عفونت کلیه در دوران بارداری شما باید بستری شوید و آنتی بیوتیک وریدی دریافت کنید و از نظر علائم زایمان زودرس تحت نظر باشید. پس از درمان باید مرتباً آزمایش ادرار را تکرار کنید و برای باقی مانده دوران بارداری تحت درمان با آنتی بیوتیک قرار گیرید، زیرا شما همواره در معرض خطر عود عفونت کلیه خواهید بود.
پیشگیری از عفونت ادراری
برای پیشگیری از عفونت ادراری می‌توانید اقدامات زیر را به کار بندید:
مقدار زیادی آب بنوشید. روزانه حداقل 8 لیوان با گنجایش 240 سی سی آب بنوشید.
هیچگاه احساس دفع ادرار را نادیده نگیرید و سعی کنید هر بار مثانه را کاملاً خالی کنید.
بعد از اجابت مزاج موضع را از جلو به عقب تمیز کنید تا از ورود باکتری‌های مدفوع به پیشابراه پیشگیری شود.
پیش از مقاربت جنسی و بعد از آن ادرار کنید و دستگاه تناسلی را با آب و صابون ملایم بشوئید.
عصاره شاتوت بنوشید. مطالعات نشان داده‌اند که آب شاتوت میزان باکتریها راکاهش داده و از جایگزینی باکتری‌های جدید در دستگاه ادراری پیشگیری می‌کند (هر چند نوشیدن عصاره شاتوت عفونت ادراری را درمان نخواهد کرد و دقت کنید که اگر دارای علائم عفونت ادراری هستید باید به پزشک مراجعه کنید و آنتی بیوتیک دریافت کنید).
از فرآورده های بهداشتی مخصوص دستگاه تناسلی (اسپری یا پودر) و صابون‌های قوی خودداری کنید زیرا پیشابراه و دستگاه تناسلی را تحریک می‌کند و محیط کشت مناسبی برای رشد باکتریها خواهد بود. در دوران بارداری از دوش واژینال استفاده نکنید.
لباس‌های زیر خود را از نوع نخی انتخاب کنید و از جوراب شلواری‌هایی که قسمت بالای آن نخی است، استفاده کنید.
منبع: دکتر مریم حجاران، دکتر محمد پورفخاران، مرضیه نوری آق قلعه، 9 ماه چشم انتظاری، انتشارات ابتکار دانش، قم، چاپ اول، 1386